Fréttatíminn - 10.06.2016, Blaðsíða 72

…EM 2016 8 | amk… föstudagur 10. júní 2016
Ásgeir H Ingólfsson
ritstjorn@frettatiminn.is
Fyrir átta árum sat ég á bar í Kósóvó og ræddi við þarlendar andspyrnu-hetjur. Landið var nýbúið að lýsa yfir sjálfstæði og eftir stutt spjall um ástandið skiptumst við á fót-
boltamönnum tveggja smáþjóða – Gylfi og
Aron voru ennþá bara unglingalandsliðs-
menn þannig að ég bauð Guðjohnsen og
Hreiðarsson og fékk í staðinn Valon Behrami,
Shefki Kuqi og Lorik Cana. Vandinn var sá að
þessir þrír Kósóvar léku með Sviss, Albaníu
og Finnlandi – Kósóvskt landslið var ennþá
bara fjarlægur draumur, álíka fjarlægur og að
Ísland kæmist á stórmót.
En nú hafa báðir þessir draumar ræst. Ís-
land er komið á EM og Kósóvó er orðið með-
limur í FIFA – en þótt landið fari ekki að spila
keppnisleiki fyrr en í forkeppni HM næsta
haust þá gætu sextán kósóvskir leikmenn
verið á vellinum í Lens laugardaginn 11. júní.
Sviss eða Albanía?
Þá mætast Sviss og Albanía í riðlakeppni
EM – en það er alls óvíst að þessi lönd hefðu
komist þetta langt ef gamla Júgóslavía hefði
ekki liðast í sundur. Margir leikmanna
beggja liða hafa keimlíkan bakgrunn; sumir
fæddust í Kósóvó og aðrir fæddust í Sviss,
rétt eftir að foreldrar þeirra fluttu þangað
til að flýja ófriðinn og óöryggið í heima-
landinu. Meira en þriðjungur albönsku leik-
mannanna eiga unglingalandsleiki að baki
með svissneskum ungmennaliðum, alls 8
leikmenn af 23. Naser Aliji fæddist inn í al-
banska minnihlutann í Makedóníu áður en
hann flutti barnungur til Sviss, hinir sjö eru
allir fæddir í Sviss skömmu eftir að foreldrar
þeirra flúðu Kósóvó. Þá er markvörðurinn,
Etrit Berisha, fæddur og uppalinn í Kósóvó
og fyrirliðinn Lorik Cana, Ermir Lenjani og
Burim Kukeli eru fæddir í Kósóvó en aldir
upp í Sviss.
Það eru vissulega ekki jafn margir Kósóvó-
-Albanir í svissneska liðinu – en ef við undan-
skiljum Shani Tarashaj, kornungan framherja
sem er á bókum Everton, eru Kósóvó-Alb-
anirnir stærstu stjörnur liðsins. Valon Behrami
minntist kósóvsku andspyrnuhetjurnar á hér
fyrir ofan, Xherdan Shaqiri hefur þrátt fyrir
ungan aldur nú þegar spilað með liðum á borð
við Basel, Bayern München, Inter Milan og
Stoke og Granit Xhaka var nýverið keyptur til
Arsenal á 20 milljónir punda.
Granit mun mæta bróður sínum á EM,
en varnarmaðurinn Taulant Xhaka kaus
albanska örninn fram yfir Sviss, að sögn að
undirlagi yngri bróður síns – sem sá eftir
að hafa valið svissnesku landsliðstreyjuna.
Ástæðurnar sem ráða vali á landsliði geta
verið margar og stundum eru þær dramat-
ískar – varnarmaðurinn Arlind Ajeti ákvað
til dæmis að ganga til liðs við Albani eftir
dramatískan leik þeirra við Serba í Belgrad.
Það hefur verið grunnt á því góða á milli
þjóðanna eftir Kósóvó-stríðin og sumir serb-
neskir áhorfendur höfðu kallað „Drepið
Albanina“ og kastað blysum á völlinn. Þegar
dróni flaug svo yfir völlinn með fána stór-Al-
baníu greip einn serbnesku leikmannana
drónann – og þá trylltist allt, áhorfendur
ruddust inn á völlinn og leiknum var aflýst
– og Albanir fengu stigin þrjú eftir ótal áfrýj-
anir.
Er hægt að skipta um landslið?
Venjulega er val á landsliði endanlegt í
heimsfótboltanum. Það gildir að vísu ekki
um unglingalandsleiki eða vináttuleiki – en
um leið og þú hefur leikið keppnisleik fyrir
eitt A-landslið er ekki hægt að skipta. Það
er hins vegar mögulegt að annað gildi um
Kósóvó – þar sem landslið þeirra var ein-
faldlega ekki valkostur fyrr en núna. Málið
er enn óljóst en líklegt er talið að FIFA muni
meta hvert tilfelli sérstaklega. Kósóvó hefur
þegar leikið nokkra vináttulandsleiki – og
meðal annars hefur Avni Pepa, leikmað-
ur ÍBV, spilað með því landsliði. Það er þó
ólíklegt að hann haldi sætinu ef hið ótrúlega
myndi gerast og allar stjörnur albanska og
svissneska liðsins myndu skipta yfir í Kósóvó.
Það gæti raunar gert leið Íslands á næsta
HM mun torveldari – þar sem líklegast er að
Kósóvó verði sett í annan tveggja fimm liða
riðla – en Ísland er í öðrum þeirra.
En skoðum betur svissneska liðið. Það
er eitt það fjölþjóðlegasta sem keppir á EM,
fyrir utan þessa fjóra Kósóvó-Albani eru
tveir Makedóníu-Albanir til viðbótar sem
gætu sömuleiðis spilað með Albaníu, einn
Bosníumaður, tveir Kamerúnar, einn Fíl-
beinsstrendingur, einn Kongó-búi, einn
Grænhöfðaeyjaskeggi, einn Tyrki og einn
leikmaður sem á foreldra frá Spáni og
Chile. Þannig hefur alþjóðavæðingin fært
Svisslendingum 14 landsliðsmenn af 23 – og
þessir níu sem eru af svissnesku bergi brotn-
ir tala þrjú mismunandi tungumál.
Nýlendurnar koma til bjargar
Innflytjendur hafi lengi skipt sköpum fyrir
evrópskar knattspyrnuþjóðir. Það var hinn
mósambíski Eusebio sem kom Portúgöl-
um á kortið á HM 1966, Holland hefði aldrei
orðið Evrópumeistari 1988 ef þeir hefðu
ekki haft hina súrínömsku Ruud Gullit og
Frank Rijkaard í liðinu og þegar Frakkar
urðu heimsmeistarar 1998 þá var talað um
regnbogaliðið og sigur fjölmenningarinnar,
en í liði heimsmeistaranna voru leikmenn frá
frönskum nýlendum á borð við Gvadalúpe
og Afríkuríkjum á borð við Alsír, Senegal og
Gana.
En þegar það fór að harðna á dalnum urðu
hins vegar innflytjendurnir fljótt blóra-
bögglar. Didier Deschamps landsliðsþjálf-
ari hefur verið sakaður um rasisma fyrir að
skilja þá Karim Benzema og Haten Ben Arfa
eftir heima, forveri hans, Laurent Blanc,
lenti í bobba fyrir að gefa í skyn að svartir
leikmenn væru líkamlega sterkari en skorti
tækni og þeir Nicolas Anelka og Patrice Evra
leiddu alræmda uppreisn gegn Raymond
Domenech, forvera Blanc, á heimsmeistara-
mótinu árið 2010.
Þá hafa sumir gagnrýnt það að franskar
akademíur eyði bæði orku og fjármagni í
leikmenn sem geta svo valið að spila fyrir allt
önnur landslið í framtíðinni. Staðreyndin er
hins vegar sú að þetta eru oftast leikmenn
sem komast hvort eð er ekki í franska liðið,
ríku Vestur-Evrópuþjóðirnar fá oftast bestu
leikmennina – þeir sem eru fæddir þar og geta
spilað fyrir minni landslið gera það sjaldnast
nema þeir hreinlega sjái ekki fyrir sér að kom-
ast í landslið stóru þjóðanna. Fyrir utan það
að peningarnir fyrir félagaskipti þeirra fara
eftir sem áður til vestur-evrópsku liðanna – og
fer því í uppbyggingu þar frekar en í til dæmis
Afríku og tryggir því að stóru Evrópuþjóðirn-
ar halda áfram yfirburðastöðu sinni.
Það er hins vegar ómögulegt að segja með
nokkurri vissu hvort þessir leikmenn hefðu
orðið betri eða verri ef þeir hefðu alist upp
í landi forfeðranna. Knattspyrnukúltúr er
flókið fyrirbæri og menn greinir á um hvort
bestu fótboltamennirnir verði til í akadem-
íum eða á götunni. En það er samt alveg
verðugt verkefni að prófa að endurskrifa
knattspyrnusöguna eins og hún hefði verið
ef persónur og leikendur hefðu verið þeir
sömu – en minna hefði verið um stríð og
fólksflutninga.
Heimsmeistarar sem aldrei urðu
Austurríkismenn voru eitt fyrsta stórveldi
knattspyrnusögunnar og voru kallaðir Der
Wunderteam á millistríðsárunum. Þeir
komust í undanúrslit á HM 1934 og úrslitaleik-
inn á ólympíuleikunum 1936. Liðið hefði
verið sigurstranglegt á HM 1938 – ef Þjóðverj-
ar hefðu ekki hertekið landið áður. Stjarna
liðsins var Pappírsmaðurinn, gyðingurinn
Mathias Sindelar, sem skoraði í sínum síðasta
landsleik vorið 1938, í 2-0 sigri á Þjóðverj-
um, en í kjölfarið var liðunum tveimur steypt
saman í eitt landslið. Það lið hefði með réttu
átt að vera gríðarsterkt – en Sindelar neitaði að
spila fyrir liðið og austurrísku og þýsku leik-
mönnunum kom það illa saman að mórallinn
var í molum og liðið var slegið út strax í fyrstu
umferð sumarið 1938, á síðasta heimsmeist-
aramótinu fyrir heimsstyrjöld.
Þau eru ófá liðin sem geta látið sig dreyma
um að hafa unnið heimsmeistaramótið ef
heimstyrjöldin hefði ekki orðið til þess að
mótin 1942 og 1946 féllu niður, en líklegast
er þó að Argentínumenn hefðu verið sigur-
sælir – miðað við að þeir unnu Suður-Ame-
ríkumótið þrisvar í röð á þessum árum, en
fótboltinn hélt sínu striki í nýja heiminum á
meðan styrjöldin geisaði í þeim gamla.
Fyrsta evrópska stórliðið eftir stríðslok
voru svo mögnuðu magæjarnir, ungverska
liðið sem tapaði eina leiknum sem skipti öllu
máli, úrslitaleiknum gegn Þjóðverjum árið
1954. En með réttu hefði þetta lið átt að geta
bætt fyrir þau mistök í Svíþjóð fjórum árum
seinna. Ungverska uppreisnin árið 1956, sem
Sovétmenn börðu niður, kom þó í veg fyrir
það. Þrjár af skærustu stjörnunum, þeir Fer-
enc Puskás, Sándor Kocsis og Zoltán Czibor,
flúðu land í kjölfarið – og við fáum því aldrei
að vita hvernig einvígi Puskas og Pele á HM
hefði farið.
Balkanska dýnamítið
Eitt mesta öskubuskuævintýri knattspyrn-
usögunnar er sigur Dana á EM 1992, móti
sem þeir komust ekki einu sinni á til að byrja
með. Það gleymist hins vegar oft að ástæð-
an fyrir því að þeir komust á mótið var ekki
sú að Danir hefðu verið lélegir í forkeppn-
inni, heldur sú að þeir voru með einu besta
liði heims, Júgóslavíu, í riðli. Júgóslavneska
liðið var að stórum hluta skipað leikmönn-
um Rauðu stjörnunnar sem hafði orðið
Evrópumeistari árið 1991, þremur árum síðar
slátraði AC Milan Barcelona 4-0 í úrslitaleik
Meistaradeildarinnar með Króatann Bobic og
Svartfellinginn Savicevic í fararbroddi, þessi
kynslóð var sú besta sem Júgóslavía hafði alið
– og hefði vel getað unnið Evrópumótið 1992
og HM 1994 ef þeir Miloševic og Tudjman
hefðu ekki att landinu í glórulausa borgara-
styrjöld. Árið 1998 náðu Króatar svo bronsi á
HM á meðan Serbar komust í 16-liða úrslitin
– þótt skærustu stjörnur beggja liða væru
flestar komnar á aldur.
Alls skiptist gamla Júgóslavía á endanum
upp í sjö ríki. Á þessari öld hafa bæði Slóven-
ía og Bosnía fylgt í kjölfar Króata og Serba
og komist á stórmót (og Svartfellingar verið
ansi nálægt því); svo er bara spurning hvort
Kósóvar bætist í hópinn.
Bræður munu berjast: Kósóvó á EM
Bræðurnir Granit (efst) og Taulant Xhaka
mætast á EM á laugardag. Granit leikur
með Sviss en Taulant með Albaníu.
Myndir | NordicPhotos/Getty