Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.2017, Blaðsíða 64

36 menning Helgarblað 28. apríl 2017
Þ
egar maður er á staðnum
og í augnablikinu er maður
alveg hugfanginn af fegurð
jökulsins en þegar maður
kemur heim og skoðar
myndirnar við hlið eldri ljósmynda
sem teknar voru veturinn áður eða
nokkrum árum fyrr þá sér maður að
breytingin getur ekki talist eðlileg
– það er eitthvað slæmt á ferðinni,“
segir Þorvarður Árnason, doktor í
umhverfisfræði og ljósmyndari.
Í áratug hefur Þorvarður tekið
ljósmyndir af jöklum á Suðaustur­
landi og búið til mikinn mynda­
banka þar sem minnkun jöklanna
af völdum hnattrænna loftslags­
breytinga sést greinilega. Þorvarður
mun flytja erindi um upplifun sína
af jöklaljósmyndun á ráðstefnunni
Jöklar í bókmenntum, listum og lífi
sem fer fram á Höfn í Hornafirði um
helgina. Þar mun fjöldi fræði­ og
listamanna ræða um stöðu jökla í ís­
lenskri menningu og ýmis efni tengd
þessum mikilfenglegu náttúrufyrir­
bærum.
Fagurfræði jökulsins
„Við hjá Rannsóknasetri Háskóla
Íslands á Höfn höfum haldið ráð­
stefnur um ýmis tengd efni, en ég
held að þetta sé í fyrsta skipti sem
rætt er um jökla með þessum þver­
faglega hætti. Ef ég reyni að kristalla
meginefni ráðstefnunnar er grunn­
spurningin: hvaða stöðu hafa jöklar
í íslenskri menningu? Þessari spurn­
ingu getur hins vegar engin ein grein
vísinda eða lista svarað út af fyrir sig
heldur þarf að skoða hana frá víðu og
fjölbreyttu sjónarhorni. Þess vegna
erum við ekki bara að stefna saman
vísinda­ og listafólki heldur einnig
fólki úr ólíkum undirgreinum vís­
inda og lista,“ segir Þorvarður.
„Ein stór undirspurning er um
jökulinn sem fagurfræðilegt fyrir­
bæri, þessi fegurðaráhrif sem jökull­
inn hefur og birtast jafnt í skáldskap,
daglegri umgengni okkar og, nú á
dögum, ekki síst í upplifun ferða­
manna sem koma hingað til að sjá
jökla og önnur náttúruundur.
Þeir sem flytja erindi á ráðstefn­
unni eru flestir annaðhvort að velta
fyrir sér fagurfræðilegum spurn­
ingum um jökla, það er hvaða áhrif
jökullinn hefur á okkur og hvernig
við upplifum hann, eða þá hinni
hliðinni, hvaða áhrif við höfum á
jöklana. Þá eru það auðvitað fyrst og
fremst spurningar um áhrif hnatt­
rænna loftslagsbreytinga sem eru að
valda mjög hraðri hopun allra okkar
helstu jökla. Við, manneskjurnar,
erum að skaða og jafnvel útrýma
þessum fyrirbærum.“
Ósýnilegar og
óáþreifanlegar breytingar
Undanfarinn áratug hefur Þorvarður
farið reglulega upp að Hoffells jökli og
öðrum jökulsporðum á suðaustur­
horninu og tekið ljósmyndir.
„Eftir að ég komst upp á lagið með
að mynda jöklana finnst mér ekk­
ert skemmtilegra. Það er toppurinn
á tilverunni að ganga við og sérstak­
lega uppi á jöklum um hávetur. Þá
eru þeir tærir og bláir, stundum í öll­
um regnbogans litum, endurspegla
litinn úr loftinu og frá sólinni. Þetta
er algjör paradís fyrir ljósmyndara.
Í gegnum þessar göngu­ og ljós­
myndaferðir mínar hef ég hins vegar
orðið vitni að þeim gríðarlega hröðu
breytingum sem eru að eiga sér stað.
Ég hef tekið mikið af myndum af
jöklunum og fyrir vikið er ég búinn
safna í stóran ljósmyndabanka sem
segir sögu þessara breytinga á síð­
ustu tíu árum. Þegar maður tengir
þessa fegurð sem maður upplifir
saman við vitneskjuna um að jökl­
arnir séu að hverfa, þeir séu að
minnka og verði þar af leiðandi ekki
eins stórkostlegir, þá er svolítið eins
og fegurðin sé nánast blæða út úr
jöklunum.“
Getur ekki verið að ein af ástæð-
unum fyrir því að almenningur bregst
ekki harðar við hnattrænum loftslags-
breytingum sé einmitt sú að meirihluti
fólks verður hreinlega ekki var við
þessar breytingar sem eiga sér stað á
svo óskiljanlega stórum tímaskala?
„Jú, loftslagsbreytingar eru miklu
erfiðari en önnur vandamál sem við
þurfum að fást við, meðal annars
vegna þess að þær gerast á svo rosa­
lega löngum tíma. Hver og ein breyting
út af fyrir sig er bara lítil, en svo magn­
ast þær upp með tímanum. Hlýnun
jarðar er að valda gríðarlega miklum
og mörgum breytingum en við sjáum
fæstar þeirra, þær virðast oftast vera
ósýnilegar og óáþreifanlegar.“
Getur jöklaljósmyndun þá verið
sérstaklega gagnleg til að gefa fólki til-
finningu fyrir þessum breytingum sem
það nær sjálft ekki að skynja eða skilja?
„Já, það er stundum talað um
jöklana sem kanarífuglinn í kola­
námunni, fyrirboða um eitthvað
slæmt sem er að gerast. Þeir eru því
oft notaðir til að sýna raunveruleika
hnattrænna loftslagsbreytinga. Fólk
upplifir breytingarnar ekki á eigin
skinni og ef þú býrð ekki á Hornafirði
og ferð að taka ljósmyndir af jökli
nokkrum sinnum í mánuði yfir langt
tímabil, þá tekur þú hreinlega ekki
eftir þeim. Þess vegna eru margir
sem hafa verið að nota ljósmyndir og
kvikmyndir af jöklum sem vitnisburð
um hvernig náttúran er að breytast til
hins verra. Þar með getur fólk séð að
þetta er ekki bara eitthvert mál sem
vísindamenn eru að ræða á tungu­
máli sem enginn skilur.“ n
Ráðstefnan Jöklar í bókmennt-
um, listum og lífinu fer fram á Höfn
í Hornafirði og Hoffelli 28. til 30. apr-
íl. Samhliða ráðstefnunni verða sett-
ar upp sýningar af ýmsu tagi, til að
mynda málverkasýning, ljósmynda-
og kortasýning.
Fegurðin blæðir úr jöklinum
Þorvarður Árnason segir rannsóknir ljósmynda geta miðlað hinum nánast óskiljanlegu hnattrænu loftslagsbreytingum„Það er stundum
talað um jöklana
sem kanarífuglinn í
kolanámunni, fyrirboða
um eitthvað slæmt sem
er að gerast.
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Júní 2008
Júní 2012
Júní 2015
M
y
n
d
ir
Þ
o
r
v
a
r
ð
u
r
Á
r
n
a
s
o
n