Fréttablaðið - 24.11.2017, Blaðsíða 42

Enn hefur ekki verið svarað kröfu frá Verndarsjóði villtra laxastofna, NASF, sem Orri
heitinn Vigfússon sendi til verk­
efnis stjórnar rammaáætlunar
27.  júlí 2016. Krafan fólst í að til­
lögur um að setja virkjanir í neðri
hluta Þjórsár í nýtingarflokk yrðu
dregnar til baka. Ástæða kröfunnar
var sú að tillaga verkefnisstjórnar
hafði byggt á ófullnægjandi for­
sendum og haft að engu þau skil­
yrði sem sett höfðu verið frá upp­
hafi um takmörkuð umhverfisáhrif
virkjananna. Erindi NASF var
einnig sent til Skipulagsstofnunar
þann 28. september 2015 og til
úrskurðar nefndar umhverfis­ og
auðlindamála. Nefndin hefur enn
ekki tekið afstöðu til málsins.
Í málflutningi sínum benti Orri á
veigamiklar rangfærslur í málsmeð­
ferð verkefnisstjórnar. Frumfor­
senda fyrir því að hugmyndum um
virkjanir í neðri hluta Þjórsár var
hleypt af stað var sú að laxfiskum í
ánni stafaði engin hætta af virkjun­
unum. Í hinu lögboðna umsagnar­
ferli kom fram að mikil óvissa væri
uppi um afdrif laxfiska í Þjórsá.
Alþingi ákvað því að setja þessar
virkjanir í biðflokk uns þeirri óvissu
væri eytt. Verkefnisstjórnin skipaði
þá sérstakan faghóp 22.  október
2013 undir forystu Skúla Skúlason­
ar líffræðings: Hilmar Malmquist,
Sigurð Má Einarsson og Sigurð S.
Snorrason. Þessi hópur komst að
þeirri ótvíræðu niðurstöðu að engri
óvissu hefði verið eytt um afdrif lax­
fiska í Þjórsá ef af virkjunum í neðri
hluta árinnar yrði.
Uppástungan affærð og misnotuð
Hópurinn tók síðan upp hjá sjálfum
sér að skipta Þjórsá upp í náttúruleg
og ónáttúruleg búsvæði laxfiska og
réttlæta þannig að stinga upp á til­
raun með Hvammsvirkjun til að sjá
hvernig til tækist. Þessi uppástunga
faghópsins var utan verksviðs hans
og breytti engu um niðurstöðuna.
Uppástungan var þó hent á lofti og
affærð og misnotuð með ósannind­
um í málflutningi verkefnisstjórnar
rammaáætlunar og Landsvirkjunar,
sem lugu því beinlínis í Greinargerð
verkefnisstjórnar rammaáætlunar
til Alþingis 21. mars 2014 að fag­
hópurinn hefði komist „að þeirri
niðurstöðu að óvissa varðandi áhrif
Hvammsvirkjunar á laxfiska hefði
minnkað nægjanlega til að rétt­
lætanlegt væri að færa virkjunina
í nýtingarflokk á nýjan leik“  – og
því væri réttlætanlegt að ráðast í
Hvammsvirkjun. Þessi blekkinga­
leikur leiddi Skipulagsstofnun og
Alþingi á villigötur og dró athyglina
frá aðalatriðum málsins.
Við hjá NASF mótmæltum
þessum ósannindum verkefnis­
stjórnar strax en „svar“ hennar
með gögnum málsins til Alþingis
var svohljóðandi: „Því er mótmælt
harðlega að Hvammsvirkjun verði
reist sem eins konar tilraunastofa til
að kanna virkni mótvægisaðgerða í
virkjunum neðar í ánni.
Verkefnisstjórn telur að í þessum
umsögnum komi ekki fram nýjar
upplýsingar sem gefi tilefni til að
endurskoða fyrri afgreiðslu verk­
efnisstjórnarinnar.“
Þetta „svar“ verkefnisstjórnar
tekur ekki tillit til þess að það er
ósatt að faghópurinn hafi komist
að þeirri niðurstöðu að óvissu hafi
verið eytt. Það er erfitt að koma
með nýjar upplýsingar til að hrekja
það. Það stendur og blasir við í
skýrslu faghópsins.
Hin upphaflegu ósannindi um
niðurstöðu faghópsins gengu aftur
í allri meðferð málsins og voru
síðast ítrekuð í lokaskýrslu Lands­
virkjunar, sem Landsvirkjun lagði
fyrir Skipulagsstofnun eftir að
allar athugasemdir höfðu komið
fram. Skipulagsstofnun vann
sína umsögn vandlega og af fag­
mennsku, miðað við fyrirliggjandi
forsendur, en varaðist ekki þær
lygar sem voru bornar fyrir hana.
Verkefnisstjórn rammaáætl­
unar og Landsvirkjun affærðu og
lugu til um niðurstöðu faghópsins
frá 4. nóvember 2013 um að engri
óvissu hefði verið eytt um afdrif
laxfiska í Þjórsá, ef af virkjunum
yrði. Þá hefur verkefnisstjórnin
aldrei svarað fram komnum athuga­
semdum með öðru en ofangreind­
um útúrsnúningi um að ekki hafi
komið „fram nýjar upplýsingar sem
gefi tilefni til að endurskoða fyrri
afgreiðslu verkefnisstjórnarinnar“.
Það eru því engin málefnaleg rök
fyrir tillögum verkefnisstjórnar
um að færa virkjanir í neðri hluta
Þjórsár í nýtingarflokk. Fái máls­
meðferð af þessu tagi að standa er
ekkert að marka þær leikreglur sem
lýðræðinu eru settar hér á landi í
umhverfismálum.
Er ekkert að marka leikreglur lýðræðisins?
Gísli
Sigurðsson
íslensku­
fræðingur
Hin upphaflegu ósannindi
um niðurstöðu faghópsins
gengu aftur í allri meðferð
málsins og voru síðast ítrek-
uð í lokaskýrslu Landsvirkj-
unar, sem Landsvirkjun lagði
fyrir Skipulagsstofnun eftir
að allar athugasemdir höfðu
komið fram. Skipulags-
stofnun vann sína umsögn
vandlega og af fagmennsku,
miðað við fyrirliggjandi for-
sendur, en varaðist ekki þær
lygar sem voru bornar fyrir
hana.
Á tímamótum stjórnarskipta er gott að staldra aðeins við og velta fyrir sér hvaða skila­
boðum er gott að koma til nýrra
ráðamanna Íslands.
Viðskiptaráð birti á dögunum
skoðun um hvaða mál væru ofar­
lega í huga aðildarfélaga og hvernig
þau samræmdust stefnu flokkanna.
Ég ætla að gefa mér að í nýjum
stjórnarsáttmála verði hugað að
góðum rekstrargrundvelli fyrir­
tækja í landinu með sanngjarnri
skattlagningu og að peningamála­
stefnunni verði hagað þannig að
hún auki ekki viðskiptakostnað
fyrirtækja landsins. Það skapar hag­
sæld fyrir alla.
Hér langar mig að ræða málefni
sem sjaldan sést á borði stjórn­
valda og það er stefnumótun fyrir
Ísland. Mér hefur orðið tíðrætt um,
bæði í ræðum mínum í tilefni 100
ára afmælis Viðskiptaráðs, sem og
í flestum þeim viðtölum sem tekin
hafa verið við mig í gegnum tíðina,
að Ísland skorti framtíðarsýn og að
of mikið sé horft til skamms tíma í
stað lengri.
Þar sem ég kem úr rekstrar­
umhverfi fyrirtækja, sæki ég í
smiðju reynslunnar þar. Innan
fyrirtækja er skoðað hver sérstaða
fyrirtækis er og hún nýtt til að ná
samkeppnislegu forskoti á mark­
aði. Ég hef því velt fyrir mér sömu
nálgun fyrir Ísland og spurt sjálfa
mig hver aðgreining okkar sem land
sé, sem við gætum nýtt okkur þegar
kemur að því að ná samkeppnisfor­
skoti á aðrar þjóðir. Ég hef komist
að þeirri niðurstöðu að aðgreining
Íslands liggi í þremur þáttum, þ.e. í
jafnréttismálum, í friðarmálum og
í sjálfbærum orkumálum.
Jafnrétti
Hér skorar Ísland hæst í heimi í
öllum mælikvörðum sem teknir
eru varðandi þennan málaflokk, og
á erlendri grundu er þetta mjög hátt
metið hvar sem komið er. Því finnst
mér að við ættum að taka af skarið
og gera Ísland að miðstöð jafnréttis­
mála, eins og Davos er miðstöð fyrir
atburð er lýtur að viðskiptum eða
The World Economic Forum. Hér
gætum við verið með stóran við­
burð eins og Davos stendur fyrir
einu sinni á ári, og síðan verði allt
árið um kring viðburðir er varða
jafnréttismál á heimsgrundvelli.
Friður
Tökum því næst friðarmálin. Þar
skorum við einnig hæst. Friður og
friðsæld eru ekki gefin þó að frið­
sældarvísitalan hafi aldrei verið
hærri í heiminum. Ísland trónir á
toppnum með tiltölulega lága tíðni
ofbeldisglæpa, lítill hluti þjóðarinnar
er fangelsaður og aðgengi að vopnum
er ekki gott. Þetta ættum við að nýta
okkur í sérstöðu Íslands umfram
aðrar þjóðir.
Sjálfbær orka
Þá kemur að þriðja þættinum, sem
er sjálfbær orka – sem mig langar
að taka enn lengra og tala um sjálf­
bærni yfirhöfuð. Við höfum vitað um
þessa sérstöðu okkar lengi og það má
leiða að því líkur að sjálfbær orka og
gott aðgengi að orku hafi fært okkur
til nútímans á sínum tíma. Sjálfbær
orka gefur okkur tækifæri á að vera
það land sem er í fararbroddi hvað
varðar sjálfbærni og horft verði til
landsins sem fyrirmyndar, bæði
hvað varðar lífshætti, tækni og tækni­
þróun.
Þess má geta að í heimsmark­
miðum Sameinuðu þjóðanna eru
allir þessir þrír þættir með sinn flokk.
Ég hvet því ráðamenn þjóðarinnar
til að huga að þessum þáttum til fram­
tíðar – fara í gang með verkefni þar
sem horft er á Ísland til lengri tíma
litið. Greina nánar hvort þessir þættir,
sem ég nefni hér, séu þeir þættir sem
aðgreina Ísland og ef svo er, hvernig
við getum unnið með þá. Á sama tíma
er mjög mikilvægt að huga að þeim
miklu breytingum sem eru að verða í
samfélagi okkar með truflun á hinum
hefðbundnu viðskipta­ og samfélags­
legu módelum sem endurspeglast í
4. iðnbyltingunni. En það er tilefni til
annarrar greinar – enda verkefnið þar
jafnmikilvægt og að horfa til framtíð­
ar og móta stefnu íslenskrar þjóðar.
Sérstaða Íslands: Jafnrétti – friður – sjálfbærni
Katrín Olga
Jóhannesdóttir
formaður
Viðskiptaráðs
Íslands
Íslenzki refurinn, pólarrefurinn, er einstök tegund refs, minni og öðruvísi byggður en rauðrefurinn,
og kom hann til Íslands á seinni ísöld.
Er hann því fyrsta náttúrulega spen­
dýrið, frumbygginn, hér.
Í dag eru ekki nema um 200 pólar­
refir annars staðar á Norðurlöndum,
og eru þeir alfriðaðir. Er allt gert til
að reyna að ná stofninum upp aftur.
Er engin hætta talin stafa af pólarref
fyrir umhverfi, lífríki eða búfénað,
enda er hann lítið dýr, 3 til 5 kg að
þyngd. Er hann minnsta undirtegund
„hunda“.
Pólarrefurinn er alæta, lifir á
berjum, þangi, dýrahræjum í fjöru
og á landi, eggjum, hagamúsum, nag­
dýrum og fuglum. Hefur hann verið
eðlilegur hlekkur lífskeðjunnar hér
í árþúsundir.
Þegar ær voru látnar bera lömb
sín úti, voru einhver brögð að því,
að pólarrefurinn réðist á nýfædd og
varnarlaus lömb, einkum í harðæri,
og fékk hann þá á sig það óorð, að
hann væri grimmdarseggur – vargur
– en í þá daga skipti hvert eitt lamb
máli.
Árum saman hafa bændur hins
vegar látið ær sínar bera í húsi, og
varð það endir þess, að pólarrefur­
inn kæmist í bjargarlaus lömb. Af
einhverjum ástæðum hafa ýmsir þó
haldið áfram að úthrópa pólarrefinn,
eins og af gömlum vana, og mætti
helzt halda, að hann væri afkvæmi
skrattans sjálfs.
Ég hef átt tal við bændur, refaveiði­
menn, sveitarstjórnarmenn og odd­
vita, líka þá vísindamenn, sem mest
vita um pólarrefinn, og er niður­
staðan í öllum tilvikum hin sama:
Árum eða áratugum saman hefur
pólarrefurinn engum teljandi skaða
valdið á sauðfé.
Það er því ekkert samhengi milli
þess veiðiæðis og þeirra ofsókna, sem
eru í gangi gegn pólarrefnum, og þess
tjóns, sem hann veldur.
100 milljónir í árásir
Íslenzka ríkið leggur til 30 milljónir
króna árlega til að herja á pólarrefinn
og bæta sveitarfélög við 70 millj­
ónum. Fara þannig 100 milljónir af
almannafé í botnlausar og þindar­
lausar árásir á pólarrefinn.
Eru sögusagnir og rangfærslur
sumra refahatara með ólíkindum.
Bóndi á Vestfjörðum fullyrti, að í
friðlandi refa á Hornströndum hefðu
10.000 dýr farið um frá 1994, en vís­
indamenn segja mér, að þar búi 250
til 300 dýr. Kannast menn við sögu
H.C. Andersen, þar sem ein fjöður
varð að 5 hænum?
Miklar sögur fara af því, að refur­
inn ráðist á lömb á fjalli, og komi þau
með afétnar kinnar og afskræmd af
fjalli. Einn bóndi, sem sagði mér slíka
sögu, varð að viðurkenna, að hún
væri 30 ára gömul. Einn grenjaveiði­
maður, sem stundað hafði grenja­
veiðar í 20 ár, legið á hundruðum
grenja, sagðist þrisvar hafa orðið var
við leifar lambs við greni. Hefði refur
líka getað hafa hirt hræ.
Ef litið er til peningahliðar málsins,
blasir þetta við: 1) Bóndinn fær 5.000
krónur fyrir haustlamb. 2.) 100 millj­
ónum króna er varið til útrýmingar­
tilrauna refsins, en það tilsvarar verð­
gildi 20.000 haustlamba.
Grenjaveiðarnar eru þó versti
hluti málsins. Hvolpar fæðast um
mánaðamótin apríl/maí, og hefjast
grenjaveiðar í byrjun júni. Læða og
steggur lifa saman ævilangt, og er
steggur í því á daginn að færa björg
í bú, meðan læða gætir og fæðir
hvolpana.
Leggjast veiðimenn við greni, bíða
komu steggs og skjóta. Þegar matar­
birgðir þrjóta í greni, neyðist læða til
að yfirgefa yrðlinga í fæðuleit. Er hún
þá skotin. Eftir eru þá litlir yrðlingar,
4­5 vikna gamlir, eins og litlir hunds­
hvolpar, og þegar hungrið sverfur að,
freista þeir þess, að fara úr greni.
Eru þeir þá handsamaðir og barðir
til dauða með steini eða skotnir.
Sumir yrðlingar þráast við í greni,
þrátt fyrir kvöl hungurs og einsemd­
ar, og læða þá veiðimenn fótaboga
inn í greni, sem er festur á bandi,
og þegar boginn smellur, limlestir,
jafnvel brýtur litinn fót, kippir veiði­
maður í og lemur svo þessa litlu og
hrjáðu veru til bana eða skýtur.
Húnaþing vestra varði 7,7 millj­
ónum króna til refa og minkadráps
síðustu 12 mánuði, þar af voru 234
yrðlingar drepnir þar með þeim
hætti, sem hér greinir.
Kæru lesendur, erum við í menn­
ingarlandinu Íslandi eða hrukkum
við með einverjum hætti aftur til
miðalda!?
234 litlir tófuhvolpar – yrðlingar – drepnir í
Húnaþingi vestra; margir barðir til dauða
Ole Anton
Bieltvedt
alþjóðlegur
kaupsýslu­
maður Íslenzka ríkið leggur til 30
milljónir króna árlega til að
herja á pólarrefinn og bæta
sveitarfélög við 70 millj-
ónum.
visir.is Sjá má lengri útgáfu
greinarinnar á Vísi.
2 4 . n ó v e m b e r 2 0 1 7 F Ö S T U D A G U r40 S k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
2
4
-1
1
-2
0
1
7

0
4
:2
7
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
6
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
5
1
-1
8
2
0
1
E
5
1
-1
6
E
4
1
E
5
1
-1
5
A
8
1
E
5
1
-1
4
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
1
0
4
s
_
2
3
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K