Morgunblaðið - 10.11.2017, Síða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2017
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Litlu mátti muna að veruleg seink-
un yrði á jólabókaflóði landsmanna í
ár. Tafir og mistök í prentsmiðju í
Finnlandi settu útgáfuna í uppnám.
Fjölmargar bækur þurfti að endur-
prenta með tilheyrandi kostnaði.
„Eins og fram hefur komið eru
fleiri og fleiri bækur í jólabókaflóð-
inu prentaðar erlendis. Flestar eru
prentaðar í BookWell í Finnlandi
sem hefur prentað íslenskar bækur
í meira en áratug. Við höfum langa
og góða reynslu af þeim,“ segir Eg-
ill Örn Jóhannsson, framkvæmda-
stjóri Forlagsins.
„Í vor var okkur kynntur nýr
tækjabúnaður prentsmiðjunnar sem
átti að auka afköst hennar til muna.
Auk þess áttu gæðin að verða enn
meiri en áður. Því miður virðist sem
Finnunum, sem líklega prenta um
eða yfir 100.000 íslenskar bækur nú
fyrir jólin, hafi ekki tekist að ná
valdi á nýja tækjabúnaðinum því
snemma í haust fóru að koma upp
alvarlegir hnökrar í verksmiðjunni.
Þannig skilst mér að ekki hafi verið
prentuð ein einasta bók í tvær vikur
á meðan þeir reyndu að koma bún-
aðinum í lag. Þetta hafði að sjálf-
sögðu í för með sér verulega röskun
á afhendingartíma til okkar og ann-
arra útgefanda,“ segir Egill og bæt-
ir við að það sé fyrst núna sem bæk-
ur séu farnar að skila sér á
umsömdum tíma.
Þurftu að plasta bækur á ný
„Bækurnar uppfylltu ekki allar
þær gæðakröfur sem við gerum.
Þegar fyrstu bækurnar komu í hús
þurftum við að láta endurprenta
bæði heilu upplögin og kápu. Út-
koman var ekki ásættanleg og við
létum lagfæra allt sem ekki var
100%. Plastpökkunin uppfyllti ekki
gæðakröfur og við þurftum að end-
urplasta yfir 30.000 eintök hér á
landi.“
Heil upplög
jólabóka reynd-
ust vera gölluð
Morgunblaðið/Hari
Jólabækur Yfir 100.000 bækur sem prentaðar eru í Finnlandi komu seint til
landsins vegna mistaka. Endurprenta þurfti margar bækur og plasta á ný.
 Tafir á prentun jólabóka í Finnlandi
 Heilu upplögin voru endurprentuð
Til lykta er leidd
fyrir dómstólum
deila tveggja
kvenna, frænkna,
um eignarrétt á
íslenskum þjóð-
búningi, svo-
nefndum upp-
hlut. Hæstiréttur
taldi að konan
sem sótti málið
hefði ekki náð að
sanna eignarrétt sinn.
Konan sem höfðaði málið taldi sig
hafa fengið upphlutinn ásamt
skrauti að gjöf þegar hún var fimm
ára. Móðir hennar hefði tekið
munina til varðveislu og verið heimil
notkun þeirra en borið að afhenda
sér þá þegar hún yrði fullvaxta.
Konan sagðist ekki hafa gengið eftir
mununum fyrr en löngu seinna og
þá án árangurs. Þegar móðir hennar
lést hefði sér fyrst orðið ljóst að
móðirin hefði gefið systur sinni
þessa muni.
Hæstiréttur segir að ekki verði
annað ráðið en móðirin hafi talið sig
eiga munina enda hafi þeir lengi
verið í hennar vörslu. Dótturinni
hafi ekki tekist að hnekkja þeim lík-
um fyrir eignarrétti sem komu fram
í málinu.
Frænkan
heldur upp-
hlutnum
Vilhjálmur A. Kjartansson
vilhjalmur@mbl.is
„Við höfum skoðað ýmis úrræði til að
draga úr hættu af völdum kanínanna
í dalnum,“ segir Smári Sigurðsson,
líffræðingur hjá Reykjavíkurborg,
spurður um aðgerðir sem lagðar
voru til í lok október á síðasta ári til
að takmarka fjölda og draga úr
hættu vegna kanína á tiltölulega af-
mörkuðu svæði í neðanverðum
Elliðaárdalnum, norðvestan við
Stekkjarbakka.
Í minnisblaði sem lagt var fram af
skrifstofu umhverfisgæða og lagt var
fyrir á umhverfis- og skipulagssviði
Reykjavíkurborgar fyrir rúmu ári er
m.a. lagt til að fækkað verði í stofni
kanína á svæðinu.
„Þetta er nokkuð stór stofn og bú-
ast má við því að hann sé að stækka
núna í ljósi þess að haustið er búið að
vera óvenju milt. Við munum þó að
svo stöddu ekki grípa til þess að
fækka þeim heldur leita annarra
leiða til að koma í veg fyrir slys á
fólki og dýrum.“
Við lagningu nýs hjólastígs um
Elliðaárdal verður að sögn Smára
t.d. lögð sérstök áhersla á lýsingu.
„Nýr hjólastígur sem mun liggja
fyrir ofan núverandi göngu- og hjóla-
stíg mun uppfylla allar almennar
kröfur um lýsingu og gott betur.
Þannig má takmarka slysahættuna
af völdum kanína á svæðinu en nýr
hjólastígur mun liggja þar sem nú-
verandi reiðstígur er og því nær mik-
illi kanínubyggð við Stekkjarbakka.“
Kanínuveggir
Til tals hefur komið að setja upp
lága kanínuveggi í dalnum til að
hefta för kanínanna m.a. við hjóla-
stíga. Ekki væri um að ræða neinn
Berlínarmúr, að sögn Smára, heldur
lága, smekklega veggi. Jafnframt
bendir hann á að sett verði upp var-
úðarskilti fyrir hjólandi og akandi
umferð.
Spurður hvort kanínan eigi sér
einhvern náttúrulegan óvin í dalnum
segir Smári helst að einstaka minkur
gangi á stofninn eða villikettir sem
ráðist á smærri kanínur. Annars sé
fátt sem haldi aftur af stærð stofns-
ins.
„Talning hefur ekki farið fram síð-
an 2015 þegar þær voru um 70. Það
væri áhugavert að telja þær aftur í
vetur,“ segir Smári en talning fer al-
mennt fram síðla veturs þegar stofn-
inn er í lágmarki.
Morgunblaðið/Golli
Dýr Kanínurnar í Elliðaárdalnum eru orðnar ansi margar og þó sumir njóti
þess að klappa þeim og gefa mat eru þær öðrum til mikils ama.
Veggir, skilti og betri
lýsing til varnar kanínum
 Til greina kom að fækka í kanínustofninum í Elliðaárdal
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Blikur eru á lofti varðandi nokkrar
þekktar eldstöðvar landsins, að mati
Páls Einarssonar, jarðeðlisfræðings
við Jarðvísinda-
stofnun Háskóla
Íslands. Ekki er
hægt að segja
fyrir um það með
löngum fyrirvara
hvort, hvar eða
hvenær gýs næst.
Eldstöðvarnar
eru betur vaktað-
ar nú en nokkru
sinni fyrr og
stöðugt er fylgst
með því hvort þær bæra á sér og
sýna merki um aðsteðjandi eldgos. Í
sumum eldstöðvanna er nú í gangi
atburðarás sem allt eins getur end-
að með eldgosi í fyllingu tímans.
Þensla í þekktum eldstöðvum
„Það hefur verið þensla í Bárð-
arbungu og Grímsvötnum frá síð-
ustu gosum í báðum eldstöðvunum,“
sagði Páll. Mælanleg þensla byrjaði
bæði í Grímsvötnum og Bárðar-
bungu strax eftir eldgosin. Þessar
eldstöðvar undir Vatnajökli eru því
báðar í þeim ham að hlaða sig eftir
síðustu eldgos, að sögn Páls. Þær
eru að öllum líkindum að búa sig
undir næsta kafla í umbrotunum.
Eldgosið í Holuhrauni, sem kom úr
Bárðarbungueldstöðinni 2014-2015,
var tiltölulega stórt. Sama má segja
um Grímsvatnagosið 2011 sem var
óvenju stórt og það stærsta sem
lengi hefur sést frá eldstöðinni.
Hekla, nafntogaðasta eldfjall Ís-
lands í aldanna rás, hefur líka þanist
út frá því hún gaus árið 2000.
„Það yrði enginn hissa þótt Hekla
gysi fljótlega. Það gæti líka dregist.
Við þekkjum ekki hversu lengi eld-
fjöllin þola að þenjast án þess að
gjósa,“ sagði Páll.
Öræfajökull sýnir merki
Nýr meðlimur í klúbbi þeirra eld-
fjalla sem eru að þenja sig er
Öræfajökull, en í honum er Hvanna-
dalshnjúkur sem er hæsti tindur Ís-
lands. Landmælingar staðfesta
þensluna og henni fylgir skjálfta-
virkni. Gígbarmar öskju Öræfajök-
uls eru í um 1.800 metra hæð. Hann
hefur gosið tvisvar á sögulegum
tíma, 1362 og 1727. Fyrra eldgosið
var mikið hamfaragos og lagði sveit-
ina Litla-Hérað í rúst – gerði hana
að Öræfum.
Ekki er vitað hvað eldstöð getur
þanist lengi áður en hún gýs. Haldi
þenslan áfram í fyrrgreindum eld-
stöðvum má reikna að það endi með
eldgosi eða gangainnskoti. Það get-
ur þó dregist lengi að eldur komi
upp.
Endar ekki alltaf með eldgosi
Þekkt eru tvö nýleg dæmi um að
þensla hafi ekki leitt til eldgoss.
Fyrra dæmið var þensla sem varð
við Hrómundartind, austan við
Hengil. Svæðið þar þandist út í fjög-
ur ár, 1994-1998, með tilheyrandi
skjálftavirkni. Skyndilega hætti
þenslan mjög greinilega. Síðara
dæmið var við Upptyppinga á ár-
unum 2007-2008. Þar var þensla í
gangi í heilt ár og hætti svo snögg-
lega.
Páll kveðst telja að jöklafýlan
sem fundist hefur af Jökulsá á Fjöll-
um undanfarið og aukin rafleiðni í
ánni sé tilkomin vegna jarðhita-
virkni, líklega í Kverkfjöllum.
Hverasvæðið sé líklega að losa sig
við vatn og það hafi oft gerst áður.
Þekktar eldstöðvar eru nú að
þenjast út og undirbúa sig
 Þensla leiðir ekki alltaf til eldgosa, eins og tvö dæmi frá síðustu áratugum sýna
Morgunblaðið/RAX
Holuhraun Hraunstraumurinn kom upp á yfirborðið um langan veg frá
Bárðarbungu. Eldgosið var tiltölulega stórt og rann mikið hraun.PállEinarsson
 Deilt um eignar-
hald á búningi
Upphlutur Íslensk-
ur þjóðbúningur.