Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.01.2017, Blaðsíða 12

Margir muna eftir að hafa tekið
Sanasol, vítamínmixtúru sem á
seinni hluta síðustu aldar var
jafnsjálfsagt og lýsið.
Um tíma var enginn
maður með mönnum
nema hefja daginn
á greipi.
ÚTTEKT
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.1. 2017
Nokkrir af þeim fjölmörgu vegfar-
endum ársins 1979 sem sögðust
borða brauð í morgunmat.
Morgunverðurinn hefur tekið nokkrumbreytingum í gegnum tíðina. Sláturvar jafnsjálfsagt í morgunmat í
kringum 1900 og appelsínusafi síðar meir. Við
höfum tekið tímabil þar sem allir borðuðu
brauð í morgunmat, höfum átt heimsmet í
kókópöffsáti, hafragrauturinn hefur komið og
farið og í dag vekjum við alla í stigaganginum
þegar við setjum blandarann af stað kl. 7 að
morgni og tætum ávexti og chiafræ niður í
þykkan drykk.
Heitur hafragrautur er í gegnum allt þetta
svolítill sigurvegari. Á 19. öld fór að bera á
mjölmeiri grautum, eftir því sem úrvalið jókst
og alla 20. öldina hefur hafragrautur verið af
og á einn vinsælasti morgunmaturinn. Og það
merkilega er að hann átti ákveðna endurkomu.
Eftir að hafa orðið svolítið undir um tíma hefur
neysla á honum snaraukist síðustu árin og ára-
tuginn en milli 2002 og 2011 jókst hún um rúm-
lega 100%. Á sama tíma fóru fleiri að taka lýsi
þar sem 40% aukning var á lýsisinntöku.
Þórir Bergsson úr Tungusveit sagði um
æskuheimili sitt um aldamótin 1900 að þeirra
morgunmatur hefði verið dæmigerður fyrir
mörg heimili á þeim tíma. Út í heitan hafra-
graut eða hræring, blöndu af skyri og hafra-
graut, var sett slátursneið og með því snætt
rúgbrauð og kaffi, með miklum sykri. Og sykur
hefði í raun verið það eina sem notað var óþarf-
lega mikið á mörgum heimilum þess tíma.
Morgunmaturinn var þá stór, engum datt í hug
að sleppa honum eins og stór hluti landsmanna
gerir í dag.
En brauðið átti eftir að sækja á að því er
virðist í kringum 8. áratuginn. Vegfarendur
sem lentu í spurningu dagsins árið 1979 sögð-
ust nær allir borða brauð. Ristað brauð, nú eða
bara fjórar heilhveitibrauðsneiðar með kæfu
eins og einn þeirra svaraði.
Sagnfræðingurinn Hallgerður Gísladóttir
sagði í viðtali árið 1987 að morgunverður nú-
tímamannsins væri ávaxtasafi, ristuð brauð-
sneið og kaffibolli. Hún sagði að „einstaka“
héldu í gamlar hefðir með grautinn.
Þetta skilaði sér svo svart á hvítu í könnun á
mataræði Íslendinga árið 1990. Kaffisopi og
brauðsneið var vinsælasti morgunverðurinn.
En súrmjólkin og ýmiss konar morgunkorn
með mjólk var að sigla hraðbyri að brauðsneið-
inni og kaffinu. Og fimm árum síðar var súr-
mjólkin komin fram úr samkvæmt neyslu-
könnun sem Félagsvísindastofnun HÍ gerði
fyrir Morgunblaðið og mjólkurvörurnar voru
ótrúlega vinsælar. Rúm 90% landsmanna
sögðust fá sér súrmjólk, ab-mjólk eða skyr í
morgunmat. Langstærstur hluti fékk sér
morgunkorn með þessum mjólkurdiski og
Cheerios og kornflex var vinsælast.
Þótt sykurneysla Íslendinga sé talin mikil
eru merki um að sykurneysla að morgni hafi
breyst. Við drekkum sykurinn frekar í formi
gosdrykkja í dag en á 8. og fram eftir 9. ára-
tugnum var settur sykur út á morgunkornið ef
það var ekki sykrað, út á hafragrautinn, jafn-
vel bætt við í sykraða jógúrt. Í kringum alda-
mótin 2000 var greint frá því í fréttum að Ís-
lendingar nytu þess vafasama heiðurs að eiga
heimsmet í Cocoa Puffs-áti þar sem hver Ís-
lendingur borðaði tvo pakka á ári.
Egg voru algeng til
morgunverðar langt
fram eftir síðustu öld.
Steikt egg eða soðin en
Laufey Steingrímsdóttir næringarfræðingar
vakti athygli á því hversu sjaldséð egg voru
orðin á morgunverðarborði Íslendinga í kring-
um 1990 samkvæmt könnun sem þá var gerð.
Aðeins einn af hundraði borðaði steikt egg í
morgunverð og enn færri soðin. Þess má þó
geta að eggjaneysla hefur aukist síðustu árin.
Með auknu úrvali ávaxta hafa þeir orðið
stærri hluti af morgunverði okkar. En einstaka
ávextir duttu þó inn á þeim árum þegar ávextir
voru ekki jafnsjálfsagðir í morgunmat og þá
oft sem hálfgert tískufyrirbrigði. Á 8. áratugn-
um varð hálft greip afar vinsælt og glas af gul-
rótarsafa. Á 9. áratugnum var hálfgerður áróð-
ur rekinn fyrir kívíneyslu. Sítrónuvatn hefur
komið og farið og síðustu árin eru ávextir og
grænmeti aðaluppistaðan í þeytingum, bústum
og safadrykkjum úr pressum og blöndurum
sem sífellt fleiri fá sér að morgni. Alls kyns
fræjum, hnetum, möndlumjólk og hollustu-
hráefni er þá bætt út í.
MORGUNMATURINN
Kíví í morgunmat var uppgötvun 9. og 10. áratugarins.
Ráðlagður barnamorgunverður
í tímariti árið 1969 var ristuð
brauðsneið með smjöri og osti,
soðið egg, mjólk-
urglas og kókó.
Við höfum sett heimsmet í Cocoa Puffs-
neyslu. Sykraður morgunmatur þótti
sjálfsagður langt fram eftir síðustu öld.
Ólíkir munnbitar
mismunandi kynslóða
Matarvenjur okkar hafa breyst talsvert síðustu árin, ekki bara hvað við borðum og drekkum heldur hvernig, hvar og
með hverjum. Sunnudagsblað Morgunblaðsins fór á stúfana til að forvitnast um mataræði ólíkra kynslóða.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is