Fréttatíminn - 25.11.2016, Blaðsíða 50

50 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 25. nóvember 2016
Við horfum á bakið á litlum dreng
sem horfir út í myrkrið. Út í nóttina
og snjóinn. Hann heldur á tusku-
dýri sem virðist eini vinur hans í
heiminum. Við þekkjum orðið flest
söguna á bak við þessa eftirminni-
legustu fréttaljósmynd síðasta
árs; Kevi Pepoj var langveikur al-
banskur piltur sem átti að vísa úr
landi.
En við vissum flest lítið um hvað-
an hann og fjölskylda hans komu,
oft ekki nema nafnið á landinu – Al-
baníu, innilokaðasta landi Evrópu
um aldir sem er helst þekkt hérlend-
is fyrir að hafa verið kommúnískara
en Kreml og svo seinna fyrir stétt-
skipt heilbrigðiskerfi sem óvænt
varð fyrirmynd þeirra sem vildu
meiri einkavæðingu í íslensku heil-
brigðiskerfi.
Menning landsins hefur sjaldan
ratað til Íslandsstranda – en það er
þó aðeins að breytast. Fyrir tveimur
„Við urðum öll einhvern
veginn að lifa af“
Örlítið um albanskan skáldskap og albanskan raunveruleika, um
hershöfðingja dauða hersins, höfund hans og afskekktasta land Evrópu.
Ásgeir H. Ingólfsson
ritstjorn@frettatiminn.is
Enver Hoxha á sínum yngri árum.
Skáldið Kadaré les úr verkum sínum.
árum sýndi RIFF albönsku myndina
Bota, sem gerðist á afskekktasta
stað þessa lands sem svo lengi var
hugmyndafræðilega séð það af-
skekktasta í Evrópu. Hún gerist þar
sem hinir óæskilegu voru sendir á
tímum kommúnistaleiðtogans En-
vers Hoxha – og þeir eru þar enn.
Eða öllu heldur börnin þeirra. Þetta
er krummaskuð gamalla uppreisn-
armanna og barnanna sem hafa ekki
enn fundið leið aftur til hinnar nýju,
frjálsu Albaníu.
Bota þýðir „heima“ á albönsku og
þeirra heima er hið afskekkta heima.
Jafnvel þótt heimað sé annars stað-
ar. Ég ræddi við annan leikstjórann
á sínum tíma, Thomas Logoraci,
sem er Albani sem hafði alist upp í
Bandaríkjunum, og hann sagði mér
að nýbakaða nóbelskáldið Dylan hafi
verið bannað á hans heimili – sem og
önnur álíka músík. Þess í stað fékk
hann að hlusta á gamlar kasettur
frá foreldrunum – sem reyndust svo
vera einu tiltæku útgáfurnar af þess-
um albönsku dægurlögum sem hægt
var að nota í myndinni, spilaðar af
70 ára gömlum kasettum.
Einn af þeim sem var talinn ekki
síður líklegur Nóbelsverðlaunahafi
en Dylan var Ismaïl Kadaré, höfuð-
skáld Albaníu, og núna á dögunum
kom út Hershöfðingi dauða hersins,
Þýðing úr fangelsi,
þýðing á disklingi
Við fyrstu sýn virðist bókin berast
okkur í gegnum ansi mörg tungumál.
Persónurnar tala flestar ítölsku, en
sú ítalska er þó aðeins til í ítölskum
þýðingum, enda bókin frumsamin á
albönsku – og þaðan þýdd á frönsku
og eftir henni er íslenska útgáfan
gerð. En líkt og með Milan Kundera
hefur Kadaré löngum haft búsetu í
Frakklandi og starfar það náið með
þýðanda frönsku útgáfunnar að bæði
hann og Kundera líta á frönsku útgáf-
una sem næsta bæ við frumtextann
– og Kadaré hefur raunar stundum
breytt albönsku útgáfunni því hon-
um þótti franska útgáfan vera betri.
Þýðandinn var raunar albanskur
sjálfur. Jusuf Vrioni lærði frönsku í
Frakklandi fyrir stríð en snéri aftur
og ætlaði að hjálpa til við endur-
uppbyggingu Albaníu eftir stríð.
Það fór ekki betur en svo að honum
var kastað í fangelsi – þar sem hann
stytti sér stundir við að þýða al-
banskar bókmenntir yfir á frönsku,
eitthvað sem hann sagði að hefði
hjálpað honum að halda geðheilsunni.
Þar á meðal var Hershöfðingi dauða
hersins, sem seinna átti eftir að rata
til Frakklands og gera Kadaré heims-
frægan.
Hrafn E. Jónsson heitinn þýddi
söguna á íslensku fyrir aldarfjórð-
ungi síðar og var hún lesin í útvarpi í
upphafi tíunda áratugarins – en kom
aldrei út á bókarformi fyrr en nú.
Handritið var raunar eingöngu til á
gömlum úreltum tölvudisklingi, sem
Ólafi Hrafnssyni tölvufræðingi, syni
þýðandans, tókst að flytja á nothæft
form.
bókin sem gerði hann frægan. Bókin
sem núna er orðin fyrsta albanska
bókin á íslensku að mér vitandi.
Handbendi kommúnista eða
andspyrnuhöfundur?
Staða Kadaré er einstök í albönsk-
um bókmenntum – og það má þakka
þessari bók. Hann var ekki nema 27
ára þegar hún kom út en sjö árum
seinna kom hún út á frönsku og við
það öðlaðist Kadaré heimsfrægð – og
var mögulega frægastur allra Albana
ef forsetahjónin alræmdu, Enver og
Nexhmije Hoxha, voru undanskil-
in. Mögulega var frægðin ástæðan
fyrir því að hann gat haldið áfram
að skrifa bækur sæmilega óáreittur
– aðrir segja þá staðreynd að hann
sé gamall nágranni Envers Hoxha
frá borginni Gjirokaster hjálpi líka
til. Svo eru einnig sumir sem telja að
hann hafi verið handbendi komm-
únistastjórnarinnar og hafi njósnað
um aðra höfunda – sem þykir þó al-
mennt hæpin kenning.
Sjálfur neitar Kadaré öllum slík-
um ásökunum en segist þó ekki hafa
verið andófsmaður, enda hafi and-
ófsmenn eins og þeir sem þekkt-
ir voru í öðrum kommúnistaríkj-
um aldrei verið til í Albaníu, enda
hefðu slíkir menn verið leiddir fyrir
aftökusveit áður en þeir gætu stund-
að mikið andóf, eins og segir í for-
Bota Albönsk mynd um staðinn sem hinir óæskilegu voru sendir.
instagram.com/aurumlifestyle facebook.com/aurumlifestyle
Bankastræti 4 I 101 Reykjavík