Morgunblaðið - 17.10.2017, Blaðsíða 21

UMRÆÐAN 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2017
Nú hefur það gerst
einu sinni enn, að upp
kemur mál í þjóð-
félaginu, sem vekur
sterkar tilfinningar
og einhver aðili á Al-
þingi reynir að nýta
ástandið sér til póli-
tísks framdráttar með
hannaðri atburðarás.
Í þetta sinn var um að
ræða mikinn persónu-
legan harmleik sem er þess eðlis,
að það lýsir siðferðisbresti að nýta
afleiðingar hans á þennan hátt.
Breytingar á
afstöðu þjóðfélagsins
Í okkar landi gilda lög um sam-
skipti okkar þegnanna hvers við
annað og stjórnvöld. Á stjórnvöld-
um hvílir síðan sú skylda, að fara
ekki bara að lögum, heldur skal
líka unnið að allri framkvæmd í
samræmi við góða stjórnarhætti.
Hvað teljast góð lög og stjórn-
arhættir er breytilegt og líta má á
það sem túlkun á almannaáliti
hvers tíma.
Nú koma stundum upp í þjóð-
félaginu mál til þess fallin að
breyta almannaálitinu og nú í sum-
ar, 2017 kom upp sú spurning,
hvort þjóðfélagið treysti sér til að
hafa starfandi innan sinna vébanda
sem lögmann einhvern þann sem
dæmdur hafði fyrir barnaníð. Sú
venja hafði skapast af tillitssemi
við brotaþola, að leynd var á öllum
skjölum mála er varða barnaníð.
Því gat ráðuneyti dómsmála ekki
lagt fram nein gögn um það mál,
sem var tilefni umræðunnar.
Saga málsins
Upphaf þessa máls má rekja til
þess, að barnaníðing var að lögum
og venjum um góða stjórnarhætti,
veitt uppreist æru, enda höfðu þrír
valinkunnir menn vottað góða
hegðun hans eftir afplánun dóms.
Sá dómsmálaráðherra sem af-
greiddi það mál, Ólöf heitin Nordal
kom þeirri skoðun á framfæri inn-
an þingflokks síns, að lögin á
þessu sviði væru úr-
elt. Eftir að Sigríður
Á. Andersen tók við
embættinu setti hún
vinnu í gang í ráðu-
neytinu til að endur-
skoða lögin og í maí
2017 stöðvaði hún
sjálfvirka undirritun
slíkra mála í ráðu-
neytinu.
Síðar um sumarið
hefst umræðan um
það hvort rétt sé, að
dæmdur barnaníð-
ingur fái að starfa sem lögmaður
með óflekkað mannorð. Þá krefur
RÚV ráðherra um upplýsingar um
öll slík mál og ber fyrir sig upplýs-
ingalög. Ráðuneytið telur ekki
ljóst hve mikið það megi upplýsa
og neitar, þannig að RÚV venju
samkvæmt kærir til kærunefndar.
Þannig er það tryggt, að réttur úr-
skurðaraðili setji reglur um það
hvað skuli birt og hvað ekki.
Meðan málið er í þessu ferli
fregnar dómsmálaráðherra og flyt-
ur þá fregn áfram til forsætisráð-
herra Bjarna Benediktssonar, að
faðir hans hafi vottað góða hegðun
annars barnaníðings. Í kjölfar
fréttaflutnings fjölmiðla setur
stjórnarandstaðan upp leikrit á
sviði allsherjanefndar Alþingis,
þar sem þess er krafist að upplýs-
ingar allra mála skuli opinberaðar
þar.
Eftir að úrskurður kærumáls er
fallinn og leynd létt af m.a. nöfnum
vottunarmanna, greinir forsætis-
ráðherra formönnum samstarfs-
flokka sinna frá því, að faðir hans
sé þar á skrá. Tveim dögum síðar,
eftir að persónuupplýsingar eru
fjarlægðar samkvæmt úrskurði
eru gögnin birt og nafn föðurins
opinberað í fréttum. Sama kvöld,
reyndar nokkuð liðið á nótt, til-
kynnir Björt framtíð stjórnarslit
og ber fyrir sig trúnaðarbrest, þar
sem forsætisráðherra hafi ekki
greint nógu ítarlega frá öllu sem
fór á milli hans og dómsmálaráð-
herra í málinu. Engum sögum fer
þó af því, að formaður BF hafi
spurt forsætisráðherra nánar út í
þá hluti.
Skyldur þingmanna
Það var löngu upplýst, að verið
var að vinna að lagabreytingu hvað
varðar uppreist æru. Við þær að-
stæður er það skýlaus skylda þing-
manna að taka við þeirri vinnu
sem verið var að vinna í ráðuneyti
dómsmála og stuðla að nauðsyn-
legum lagabreytingum af fullri al-
vöru og í anda góðra stjórn-
sýsluhátta. Til þess eru þeir kosnir
af þjóðinni. Í stað þess reyna ein-
hverjir þeirra að stuðla að því með
skálduðum rökum, að dómstóll
götunnar kæmi saman á Aust-
urvelli, setti afturvirkt ný viðmið
og hrekti stjórnina frá. Þetta virð-
ist hafa verið markmið einhverra
þingmanna og lýsir það engu nema
siðferðisbresti.
Undarlegust var þó framkoma
Bjartrar framtíðar. Þau gera ekki
svo mikið sem biðja um nánari
skýringar frá forsætisráðherra og
dómsmálaráðherra, heldur gefa
sér einhverja vitleysu, setjast sam-
an í hring að kvöldi dags, tala sig
upp í æsing og slíta stjórnarsam-
starfinu þá sömu nótt. Þingmenn
þurfa að vera viðbúnir því að vera
stillt upp andspænis harmleikjum
og þess krafist, að lög og reglur
séu endurskoðuð vegna breytinga
á þjóðarvilja. Það verður að gera
þá kröfu til þeirra, að þeir gangi
þá til þess verks, en kasti ekki
fyrst frá sér glórunni og síðan allri
ábyrgð eins og hér var gert.
Lög, góðir stjórnarhættir
og dómstóll götunnar
Eftir Elías
Elíasson »Er það skýlaus
skylda þingmanna
að taka við þeirri vinnu
sem verið var að vinna í
ráðuneyti dómsmála og
stuðla að nauðsynlegum
lagabreytingum af fullri
alvöru og í anda góðra
stjórnsýsluhátta.
Elías Elíasson
Höfundur er verkfræðingur.
eliasbe@simnet.is
Hinn 23.9. var
Ríkissjónvarpið með
fjársöfnun fyrir
Kvennaathvarfið og
var viðtal við lög-
fræðing um hvaða
möguleika brotaþoli
hefði til að losna
undan ofbeldi, með
lagaúrskurði. Svar
lögfræðingsins var:
„Til þess að svo geti
orðið þarf samþykki beggja.“
Þetta finnst mér með ólíkindum
og þýðir raunverulega að ofbeld-
ismaðurinn geti ráðið því hvenær
eða hvort brotaþolinn fær að
losna undan okinu. Það var ekki
minnst á það að brotaþolinn hefði
mannréttindi sem tryggðu honum
lausn undan misþyrmingum. Sé
þetta rétt hefur Alþingi, sem set-
ur lögin, lagst á sveif með ofbeld-
ismönnum. Flott stjarna í barmi
ráðherranna. Er það einnig svo
að börnin eigi engan rétt í þessu
máli og verði að lifa við ofbeldi á
móðurinni? Þetta lítur út eins og
lögverndað barnaníð: „Hvar er
menntunin og skynsemin sem
henni á að fylgja?“
Þetta er svo sem ekki það eina
sem mér finnst að Alþingi standi
sig ekki í varðandi stjórnsýslu
þjóðfélagsins, þeir mættu hugsa
meira um þjóðfélagið
í heild en ekki enda-
laust að hagræða fyr-
ir hina svokölluðu yf-
irstétt þjóðfélagsins
sem er að stærstum
hluta samansett af
sérhagsmunapoturum
sem þjóðin er löngu
búin að fá sig full-
sadda á. Þessir aðilar
virðast hafa Alþingi í
vasanum.
Eitt af því furðu-
legasta er að ekki má
leggja gjald á þjónustu við ferða-
menn ef við Íslendingar borgum
ekki fyrir þá þjónustu. Þarna
finnst mér heimskan svífa seglum
þöndum, því það erum við Íslend-
ingar sem kostum allt í þessu
þjóðfélagi. Það er því ekkert að
því að ferðamenn borgi okkur
fyrir afnot af okkar fagra landi.
Eitt af okkar stærstu vanda-
málum er fjármálastjórnunin. Ár-
ið 1929 varð bankahrun á heims-
vísu sem við komumst ekki út úr
fyrr en eftir síðari heimsstyrjöld.
Síðan verður alvarlegt hrun 1968
sem olli því að fjöldi fjölskyldna
flutti úr landi. 1980 varð að
klippa tvö núll af myntinni og
hundraðkallinn varð ein króna.
Þetta kemur afar illa við okkur
gagnvart vöruinnflutningi. Um
aldamótin 2000 vorum við með
ríkari þjóðum heims, 2008 sáum
við ekki fram úr skuldunum.
Þetta sýnir okkur hvar við-
skiptahæfni fjármálaspekinga
okkar liggur. Það alvarlegasta er
að við erum hætt að bera virð-
ingu fyrir okkar fagra landi og
búin að týna okkar þjóðarstolti
og teljum okkur vera undirgefna
þjóna erlendra jarðböðla og sóða
sem við hvetjum til að koma
hingað í miljónatali og spilla frið-
löndum manna og dýra ásamt því
að stefna þjóðinni óðfluga í hót-
elskuldahrun sem sennilega verð-
ur ekki umflúið héðan af. Í síð-
asta hruni bað þáverandi
forsætisráðherra Guð að blessa
Ísland. Í næsta hruni verðum við
sennilega að biðja Guð að fyr-
irgefa ferðamönnum hvernig þeir
fóru með Ísland.
Er ofbeldi æðra mannréttindum?
Eftir Guðvarð
Jónsson
Guðvarður Jónsson
»Um aldamótin 2000
vorum við með ríkari
þjóðum heims, 2008
sáum við ekki fram úr
skuldunum. Þetta sýnir
okkur hvar viðskipta-
hæfni fjármálaspekinga
okkar liggur.
Höfundur er eldri borgari.
Um síðustu áramót
tóku gildi lög sem ein-
földuðu ellilífeyris-
kerfið svo mikið að
flest fólk með nægan
metnað ætti að geta
skilið það. Það er í
sjálfu sér jákvætt, því
það gefur fólki tæki-
færi til að skilja hvar
vandamálin liggja og
þar af leiðandi hvaða
tæknilegu umbótum sé
heppilegast að berjast fyrir. Breyt-
ingin afnam einnig krónu-á-móti-
krónu-skerðingu í ellilífeyriskerfinu
(þótt hún sé enn til staðar hjá ör-
yrkjum), eitt hryllilegasta fyrirbæri
sem undirritaður hefur komist í tæri
við í gjörvöllu almannatrygg-
ingakerfinu, þótt þar sé að vísu af
nógu að taka.
Þetta voru jákvæðu breyting-
arnar, gríðarleg einföldun og afnám
krónu-á-móti-krónu-skerðingarinnar.
Hins vegar fól þessi breyting líka í
sér þau miklu leiðindi að frí-
tekjumark ellilífeyris vegna atvinnu-
tekna lækkaði úr 109.000 niður í
25.000. Það gerðist vegna þess að
fjármagnstekjur, lífeyrissjóðstekjur
og atvinnutekjur voru sameinaðar í
einn flokk, sem heitir einfaldlega
tekjur og því sameiginlegt frí-
tekjumark gagnvart þeim.
Stungið hefur verið upp á því að
hækka þetta frítekjumark upp í
100.000 krónur þegar um er að ræða
atvinnutekjur. Það er í eðli sínu göf-
ugt markmið, en hefur þó í för með
sér að kerfið flækist aftur, en ein-
faldleiki þess er ómetanlegur í allri
umræðu um úrbætur. Önnur hug-
mynd, sem hljómar kannski óraun-
hæf við fyrstu sýn, er að hreinlega
afnema skerðingar á ellilífeyri vegna
atvinnutekna. Þá þyrfti ekkert frí-
tekjumark á atvinnutekjur yfirhöfuð
og kerfið yrði meira að segja ennþá
einfaldara en áður.
En hvað myndi það kosta?
Björn Leví Gunnarsson, þingmað-
ur Pírata, lagði fram fyrirspurn á
Alþingi til þess að forvitnast um
ýmsa kostnaðarþætti við slíkar hug-
myndir. Svarið er áhugavert í víð-
ara samhengi en eitt af því áhuga-
verðasta er þó óneitanlega að afnám
skerðinga á ellilífeyri vegna atvinnu-
tekna myndi ekki kosta nema 2,5
milljarða á ári. Það getur virst um-
talsverð upphæð, en er í reynd stór-
merkilega lág upphæð í samhengi
við almannatryggingar, þar sem al-
mennt er ekki búist við að sjá
merkilegar tölur undir 10 millj-
örðum.
Sá útreiknaði kostnaður gerir
ennfremur ekki ráð fyrir auknum
tekjum ríkissjóðs sem gætu birst í
aukinni atvinnuþátttöku og þ.a.l.
auknum skatttekjum, enda í raun
ógerningur að spá fyrirfram um
þær þótt tilraunir hafi verið gerðar
til þess að giska. Þar er vinkill á
breytingunni sem væri sérstaklega
áhugavert að fylgjast
grannt með, til hlið-
sjónar þegar sambæri-
legar breytingar væru
fyrirhugaðar fyrir ör-
yrkja.
Síðast en ekki síst,
heldur jafnvel helst,
mætti fagna frelsis-
aukningunni sem þess-
ari breytingu myndi
fylgja. Þótt engan veg-
inn sé víst að mjög
margir eldri borgarar
hafi færi á því að
vinna, þá stendur eftir að í dag er
þeim beinlínis hegnt fyrir það, sem
að mati undirritaðs er galið.
Tvennt stendur oftast í vegi fyrir
umbótum í almannatrygginga-
kerfinu; annars vegar hátt flækju-
stig og hins vegar kostnaður. Hvor-
ugt er tilfellið þegar kemur að
skerðingum ellilífeyris vegna at-
vinnutekna. Ellilífeyriskerfið er orð-
ið nógu einfalt til að sjá hvað gera
skal. Fjárhæðirnar eru nógu lágar
til að þetta sé ekki bara raunhæft
heldur reyndar frekar auðvelt. Mið-
að við fjárlögin sem voru lögð fram
við upphaf þings þyrfti ekki að
hækka neina skatta, taka nein lán
né skera neins staðar niður. Með
fyrirvara um einhverjar risavaxnar
breytingar á forsendum fjárlaga-
frumvarps eins og það birtist fyrir
rúmum mánuði væri hægt að gera
þetta í dag.
Einnig þarf að hækka frítekju-
markið í tekjuflokkunum sem eftir
standa og auðvitað einfaldlega
hækka lífeyrinn, en til þess þarf að
breyta upphæðum í vegasalti við
fjárlög, sem stjórnvöld geta ýmist
breytt til baka þegar í harðbakkann
slær eða látið standa í stað meðan
verðlag hækkar.
En með því að afnema skerðingar
á ellilífeyri vegna atvinnutekna al-
farið eru ekki lengur neinar pró-
sentur eða upphæðir fyrir yfirvöld
til að „fínstilla“ í óþekkta átt á
seinni stigum. Þetta er því verkefni
sem er hægt að klára endanlega og
varanlega.
Þegar þessar skerðingar hafa
verið afmáðar er hægt að draga at-
hyglina frá þeim að eilífu og nýta
hana í að laga restina af óréttlæti
almannatryggingakerfisins, en það
er ansi víða eins og allir vita sem
þekkja til.
Burt með skerðing-
ar ellilífeyris vegna
atvinnutekna
Eftir Helga Hrafn
Gunnarsson
»Hátt flækjustig
og hár kostnaður
hindra oft umbætur
í þessum málaflokki.
Hvorugt er tilfellið
þegar kemur að
skerðingum vegna
atvinnutekna.
Helgi Hrafn
Gunnarsson
Höfundur er oddviti Pírata í
Reykjavíkurkjördæmi norður.
helgi@piratar.is
Atvinnublað alla laugardaga
ER ATVINNUAUGLÝSINGIN ÞÍN
Á BESTA STAÐ? Sendu pöntun á augl@mbl.is eða
hafðu samband í síma 569-1100
Allar auglýsingar birtast bæði í
Mogganum og ámbl.is
fasteignir