Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2007, Page 19

FATÆKT BARNA A ISLANDI OG AHRIF A HEILSUFAR
Alþjóðadagur hjúkrunarfræðinga, 12.
maí, var árið 2004 helgaður baráttunni
gegn fátækt í heiminum. Fátækt er eitt
af helstu vandamálum mannkyns í dag
en talið er að 1,2 milljarðar manna búi
við sára fátækt og hafi minna en einn
Bandaríkjadal til ráðstöfunar daglega og
skorti aðgang að heilbrigðisþjónustu. Til
viðbótar eru 2,8 milljarðar manna taldir
lifa á minna en tveimur dölum á dag.
Alþjóðasamtökin hafa bent á að fylgifiskur
fátæktar sé slæmt heilsufar og þeir 1,2
milljarðar manna sem búa við sára fátækt
þjáist af mörgum alvarlegum sjúkdómum
sem herja á mannkynið, svo sem ýmsum
kvillum sem stafa af næringarskorti. Gott
heilsufar er undirstaða fjárhagslegrar
og félagslegrar framþróunar. Þegar
fólk á ekki fyrir brýnustu lífsnauðsynjum
verður það móttækilegt fyrir alls kyns
sjúkdómum og dánartíðnin hækkar. Góð
heilsa er undirstaða almennrar vellíðunar
og hefur áhrif á einstaklinginn á allan
hátt. Miklu skiptir varðandi framlag til
fjölskyldu og samfélags hvort viðkomandi
er fullur orku eða orkulítill, þreyttur og
með stöðuga verki. Alþjóðasamtök
hjúkrunarfræðinga hafa lagt áherslu á
að vekja hjúkrunarfræðinga til aukinnar
vitundar um samspil heilsufars og
fátæktar í þeim tilgangi að bæta heilsu
og draga úr fátækt.
Hvað er fátækt og heilbrigði?
En hvað er fátækt? Til að skilja hugtakið
þarf fyrst að skilgreina það. Fátækt hefur
verið skilgreind af Sameinuðu þjóðunum
sem það ástand manneskju að búa við
langvinnan eða stöðugan skort úrræða,
öryggis og krafts sem er nauðsynlegur til
að njóta á fullnægjandi hátt borgaralegra,
menningarlegra, fjárhagslegra, stjórn-
málalegra og félagslegra réttinda. Haft
er eftir Mahatma Gandhi að fátækt sé ein
versta tegund ofbeldis sem fyrirfinnst.
Fátækt getur stafað af lágum tekjum,
því að brýnustu nauðsynjum er ekki
fullnægt eða hvoru tveggja. Allir þurfa
að fá grunnþörfum sínum fullnægt en
þær eru hreint vatn, matur, orka til að
lifa og starfa, vernd fyrir umhverfinu,
skjól og öryggi, möguleiki til persónulegs
þroska og menntunar og kostur á
góðri heilbrigðisþjónustu. Þeir sem búa
við fátækt berjast við að fá ýmsum
grunnþörfum sínum fullnægt. Þessi
barátta hefur í för með sér minnkandi
reisn fyrir einstaklinginn og dregur úr
honum þrótt.
Þann 5. nóvember 2004 var haldið
málþing á vegum umboðsmanns
barna og háskólarektors og í kjölfarið
var gefin út bókin „Ungir íslendingar í
Ijósi vísindanna" en í henni er að finna
erindi sem flutt voru á málþinginu. Þar
á meðal er grein um fátækt barna í
velferðarríkjum eftir Cynthiu Lisu Jeans
og Guðnýju Björk Eydal þar sem m.a.
er fjallað um hvernig eigi að mæla og
skilgreina fátækt. Þar segir að flestar
rannsóknir á fátækt byggist aðallega á
tveimur tegundum skilgreininga, arinars
vegar er rætt um afstæða skilgreiningu
á fátækt og hins vegar um algilda
skilgreiningu. Afstæða skilgreiningin
byggist á því að mæla tekjudreifingu
í viðkomandi samfélagi. Miðað er við
að þeir séu undir fátæktarmörkum sem
hafa tekjur sem eru lægri en helmingur
tekna þeirra sem hafa miðlungstekjur.
Þessi skilgreining hefur verið notuð í
flestum samanburðarrannsóknum, t.d.
á vegum Evrópusambandsins. Algild
skilgreining byggist á aldagamalli hefð
breskra fátæktarrannsakenda, þar sem
reiknað er út hvaða upphæðir fólk þurfi
til framfærslu og þannig eru dregin mörk
milli þess að teljast bjargálna og þess að
teljast líða skort. í rannsókn á einkennum
og aðstæðum fátækra á íslandi við
upphaf nýrrar aldar lagði Harpa Njáls mat
á lágmarksframfærslukostnað og beitti
því sem algildri fátæktarskilgreiningu.
Mælingar á barnafátækt samkvæmt
afstæðri skilgreiningu sýna að fátækt
barna hér á landi er meiri en annars
staðar á Norðurlöndunum, eða 7,8 á
Ísíandi, 5,9 í Danmörku, 4,5 í Noregi, 3,7
í Svíþjóð og 3,4 í Finnlandi.
Rannsóknir hafa þó sýnt að þessar
skilgreiningar á fátækt foreldra eiga ekki
í öllum tilfellum við kjör barnanna. Þannig
geta börn í fjölskyldum sem mælast
undir fátæktarmörkum búið við góð kjör
þar sem foreldrar leggja kapp á að
viðhalda lífsstíl barna sinna en draga
úr eigin neyslu að svo miklu leyti sem
það er unnt. Rannsóknir ná ekki til
barna í efnameiri fjölskyldum sem búa við
skort því að dæmi eru um að börn séu
vanrækt, efnahagslega, tilfinningalega
eða félagslega, þrátt fypir nægar tekjur
en fátækt þeirra barna verður ósýnileg
þegar rannsóknir beinast fyrst og fremst
að tekjum eða neyslu foreldra.
Rannsakendur á íslandi hafa lagt áherslu
á mikilvægi þess að spyrja börnin sjálf um
skilgreiningu á fátækt því að efnahagur
getur verið skilgreinandi fyrir félagsleg
tengsl og haft áhrif á vináttu og stöðu
barna f jafningjahópnum. Mikilvægt sé enn
fremur að íslenskar fjölskyldur séu með í
fjölþjóðlegum samanburðarrannsóknum.
Andlit fátæktar eru mörg. Fátækt er
ástand sem hefur í för með sér valdaleysi,
niðurlægingu og takmarkaðan eða engan
aðgang að ýmsum gæðum og þjónustu
sem samfélagið hefur upp á að bjóða.
Þannig hefur fátæktin áhrif á öll samskipti
hins fátæka við umhverfið. Alþjóða-
heilbrigðisstofnunin hefur bent á fimm
meginsvið fátæktarinnar. í fyrsta lagi er
fjárhagsleg hlið sem snertir tekjur, lífsstíl
og vinnuaðstæður. í öðru lagi má telja
hina mannlegu hlið, svo sem réttinn til að
hafa áhrif og völd í samfélaginu, í fjórða
lagi kemur hin félags- og menningarlega
hlið, sem tengist stöðu og virðingu í
samfélaginu, og að lokum ber að nefna
varnarleysi, þar sem fátæktin hefur í för
með sér óöryggi, hættur og varnarleysi.
Til að unnt sé að breyta lífi hinna fátæku
er nauðsynlegt að skilja þessi mismunandi
svið. Nauðsynlegur undanfari þess að
draga úr fátækt á öllum þessum sviðum
er að jafna kjör kvenna og karla og ólíkra
kynþátta.
Tímarit hjúkrunaríræðinga - 4. tbl. 83. árg. 2007
17