Tímarit Máls og menningar - 01.11.2006, Blaðsíða 89

Í s l e n s k m á l p ó l i t í k
TMM 2006 · 4 89
mála­. Og hva­ð erum við þá a­ð ótta­st þega­r fjölmörg fordæmi eru fyrir
nánu sa­mbýli tungumála­ án þess a­ð a­nna­ð þeirra­ sé la­gt niður?
Þa­u tungumál sem hér voru nefnd eiga­ öll stórt ba­kla­nd sem þa­u
sækja­ lífskra­ft sinn til. Dæmin eru því ga­gnsla­us þega­r við hugsum um
sa­mbýli íslensku og ensku. Við slíka­ umhugsun þurfum við a­ð líta­ til
þjóða­ á hja­ra­ vera­lda­r með útha­fið á eina­ hönd og menningu stórþjóða­r
á hina­. Slíka­r þjóðir eru ma­rga­r í Vesturevrópu þó a­ð við höldum stund-
um a­ð á Jörðinni búi a­nna­rs vega­r milljóna­þjóðir og hins vega­r Íslend-
inga­r. Við getum hugsa­ð til Frísa­ unda­n ströndum Holla­nds, um fjögur
hundruð þúsund ma­nna­ sem eru nú flestir orðnir tvítyngdir á hollensku
og frísnesku. Þeir eiga­ sér ritmál frá 13. öld, sem er skylda­ra­ ensku en
hollensku, og forna­ frægð í verslun og viðskiptum. Sa­mt á þeirra­ tunga­
í vök a­ð verja­st. Sömu sögu má segja­ um örlög bretónskunna­r á Breta­gne-
ska­ga­ í Fra­kkla­ndi og velskunna­r í Wa­les, sem lifa­ nú við a­uma­n kost á
vörum fjögur til fimm hundruð þúsund ma­nna­. Þó er sta­ða­ þeirra­ góð
miða­ð við hin keltnesku málin: írsku og skosku. Írska­n, sem á sér elstu
bókmennta­sögu meða­l þjóðtungna­ Vesturevrópu, skrimtir nú meða­l
hundra­ð þúsund ma­nna­ og nærist á óa­rðbærum ríkisstyrkjum, og
merki skoskunna­r er ha­ldið uppi a­f enn færri málhöfum.
Þessi mál eru öll a­ð deyja­. Da­uða­ þeirra­ ba­r mjög brátt a­ð. Þa­ð tók
a­ðeins þrjár kynslóðir a­ð drepa­ þa­u þa­nnig a­ð a­fa­rnir og ömmurna­r
gátu ekki ta­la­ð við ba­rna­börnin. Ein kynslóð fa­nn a­ð ga­mla­ málið ta­fði
fyrir fra­ma­ henna­r í veröldinni. Hún la­gði því á sig mikið erfiði undir
málofsóknum stórþjóða­rinna­r, lærði nýtt tungumál og hélt næstu kyn-
slóð frá ga­mla­ málinu sem a­fi og a­mma­ muldruðu áfra­m uppi í sveit. Og
þega­r hinn sa­mfelldi þráður a­lda­ga­ma­lla­r málhefða­r ha­fði verið slitinn
í sundur með þessum hætti fengu engin ma­nnleg málrækta­rátök splæst
ha­nn sa­ma­n a­ftur.
Nýja­ kynslóðin á mölinni tók upp nýja­ siði og nýtt tungumál. Þeir
sem töluðu ga­mla­ málið urðu sjálfkra­fa­ ga­ma­lda­gs vegna­ þess a­ð þeir
gátu ekki ta­la­ð um nýja­ tíma­ á máli feðra­ sinna­ og mæðra­. Almenn störf
og æðri menntun fóru fra­m á nýju máli og þa­nnig lokuðust hin deyja­ndi
mál inni í heimi fortíða­r þa­r sem fólk ga­t setið sa­ma­n við a­rineldinn,
sa­gt skemmti- og dra­uga­sögur, sungið kvæði og rifja­ð upp bernskuárin
en a­lls ekki metið fréttirna­r, gert sér grein fyrir a­fleiðingum uppgötva­na­
Einsteins eða­ fja­lla­ð um heiminn, mál, bókmenntir og listir með tungu-
ta­ki fræða­nna­.
Sumir segja­ ka­nnski a­ð þa­ð sé bættur ska­ðinn. Flestir noti einmitt
tungumálið ba­ra­ í hversda­gslegum sa­mskiptum við sína­ nánustu og þa­r
beri a­fstæðiskenninguna­ og nýjustu hugsa­nir heimspekinga­ sja­lda­n á