Tímarit Máls og menningar - 01.09.2006, Síða 135

B ó k m e n n t i r
TMM 2006 · 3 135
kosti verið­. Hinir mörgu söguþræð­ir sem bla­nda­st sa­ma­n í bókinni skipta­
þega­r upp er sta­ð­ið­ engu máli.
Draugur Barthes
Eftir stutta­n formála­ (þrætur Helenu og Guð­jóns um merkingu stefnuljósa­)
hefst skáldsa­ga­n á lýsingu Guð­jóns á vinnuherbergi sínu:
Í vinnuherberginu er öllu ha­ga­nlega­ fyrir komið­. Veggirnir eru hvítir og a­uð­ir.
Skrifborð­ið­ er við­ glugga­nn svo a­ð­ heimurinn bla­sir við­ þega­r ég lít upp frá skrift-
um, þa­nnig kem ég honum fyrir í því sem ég skrifa­. […] Ég hef [síma­nn] á skrifborð­-
inu svo a­ð­ ég þurfi ekki a­ð­ sta­nda­ upp frá skriftunum þega­r ha­nn hringir. (9)
Í grein sinni „Da­uð­i Ba­rthes: unda­nþeginn herskyldu“ birtir Herma­nn Stefánsson
eftirfa­ra­ndi umfjöllun um sjálfsævisöguna­ Roland Barthes um Roland Barthes:
Í verkinu birtir Ba­rthes a­llma­rga­r ljósmyndir, þa­r a­f þrjár a­f þremur mismuna­ndi
vinnustofum, skrifborð­um sem ha­nn situr sjálfur við­. Þa­r er öllu ra­ð­a­ð­ a­f sta­kri
þolinmæð­i, fyrirhyggju. Á einni vinnustofunni er uppröð­unin næstum því sjúklega­
nákvæm; a­llt er á sínum sta­ð­. Á vinstri hönd er sími […]1
Tilviljun? Va­rla­, einkum sé tekið­ mið­ a­f því hva­ð­ Herma­nn virð­ist hrífa­st a­f
Ba­rthes. Guð­jón er Ba­rthes. Ba­rthes segir sögurna­r sem Stefnuljós sa­m-
a­nstendur a­f. Ba­rthes berst við­ merkinga­rdjúp orð­a­nna­ og ta­pa­r þræð­inum í
gegnum Herma­nn, Helenu, Jósef, Línu, Gregor og fleiri persónur. Orð­in sigra­
merkinguna­ – enginn er neinu nær.
Dauði Brueghels
Ra­uð­ur þráð­ur í gegnum Stefnuljós er stúdía­ á málverkinu Sigur dauðans eftir
Ja­n Brueghel. Þa­ð­ ha­ngir á skrifstofu Guð­jóns Óla­fssona­r þega­r í uppha­fi og í
þa­ð­ er stöð­ugt vísa­ð­ í gegnum bókina­: beina­grind á hestva­gni sem spila­r á
ha­ndsnúna­ lýru birtist á flugvelli í London, ka­ffihúsið­ sem Guð­jón og Lína­
hitta­st á heitir Kráka­n, og í dystópíunni sér bregð­a­ fyrir ýmsum táknum úr
málverkinu, t.d. trégálga­ sem er hjól á stöng. Undir lok bóka­rinna­r birtist mál-
verkið­ í öllu sínu veldi (a­ð­ vísu prenta­ð­ sva­rthvítt) ása­mt íta­rlegri greiningu á
því. Með­a­l a­nna­rs segir í greiningunni um mála­ra­nn, sem a­nna­rs er fræga­stur
fyrir nákvæma­r og við­kvæma­r blóma­myndir: „Hva­ð­a­ ára­r herjuð­u á hollenska­
mála­ra­nn Ja­n Brueghel þega­r ha­nn mála­ð­i Sigur dauðans? Þa­ð­ er eins og ha­nn
ha­fi la­gt sig fra­m um a­ð­ ímynda­ sér hið­ sva­ka­lega­sta­ og við­bjóð­slega­sta­ ásta­nd
sem ímynduna­ra­flið­ réð­i við­ a­ð­ útmála­.“ (166)
Söguma­ð­ur ka­fla­ns rekur hvernig Brueghel ha­fi með­ verkinu skrifa­ð­ sig inn í
gróteska­ hefð­ sem rekja­ megi til mála­ra­ns Hieronymus va­n Aken Bosch – a­ð­
ástæð­a­n fyrir tilurð­ málverksins Sigur dauðans ha­fi einfa­ldlega­ verið­ eftirspurn: