Morgunblaðið - 20.07.2017, Blaðsíða 39

verið áratugum saman. Litið var niður á kaþ-
ólska; þeir voru annars flokks þegnar. En átök
og ofbeldi voru langt í frá hluti af daglegu lífi
borgarbúa.
Það átti eftir að breytast á ógnarhraða.
„Við“ og „þeir“ urðu viðtekið orðaval. Hverf-
in urðu einsleitari, mótmælendur af verka-
mannastétt og kaþólikkar gátu ekki lengur lif-
að saman í sátt og samlyndi. Lög og regla
þurrkuðust nánast út. Enginn treysti lögregl-
unni. Vopnaðir hópar tóku sér vald hennar og
ofbeldisverkin voru oft grimmileg. Fólk var
skotið í hnéskeljarnar, barið til óbóta, baðað
tjöru og velt upp úr fiðri. Sprengjur voru
sprengdar. Skotárásir gerðar. Báðar fylkingar
báru ábyrgð á voðaverkunum.
Foreldrar Billys ráku krá og eftir að Vand-
ræðin hófust varð hún oft fyrir sprengjuárás-
um. „En við sluppum alltaf lifandi,“ segir hann.
Sum hverfi Belfast sluppu að mestu við
átökin. Reynt var að girða miðbæinn af. Það
tókst misjafnlega vel og varð til dæmis Eu-
ropa-hótelið, sem er í hjarta miðborgarinnar,
fyrir 36 sprengjuárásum. Það hlaut í kjölfarið
viðurnefnið „mest sprengda hótel Evrópu“.
En Norður-Írar supu þó allir seyðið af því
sem fram fór. Þeir máttu eiga von á því á
ferðalögum í öðrum löndum að vera álitnir
hryðjuverkamenn, á þeim var leitað af minnsta
tilefni. Það sem þótti fráleitt í vestrænum
heimi á þessum tíma var daglegt brauð Norð-
ur-Íra.
Sprengjuleit á barnum
Minningar Billys um hversdagslífið á þess-
um árum eru óraunverulegar fyrir þá sem ekki
upplifðu þessa tíma. Hann segist fljótt hafa að-
lagast aðstæðum og hætt að kippa sér upp við
einkennilegar uppákomur. „Þegar maður sat á
barnum stormaði hópur lögreglumanna stund-
um inn og bað okkur að lyfta fótunum frá gólf-
inu. Þeir lýstu svo með vasaljósum undir borð-
in og stólana. Þeir voru að leita að sprengjum
sem hótað hafði verið að sprengja,“ segir Billy
pollrólegur og sýpur á kaffinu. Í dag á hann
fyrirtæki sem sérhæfir sig í að kynna ferða-
löngum sögu borgarinnar, m.a. þá pólitísku. Í
þeim ferðum deilir hann fúslega af eigin
reynslu.
34 km langir múrar
Múrarnir, sem kallaðir eru friðarmúrar, eru
ekki bundnir við Belfast. Þá má finna víðar í
landinu. Þeir eru allt frá því að vera nokkur
hundruð metra langir og upp í það að teygja
sig fimm kílómetra. Samtals eru þeir nú 48
talsins og um 34 kílómetrar að lengd.
Fyrsti múrinn var reistur árið 1969 á svæði
þar sem íbúarnir höfðu þá þegar komið upp
tálmum. Þeim fjölgaði svo jafnt og þétt og hélt
áfram að fjölga eftir að friðarsamkomulagið,
Föstudagssáttmálinn svonefndi, var undirritað
árið 1998.
Í dag eru þeir vinsæll viðkomustaður ferða-
manna sem rita skilaboð friðar á þá og minnast
hinnar blóðidrifnu sögu Belfast-borgar.
Hliðum enn lokað á kvöldin
Des ólst upp í Lower Falls þar sem flestir
íbúarnir voru kaþólskir. Á þeim slóðum, að-
allega við götuna Falls Road, voru Vandræðin
sérstaklega skæð. Við upphaf áttunda áratug-
arins, er breski herinn var kvaddur á vettvang
til að reyna að stilla til friðar, voru hlið sett upp
við Falls Road og hverfunum lokað á kvöldin.
Þó að friður ríki nú, tæpum tveimur áratug-
um eftir að Föstudagssáttmálinn var undirrit-
aður, eru hliðin enn á sínum stað og mörgum
kann að koma á óvart að þeim er enn læst á
kvöldin. Það þýðir þó ekki að íbúarnir séu inni-
lokaðir á nóttunni en þeir þurfa að fara miklar
krókaleiðir til að komast til síns heima.
Ekki þykir enn óhætt að fjarlægja hliðin
þótt að því muni koma í náinni framtíð. „Eng-
inn vill þessar lokanir en þær hafa verið lengi.
Hvað gerist þegar þær fara?“ segir Des. Hann
segir að flestir séu á því að ekki sé hægt að
taka hliðin niður í einni hendingu, slíkur gjörn-
ingur þurfi að hafa aðdraganda.
Fleira sameinar en sundrar
En er þá raunverulegur friður ekki kominn
á? Jú, að því leyti að óeirðir, sprengju- og skot-
árásir eru úr sögunni og fólk óttast ekki lengur
nágranna sína. En ástandinu nú má kannski
frekar líkja við langt og árangursríkt vopna-
hlé. Friðurinn verður ekki innsiglaður að fullu
fyrr en múrar og hlið falla.
„Stjórnmálaskoðanir skilja okkur enn að en
það er miklu fleira sem sameinar okkur en
sundrar,“ segir Des. Hann stendur á götuhorni
við Falls Road og minnist átakanna sem hann
varð sjálfur vitni að. Nú prýða litríkar myndir
steinsteypta veggina við götuna sem var eitt
sinn einn helsti vígvöllur Vandræðanna. Þær
flytja margar hverjar pólitískan boðskap. „Nú
fær fólk frekar útrás fyrir reiði sína í pólitísk-
um veggmyndum en bardögum,“ segir Des.
Bílarnir aka óhindrað í gegnum hlið göt-
unnar enda sólin enn hátt á lofti. Það eru
nokkrir tímar í lokun. „Nú er þetta hverfi
venjulegt,“ segir Des um æskuslóðirnar en
bætir svo við eftir smáhik: „En hvað er venju-
legt?“
Íbúasamsetning Norður-Írlands hefur
breyst hratt á stuttum tíma. Áður voru mót-
mælendur í miklum meirihluta. Hlutföllin eru
nú mun jafnari. Og þriðji þjóðfélagshópurinn
er kominn til sögunnar: Innflytjendur. Hjóna-
böndum milli mótmælenda og kaþólikka hefur
fjölgað á ný. Það þykir vísbending um sættir.
Jake segist nú eiga vini beggja vegna múrs-
ins sem hann ólst upp við. Hann eigi auðvelt
með að vingast við fólk og hefur sleppt takinu á
reiðinni sem hann fann fyrir sem barn. „Það
hefur reynst þrautin þyngri að fá sárin til að
gróa,“ viðurkennir hann. „En nú veit ég að það
er gott fólk í öllum liðum.“
En hvenær er tímabært að rífa niður múr-
inn, jafna hann við jörðu?
Kaþólikkar og mótmælendur starfa nú sam-
an hlið við hlið og búa margir hverjir í blönd-
uðum íbúðarhverfum. En margir kjósa þó enn
að búa við öryggi múranna. Þeir óttast hvað
gæti gerst yrðu þeir rifnir.
Rætt um að rífa múrana
Umræða um að fjarlægja múrana í Belfast
hófst á opinberum vettvangi árið 2008 og árið
2011 samþykkti borgarstjórn að gera áætlun
um niðurrif þeirra. Ári síðar var gerð könnun
meðal íbúa og í ljós kom að 68% þeirra töldu
enn þörf á múrunum til að koma í veg fyrir
átök. Nú er stefnt að því að fjarlægja þá alla
fyrir árið 2023, svo lengi sem tilraunaverkefni
þar um gefi góða raun.
Jake segist ekki vita hver rétti tíminn sé.
Sjálfsagt sé hann ekki til. „Þurfa tvær kyn-
slóðir hafa búið við frið?“ spyr hann en ein hef-
ur þegar vaxið úr grasi eftir að friðarsam-
komulagið var undirritað. „Eða eigum við að
láta líða þrjátíu ár? Átökin stóðu í þrjátíu ár.
Er þá þarft að halda friðinn í þrjá áratugi áður
en múrarnir verða felldir?“
Hann segir stjórnmálamennina ekki búa við
múrinn og inni í hverfunum þar sem minningar
um stríðsátök, ofbeldi og sáran missi eru enn
ljóslifandi. „Þeir búa ekki við þetta örygg-
isteppi sem múrinn er í dag.“
Hvað gerist þegar hann fer er erfitt að segja
fyrir um. En margt er á réttri leið þó að enn
ríki tortryggni og aðskilnaður milli hópa.
„Það er svo gott að sjá börnin mín alast upp
án þess að hafa kynnst Vandræðunum af eigin
raun,“ segir Jake og brosir. „Og ég vona að ég
lifi nógu lengi til að sjá múrinn fara.“Veggmyndir Víða um Belfats má finna litríkar veggmyndir, margar pólitískar.
Ljósmynd /Wikipedia
Átök Í Shankill-hverfinu árið 1970. Vandræðin hafin fyrir alvöru.
Ljósmynd /Wikipedia
Sprengjan Í október árið 1993 sprengdu liðsmenn IRA sprengju í búð við Shankill-veg.
Múrinn Steinveggur með gaddavír skilur að hverfi kaþólikka og mótmælenda enn í dag.
Bretar Mörg hús í hverfum mótmælenda eru skreytt breska fánanum.
39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. JÚLÍ 2017