Morgunblaðið - 13.03.2017, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. MARS 2017
Þjóðbúningadagur Þjóðminjasafn Íslands efndi til þjóðbúningadags í Safnahúsinu við Hverfisgötu í gær. Gestir voru hvattir til að mæta í þjóðbúningi til að sýna sig og sjá aðra.
Golli
Íslendingar standa,
rétt eins og aðrir jarð-
arbúar, frammi fyrir
miklum áskorunum.
Óvíst er með hvaða
hætti glíman við hinar
miklu áskoranir kann
að hafa áhrif á samfélag
okkar, velferð og vel-
sæld. Jarðarbúum
fjölgar ört, það er stað-
reynd sem setur kvöð á
mannkynið að nýta bet-
ur þau hráefni sem unnið er úr og
framleiða eftir fremsta megni með
sjálfbærum hætti.
Matvælaframleiðsla er meðal þýð-
ingarmeiri verkefna sem huga þarf
að þegar kemur að úr-
lausn hinna stóru
áskoranna. Um alllangt
skeið hafa innan við 5%
af heildar matvæla-
framleiðslu heimsins
komið úr höfum og
vötnum, þó svo þau þeki
um 70% af yfirborði
jarðarinnar. Æ fleiri
beina nú sjónum sínum
að þessari staðreynd,
því líklegt er að nokkur
hluti fyrirsjáanlegrar
aukningar mat-
vælaframleiðslu heims-
ins fari fram við strendur og úti fyrir
ströndum meginlanda sem og ey-
ríkja. Landbúnaður er fyrirferð-
armikill í matvælaframleiðslu heims-
ins og margfalt umfangsmeiri en
veiðar eða nytjar villtra fiskistofna.
Efnahagslögsaga Íslands er víðfeðm
og ljóst er að möguleikar eru á að
framleiða matvæli innan hennar auk
veiða á villtum tegundum. Strandrík-
ið Ísland býr að tækifærum með ag-
aðri og skipulagðri uppbyggingu at-
vinnugreina við strendur landsins.
Ræktun lífvera í vatni er ekki ný af
nálinni en hvorki ræktun né eldi hef-
ur verið fyrirferðarmikið á Íslandi,
þó að Ísland sé leiðandi í bleikjueldi
og hafi verið framarlega í eldi á lúðu.
Á síðustu árum hefur verið mikil
aukning í laxeldi við Íslandsstrendur
og efnileg fyrirtæki í þörungaræktun
hafa sprottið upp. Þá hefur gróska
verið í ræktun hryggleysingja og skel
hefur sést á matseðlum víða um land.
Mikilvægt er að vanda vel til verka
við uppbyggingu atvinnugreina hér á
landi. Atvinnugreinar sem byggjast á
hagnýtingu auðlinda á og við strend-
ur landsins geta liðkað til við lausn
þeirra áskorana sem við okkur blasa.
Strandbúnaður er samheiti yfir at-
vinnugreinar sem tengjast nýtingu
land- og/eða sjávargæða í og við
strandlengju landsins, hvort sem um
ræktun eða eldi er að ræða.
Fyrir ábyrga þróun þeirra at-
vinnugreina sem teljast til strand-
búnaðar er mikilvægt að fyrir hendi
sé opinn vettvangur fyrir faglega og
fræðandi rökræðu um brýnustu og
mikilvægustu úrlausnarefnin. Í því
augnamiði er efnt til ráðstefnunnar
Strandbúnaður 2017 dagana 13.-14.
mars á Grand Hótel. Ráðstefnan er
öllum opin, þar verður farið yfir, á
skilgreindum málstofum, stöðu og
þróun fyrirferðamestu þátta strand-
búnaðar við Ísland sem og stöðu
mála á heimsvísu. Ráðstefnan styður
þannig við menntun, rannsóknir,
stefnumótun og þar með þróun
greinarinnar.
Eftir Arnljót Bjarka
Bergsson » Strandbúnaður;
samheiti atvinnu-
greina sem tengjast
nýtingu land- og/eða
sjávargæða í og við
strandlengju landsins,
þ.m.t. ræktun og eldi.
Arnljótur Bjarki
Bergsson
Höfundur er formaður stjórnar
Strandbúnaðar ehf. og sviðsstjóri
hjá Matís .
Strandbúnaður 2017
Undarleg umræða
hefur farið fram á Al-
þingi síðustu daga. Þar
er rætt og deilt um gildi
áætlana - samgöngu-
áætlunar - annars veg-
ar og laga - fjárlaga
hins vegar. Ég hélt að
Íslendingar væru nú
orðnir það sjóaðir eftir
áratuga reynslu um
opinbera áætlunargerð
að þeir kynnu muninn á áætlun og
efndum. Það vafðist nú ekki fyrir
alþingismönnum þegar ég þekkti þar
til. Svo margar áætlanir um opinberar
framkvæmdir hafa verið gerðar, sem
hvorki stóðust reynsluna né fjárhags-
ramma, að sá lærdómur ætti að hafa
síast inn í alþingismenn – nema
kannski þá allra óreyndustu eins og
þá þátttakendur, sem Margrét
Tryggvadóttir segir frá í bók sinni,
sem ekki höfðu einu sinni tileinkað sér
frumdrög í fundarsköpum hvað þá
heldur minnstu þekkingu á starfs-
háttum löggjaf-
arsamkomu.
Áform og svo
ákvörðun
Áætlanir Alþingis um
verklegar fram-
kvæmdir eru samþykkt
áform alþingismanna, í
þessu tilviki um vega-
framkvæmdir. Fjárlög
eru ekki áform heldur
lögbundin fyrirmæli um
hvaða fjármuni heimilt
sé að greiða úr rík-
issjóði og til hvaða verkefna. Ráð-
herrar hafa ekki leyfi til þess að
greiða hærri fjárhæðir til áformaðra
framkvæmda en fjárlögin heimila
þeim. Alþingismenn hafa fulla heim-
ild til þess að samþykkja hvaða áform
sem er. Þær samþykktir, þau áform,
víkja hins vegar fyrir skýlausum fyr-
irmælum laga um hvað heimilt sé að
greiða. Þannig víkur óskhyggjan fyr-
ir hinum hörðu staðreyndum veru-
leikans, staðreyndum samþykktra
laga. Þetta á að vera fyrsta lexía sem
alþingismaður þarf að læra. Sá sem
býður sig fram til þingmennsku ætti
raunar löngu að vera búinn að læra
þá lexíu.
Vaðlaheiðargöng
Tökum stórt dæmi. Þegar ganga-
gerðin undir Vaðlaheiðina var sam-
þykkt var gerð um það tiltekin áætl-
un um útgjöld. Sú útgjaldaáætlun
hefur hvergi nærri staðist. Þurft hef-
ur miklu meiri fjármuni til þess að
kosta gangagerðina en áætlað var. Ef
göngin hefðu verið fjármögnuð úr
ríkissjóði í stað þess að íslenska ríkið
– les skattgreiðendur – hafi verið sett
í bakábyrgð fyrir framkvæmdinni
fyrir milligöngu Ríkisábyrgðarsjóðs
hefði ekki verið hægt að halda áfram
gangagerðinni þegar fjármunina
þraut. Þá hefði orðið að hætta fram-
kvæmdum og ekki verið hægt að halda
áfram nema Alþingi samþykkti heim-
ild til aukinna útgjalda á fjárlögum. Þá
reglu var hægt að sniðganga með því
að láta líta svo út að gangagerðin væri
kostuð af þriðja aðila með lánum en
Ríkisábyrgðarsjóður veitti síðan rík-
isábyrgð á öllu lánsfénu. Þannig var
hægt að neyða Alþingi til þess að taka
á sig að greiða eftirá framkvæmda-
kostnað án þess að nokkra sérstaka
lagaheimild þyrfti til þess að fá í fjár-
lögum frá Alþingi hverju sinni. Þetta
er aðferðin vilji menn að samgöngu-
áætlun fái meiri rétt og tryggari stöðu
en að þurfa að lúta lagaákvörðunum
Alþingis um heimildir til greiðslu úr
ríkissjóði. Þykir mönnum þessi af-
greiðsla vera til fyrirmyndar? Senni-
lega þeim, sem það þótti í tilviki Vaðla-
heiðarganga. En hinum?
Óskhyggja
Óskhyggja alþingismanna er hvorki
refsiverð né ámælisverð. Samgöngu-
áætlun Alþingis lýsir eindregnum vilja
alþingismanna til framkvæmda, við-
halds og nýbygginga í vegamálum.
Viljinn verður hins vegar að ósk-
hyggju þegar sama Alþingi veitir
ekki nægilega fjármuni til þess að
hægt sé að framkvæma það, sem vilj-
inn vildi. Vonsviknir alþingismenn
eiga bara á því eina lausn – sé viljinn
yfirsterkari óskhyggjunni. Sem sé að
breyta fjárlögum, hækka fjárveiting-
arnar þar til vegamála og gefa rík-
isstjórninni heimild til þess að greiða
fé úr ríkissjóði til samræmis við
áformin. Ella er bara einn kostur eft-
ir. Sá, að „skera niður“. Menn geta
svo rifist um það hver það eigi að
gera – ráðherra, Vegagerðin eða vel-
viljaðir alþingismenn.
„Litla gula hænan“
Er virkilega svo komið, að þörf sé á
svona umfjöllun í viðræðum við sitj-
andi alþingismenn? Þetta þykir mér
vera eins og ég labbi til þeirra með
kverið „Litla gula hænan“ undir
hendinni til þes að kenna þeim að
lesa.
Eftir Sighvat
Björgvinsson » Fjárlög eru ekki
áform heldur lög-
bundin fyrirmæli um
hvaða fjármuni heimilt
sé að greiða úr ríkissjóði
og til hvaða verkefna.
Sighvatur Björgvinsson
Höfundur er fyrrv. alþm,
fjármálaráðherra og formaður
fjárveitinganefndar.
Áform eða ákvörðun