Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.2016, Qupperneq 31

Menning 23Vikublað 9.–11. febrúar 2016
Asus fartölva
Fáðu áskrift að DV
og Asus-fartölvu
Apple TV Fáðu
áskrift að DV og Apple TV
2
Miðar á Bieber
Fáðu áskrift að DV
og 2 miða á
Justin Bieber
9.9. 2016
1
Kláraðu dæmið á tilbod.dv.is
3
Nú tryggir áskrift að DV þér 2 miða
á Bieber, Apple TV eða fartölvu
veldu
þína áskrift
núna!
Hugsar fólk almennt um peninga
sem mælikvarða?
„Mér sýnist vera mjög rík tilhneig-
ing til að gera það. Við erum stöð-
ugt að nota peninga til að mæla gildi
fyrirbæra – en við gerum það ekki
alltaf. Hugsun okkar um peninga er
mjög mótsagnakennd enda hugsun
okkar ekki alltaf rökrétt eða sam-
kvæm sjálfri sér. Við notum peninga
sem mælikvarða, en ef við hugsum
málið til enda gengur það kannski
ekki almennilega upp. Peningar eru
mjög óáreiðanlegur mælikvarði. Þeir
eru ekki stöðugur mælikvarði, því að
gildi þeirra sjálfra er alltaf að breyt-
ast. Ef við hugsum um metrakerfið,
þá er einn metri alltaf stöðugur. En
gildi einnar krónu er alltaf að breyt-
ast: ein króna í dag er eitthvað ann-
að á morgun, gengið breytist. Gildi
kvarðans er stöðugt að breytast og
kvarðinn alltaf á reiki. Svo eru pen-
ingar notaðir að mæla sjálfa sig líka –
til að mæla aðra gjaldmiðla, eða til að
mæla skuldir. Það er svolítið skrýtið
að vera með mælikvarða sem mælir
sjálfan sig. Þannig að peningar eru
að vissu leyti meingallaðir sem mæli-
kvarði,“ segir Eyja.
Hvað kostar mannslíf?
Því er oft fleygt fram, og þú hefur
eftir þýska félagsfræðingnum Georg
Simmel, að með þessum tölulega
kvarða á gildi hluta séu ósamrým-
anlegir hlutir lagðir að jöfnu og fjöl-
breytni hluta í heiminum sé í raun
útvötnuð – allt er álitið falt fyrir rétt
verð.
„Við metum hluti sem við notum
vegna einhverra eiginleika sem þeir
hafa. Ég nota skrifborðið mitt vegna
ákveðinna eiginleika sem gagnast
mér: ég get setið við það, lagt hluti á
það og svo framvegis. Það eru allt aðrir
eiginleikar sem ég met til dæmis þessa
bók fyrir. Það er hins vegar bara ein
tegund af gildi sem peningar
taka inn í myndina, bara
þetta mælanlega eða
megindlega, bara töl-
ur sem hægt er að
setja bæði á borðið
og bókina. Þegar
verðgildi er sett á
alla hluti þá hverfa
þessi eigindlegu
gildi sem eru gjörólík
fyrir borðið, bókina og
alla aðra hluti. Þannig
að öll sérkenni sem felast
í eigindlega gildinu hverfa með
megind lega gildinu. Þetta er í raun leið
til einföldunar, því það er mikið vesen
að vera með öll þessi sérkenni í sama
kerfinu. Allt er sett í tölur og við kom-
um öllu inn í eitt kerfi, en þá um leið er
allt það sérstaka horfið.“
Þegar við erum farin að hugsa að
peningalega gildið birti okkur allt, get-
um við þá ekki jafnvel farið að velta
fyrir okkur hvað mannslíf kostar – þó
að það sé fyrirbæri sem fæstir vilja
meina að sé hægt að verðleggja?
„Já, við erum í ákveðnum vanda í
sambandi við mannslíf. Eru þau eitt-
hvað sem við setjum verðmiða á eða
ekki? Við viljum tala um manns-
líf sem eitthvað ómetanlegt, sem við
getum ekki sett verðmiða á. En við
gerum það samt í raun og veru. Við
erum með heilbrigðiskerfi sem kostar
peninga, björgunarsveitir og annað
slíkt. Í rekstri heilbrigðiskerfis verð-
ur að skammta svo og svo mikla pen-
inga í ákveðnar tegundir af aðgerðum.
Það eru ekki settir óendanlega miklir
peningar í að bjarga einu mannslífi.
Ef manneskja er með sjúkdóm sem
kostar mjög mikið að lækna, þá verður
að ákveða á ákveðnum tímapunkti:
„hér segjum við stopp, það er ekki
hægt að gera meira.“ Það hefur raun-
ar verið reiknað út hvaða upphæð
það er sem við erum tilbúin að nota,
til dæmis í heilbrigðiskerfinu, fyrir eitt
mannslíf. En ef það væru til óendan-
lega miklir peningar eða óendanlega
mikill mannafli þá væri þetta kannski
öðruvísi, en peningakerfið virkar ekki
þannig, heldur gengur meðal annars
út á það að það sé ekki til óendanlega
mikill peningur.“
Þurfum að endurhugsa kerfið
Þó það hafi kannski verið þannig í
árdaga mannkyns er ansi erfitt að
ímynda sér nútímalegt samfélag án
nokkurra peninga, er mögulegt að
breyta peningakerfinu og telur þú að
við ættum að reyna að endurhugsa
það?
„Allavega í prinsippinu getum
við það og ég held að það væri alveg
gríðarlega æskilegt ef við myndum
gera það. Því við sitjum uppi með al-
veg afskaplega óréttlátt peningakerfi,
það er bullandi misrétti og vaxandi
ójöfnuður. Eins og þetta kerfi
er sett upp virðist það þrí-
fast á vaxandi ójöfn-
uði. Það er bara lífs-
nauðsynlegt að
gera eitthvað til að
breyta því. En það
er ógur leg tregða
því að mjög sterk og
valdamikil öfl streit-
ast á móti öllum slík-
um breytingum. Þetta
eru einmitt öflin sem
hafa orðið ofan á í þessu
kerfi. En sú staðreynd að hægt sé
að ná mjög miklum pólitískum völd-
um í krafti þess að eiga mikla peninga
er partur af því sem gerir þetta kerfi
svo óréttlátt.“
Þú talar mikið um að kerfið þrífist á
óréttlæti, telur þú það á einhvern hátt
í eðli peninga að skapa svona gríðar-
legan ójöfnuð?
„Það er ekki og hefur ekki verið
sama óréttlætið eða sami ójöfnuður-
inn í skiptingu peninga eða skiptingu
gæða með tilliti til peninga á öllum
tímabilum eða í öllum samfélögum.
Þetta bendir alla vega til þess að það
sé ekki einhver fastbundinn ójöfn-
uður eða óréttlæti bundið við pen-
inga sem slíka. Kannski er það frekar
í eðli mannanna að hafa tilhneigingu
til að ásælast völd og að hafa tilhneig-
ingu til græðgi. Það er svo ýmislegt við
peninga sem getur ýtt undir þessar
tilhneigingar eða gert sumum auð-
veldara að rækta þær. Það skiptir líka
ákaflega miklu máli hvernig peninga-
kerfi er sett upp. Á ýmsum tímum og
í ýmsum samfélögum hefur til dæmis
verið alveg bannað að lána peninga
með vöxtum, einmitt af þessari
ástæðu.“ n
Í
sýningunni ÁVÖXTUN %
sem stendur nú yfir í D-sal
Hafnarhússins, Listasafni Reykja-
víkur, veltir myndlistarmaðurinn
Sæmundur Þór Helgason fyrir sér
tengslum peninga og listsköpunar –
efnahagslegum skilyrðum listsköp-
unar og fagurfræðilegum birtingar-
myndum arðsköpunar.
Vill lifa af listinni
Sæmundur, sem er nýútskrifaður
úr masternámi í myndlist við
Goldsmiths-háskóla í London, ákvað
að nota þá þóknun sem hann fékk
frá listasafninu til arðsköpunar –
frekar en listsköpunar. Hann fór í
helstu banka landsins og fékk ráðgjöf
um hvernig hann gæti best ávaxtað
upphæðina. Til að gera sér grein
fyrir hinum ólíku ávöxtunarleiðum
vann hann með sjónrænt umhverfi
sjóðanna og setti upp á spjöld sem
sýnd eru í safninu. Til að eiga fyrir
prentuninni á tillögununum seldi
hann svo auglýsingar inn í rýmið.
„Undanfarið hef ég fengið meiri
og meiri áhuga á skilyrðum mynd-
listarinnar, þeim skilyrðum sem ég
þarf að vinna inn í hverju sinni. Í
stað þess að búa beint til listaverk þá
nálgast ég þær kringumstæður sem
búa að baki listinni,“ segir Sæmund-
ur. „Þar sem ég er nýútskrifaður er
það mér ofarlega í huga að finna út
hvernig ég get komist af án fullrar
vinnu, sem myndi gera það að verk-
um að listin yrði að hobbíi sem ég
gæti bara sinnt á kvöldin og um helg-
ar. Ég hef því verið að reyna að tvinna
þetta saman, finna út úr því hvernig
ég get haldið áfram að gera list, verið
áfram með einhverjar tekjur, en samt
ekki farið þessa hefðbundnu leið að
búa til list til að selja – frekar að vinna
frá hinum endanum: búa til pening
sem list,“ segir Sæmundur.
Innblásinn af bönkunum
„Ég fékk 120 þúsund króna þóknun
frá Listasafni Reykjavíkur vegna
sýningarinnar og fór með þá upp-
hæð í helstu banka landsins. Ég
fékk fjármálaráðgjafa til að segja
mér hvernig ég gæti ávaxtað þennan
pening. Þjónusturáðgjafarnir mega
ekki mæla með neinum ákveðnum
sjóðum, því þá þurfa þeir að bera
ábyrgð, en ég fann það á þeim hvað
þeim fannst að ég ætti að gera. Þau
sögðu hluti eins og „þessi reikning-
ur er mjög vinsæll núna, margir eru
að fá sér þennan.“ Ég túlkaði það
sem svo að þetta væru sjóðirnir sem
ég ætti að fjárfesta í. Svo notaði ég
upplýsingar sem ég fann um sjóð-
ina á netinu og setti þær upp í ein-
hvers konar grafískt þrívíddarrými.
Þetta eru gröf og línurit og frekar
svipuð hjá mismunandi bönkum.
Ég gerði nokkurs konar glansútfær-
slu af þeirra fagurfræði – í þrívídd.
Ég hugsaði að kannski gætu þeir
fengið innblástur frá sýningunni og
ég fékk reyndar viðbrögð frá einum
manni sem vinnur með fagurfræði í
bönkunum og honum leist mjög vel
á þetta,“ segir Sæmundur.
„Ég fékk líka lánað auglýsinga-
útlit Arion banka fyrir „layout“ sýn-
ingarinnar. Ég reyndi að halda mig
innan fagurfræði bankanna. Ég
skoðaði hvernig þeir gera auglýs-
ingar og hvernig þeir koma hlutum
frá sér á prenti.“
Og af hverju einkennist þessi
fagurfræði? „Hreinleika, öryggi,
vafaleysi og engum efa,“ segir
Sæmundur.
„Til þess að prenta þessar til lögur
frá bönkunum á veggspjöld hafði
ég svo samband við prentfyrirtækið
ARTIS sem sérhæfir sig í stórmynda-
prenti. Ég bauð þeim salinn undir
einkasýningu, að nota salinn undir
merkið sitt og auglýsingar, en í stað-
inn fengi ég að prenta þessar fjórar
tillögur,“ útskýrir Sæmundur.
Sýningin ÁVÖXTUN % stendur
nú yfir í D-sal Hafnarhússins,
Listasafni Reykjavíkur, og lýkur 21.
febrúar. n
Sæmundur Þór Helgason ávaxtar listamannalaunin í D-sal Hafnarhússins
Arðsköpun í listasafninu
Sæmundur Þór Helgason Býr
til list úr mögulegum ávöxtunar-
leiðum í Listasafni Reykjavíkur.
Fagurfræði peninga Sæmundur Þór
vinnur með fagurfræði peningakerfisins á
sýningunni ÁVÖXTUN %.
Mynd SaeMundur
THor HelgaSon
Peningalegt gildi Auglýsingar og peningaleg
hugsun brýtur sér leið inn í listasafnið.