Morgunblaðið - 15.01.2018, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. JANÚAR 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Forsvars-menn sam-félags-
miðilsins
Facebook til-
kynntu fyrir helgi
að þeir hygðust
breyta því hvern-
ig efni væri framsett á miðl-
inum, þannig að skilaboð og
póstur frá fjölskyldu og vin-
um hefðu forgang fram yfir
deilingar á fréttum og aug-
lýsingum. Með þessu yrði
minni áhersla á að koma
„kostuðu efni“ til skila. Mark
Zuckerberg, stofnandi Face-
book, sagði að markmiðið
væri að auka á persónuleg
samskipti fólks innan miðils-
ins.
Þá munu breytingarnar
hafa í för með sér að dregið
verður úr birtingu svo-
nefndra „smellubeita“, þar
sem fólk er lokkað til þess að
lesa fréttir með miklum upp-
slætti, sem síðan reynist lítill
fótur fyrir. Tálbeitur af þessu
tagi hafa enda mikið verið
notaðar af fréttamiðlum, sem
kenndir hafa verið við svo-
nefndar „falsfréttir“, en
Facebook hefur, ásamt öðr-
um samfélagsmiðlum, verið
mikið gagnrýnt fyrir að hafa
ekki spornað nægilega við
dreifingu slíkra frétta.
Á yfirborðinu eiga breyt-
ingarnar að hafa það í för
með sér að fólk nýti tímann,
sem það eyðir á Facebook,
betur til þess að nálgast ætt-
ingja og vini, frekar en til
þess að taka við upplýsingum,
sem geta reynst misgagn-
legar fyrir þann sem þær
nemur. Og stjórnendur Face-
book segjast gera sér grein
fyrir því að breytingarnar
gætu jafnvel komið niður á
arðsemi fyrirtækisins til
skamms tíma, en þær séu
nauðsynlegar til þess að auka
á samskipti fólks.
Í þessu samhengi er vert að
íhuga hvaða áhrif miðlar á
borð við Facebook eða Twitt-
er hafa haft á þróun sam-
félagsins og þeirrar umræðu
sem þar fer fram. Talið er að
um tveir milljarðar manna
séu notendur á Facebook og
víst er að þó að margir þeirra
séu óvirkir eyða aðrir löngum
stundum á síðunni og eiga
samskipti í gegnum hana. Ef-
laust er mest af þeirri notkun
á jákvæðum nótum, en það er
stutt í myrku hliðarnar.
Bent hefur verið á að sam-
félagsmiðlarnir ýti undir
sundrungu og misklíð. For-
ritin sem stjórna því hvað þú
sérð og hvenær á þessum
miðlum eru hönnuð til þess að
menn sjá oftar þá
hluti sem þeim
líkar sérstaklega,
og þá á kostnað
ólíkra skoðana.
Fyrr en varir hafa
menn reist í
kringum sig berg-
málshelli, þar sem allir eru
sammála en þeir sem eru á
öndverðri skoðun verða fljótt
að óvinum með óskiljanlegar
skoðanir frekar en fólki með
andstæðar skoðanir sem bor-
in er virðing fyrir. Það er ríkt
í mannskepnunni að skipta
sér upp í hópa, „við“ og
„þeir“, og tæknin hefur gert
það miklu auðveldara en það
var áður fyrr.
Þetta er varhugaverð þró-
un. Barack Obama, fyrrver-
andi Bandaríkjaforseti, vakti
raunar máls á þessu í viðtali
sem hann veitti Harry Breta-
prins milli jóla og nýárs.
Bæði Obama og sá sem nú sit-
ur í Hvíta húsinu hafa nýtt
sér samfélagsmiðla óspart til
þess að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri, þó að nú-
verandi forseti hafi óneitan-
lega náð meiri athygli. Eitt af
því sem Obama nefndi var að
ýta þyrfti undir að fólk hittist
augliti til auglitis, frekar en
að öll samskipti þess færu
fram á bak við skjáinn. Þetta
væri mikilvægt því að netið
væri þeirrar náttúru að gera
alla hluti einfalda, á meðan
raunveruleikinn hefði á sér
margar og flóknari hliðar.
Þetta er áhugaverður
punktur, sem vert er að huga
betur að. Samskipti með sam-
félagsmiðlum, jafnvel þótt
þau tengi fólk heimsálfanna á
milli, geta aldrei komið í stað-
inn fyrir einfalt samtal augliti
til auglitis. Tæknin er góð, en
hún má ekki verða til þess að
við missum sjónar á því, hvað
gerir okkur mennsk, eða
verða til þess að fólk loki sig
af og komist aldrei að því að
aðrar hliðar eru á málum.
Það er jákvætt að forsvars-
menn stærsta samfélagsmið-
ilsins hafi viðurkennt að slík-
um miðlum fylgir vandi, en
það er í besta falli óvíst að
þær breytingar sem Face-
book hefur nú ráðist í skili
árangri. Eina tryggingin sem
almenningur hefur fyrir því
að eðlileg umræða fari fram
og fólk geti í það minnsta litið
út úr bergmálshellum sínum
og kynnt sér staðreyndir og
fleiri hliðar mála er að starf-
andi séu hefðbundnir vand-
aðir fjölmiðlar. Fyrir lýð-
ræðisþjóðfélag er þetta ekki
aðeins æskilegt, þetta er
nauðsynlegt.
Facebook viður-
kennir vandann og
staðfestir með því
nauðsyn hefðbund-
inna fjölmiðla}
Bergmálshellirinn
er hættulegur
Í
samfélaginu öllu má heyra ákall eftir
aukinni þjónustu sálfræðinga, ákall
þess efnis að þjónusta sálfræðinga
skuli vera hluti af hinu almenna, op-
inbera heilbrigðiskerfi. Efling geð-
heilbrigðisþjónustu er meðal markmiða nýrr-
ar ríkisstjórnar og eitt þeirra atriða sem ég
mun leggja sérstaka áherslu á sem heilbrigð-
isráðherra.
Sálfræðiþjónusta er gríðarlega mikilvægur
þáttur í geðheilbrigðisþjónustu. Rannsóknir
sýna til dæmis að hugræn atferlismeðferð er
ein árangursríkasta meðferð sem völ er á í
dag við kvíða og þunglyndi. Í þingsályktun
um stefnu og aðgerðaáætlun í geðheilbrigð-
ismálum til fjögurra ára sem samþykkt var á
Alþingi 29. apríl 2016 er meðal annars gert
ráð fyrir sálfræðiþjónustu sem stærri hluta
af hinu opinbera heilbrigðiskerfi, þ.e. fjölgun sálfræð-
inga innan heilsugæslunnar.
Markmið geðheilbrigðisáætlunar til 2020 er að að-
gengi að meðferð sálfræðinga við algengustu geðrösk-
unum, t.d. þunglyndi, kvíðaröskunum og áfallastreitu,
sé á 90% heilsugæslustöðva í lok ársins 2019, og miðað
er við að 9000 manns séu á hvert stöðugildi sálfræðings.
Nú þegar hefur tekist að tryggja fjárveitingar til allra
heilbrigðisstofnananna á landsbyggðinni til að uppfylla
markmiðið um að eitt stöðugildi sálfræðings sinni 9.000
manns. Áformað er að markmiðið náist á höfuðborg-
arsvæðinu árið 2019. Á síðastliðnu ári var
stöðugildum sálfræðinga á heilsugæslum
höfuðborgarsvæðisins fjölgað um fjögur. Á
þessu ári munu bætast við sex stöðugildi sál-
fræðinga og árið 2019 munu fjögur stöðu-
gildi sálfræðinga á heilsugæslum höfuðborg-
arsvæðisins bætast við.
Svokölluðum geðheilsuteymum við heilsu-
gæslustöðvar verður einnig fjölgað, í sam-
starfi við sveitarfélögin, og nýjum teymum
komið á fót í þeim landshlutum þar sem þau
eru ekki til staðar. Geðheilsuteymi eru þver-
fagleg teymi heilbrigðis- og félagsþjónustu
sem koma að greiningu og meðferð fólks
sem glímir við geðraskanir. Eitt teymanna
mun sérhæfa sig í þjónustu við heyrnarlausa
og heyrnarskerta einstaklinga sem reiða sig
á íslenskt táknmál til samskipta og glíma við
geðröskun. Nú þegar er starfandi geðheilsuteymi í
Breiðholti, en áætlað er að flytja teymið í Grafarvog
þar sem það mun sinna öllu austursvæði höfuðborg-
arsvæðisins. Undirbúningur geðheilsuteymis fyrir vest-
urhluta borgarinnar er hafinn, auk þess sem sett verður
á stofn geðheilsuteymi fyrir suðurhluta borgarinnar,
þ.e. Kópavog, Garðabæ og Hafnarfjörð. Árið 2019 eiga
geðheilsuteymi að hafa tekið til starfa á öllum lands-
hlutum.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Fleiri sálfræðingar í heilbrigðiskerfinu
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Samkomulag tókst í síðustu viku milli
Grænlands og Danmerkur um að
Danir kosti hreinsun á mengun
bandaríkjahers á Grænlandi frá því í
síðari heimsstyrjöld. Umsvif hersins
á Grænlandsjökli voru umtalsverð, en
árið 1944 voru þar tæplega sex þús-
und hermenn. Allar bækistöðvar
hersins hafa síðan verið yfirgefnar.
Niðurstöður nýrra rannsókna
sýna að vegna hlýnunar í lofthjúpi
jarðar muni ýmis kurl hersins, sem
grafin hafa verið í jökulinn, koma fyrr
í ljós að nýju en áður var talið.
Ráðgert er að hreinsunin taki
sex ár og kostnaður við hana er áætl-
aður um þrír milljarðar íslenskra
króna. Samkomulagið gerir þó ráð
fyrir mögulegum aukafjárveitingum
til verkefnisins.
Ákvörðun Dana bindur enda á
áralanga óvissu um það hver beri
ábyrgð á hreinsunarstörfunum –
Danir, Grænlendingar eða Banda-
ríkjamenn. Grænlendingar hafa lengi
mælst til þess að Danir grípi til að-
gerða eða setji pressu á Bandaríkja-
menn til þess. Áður höfðu Danir sagt
Grænlendinga bera ábyrgð á hreins-
uninni.
Hundrað þúsund olíutunnur
Ráðgert er að danskir sérfræð-
ingar, í samvinnu við heimamenn,
rannsaki í upphafi umfang mengunar-
innar og af hvaða toga hún sé. Að því
loknu verði búin til aðgerðaráætlun
um hreinsunina. Mikil óvissa er þó um
hve mikil hún sé nákvæmlega, þar
sem mikil leynd ríkti um mörg þeirra
verkefna sem herinn sinnti á jökl-
inum.
Eitt þeirra svæða sem hreinsuð
verða er Ikateq á austurströnd Græn-
lands. Þar var starfræktur flugvöllur
á árunum 1941 til 1947, þekktur undir
nafninu Bluie East Two. Áætlað er að
þar séu um hundrað þúsund olíu-
tunnur sem herinn skildi eftir auk
gamalla ökutækja og fleiri hluta.
Þeir Kim Kielsen, forsætisráð-
herra og Spen Lunde Larsen, um-
hverfisráðherra Danmerkur, hafa
forðast spurningar um takmarkaðan
þátt Bandaríkjamanna í hreinsuninni,
en engin tilraun var gerð til að fá þá
að borðinu. Larsen kvað það sem
skipti máli vera að hreinsunin hæfist
sem fyrst.
Danir hreinsa upp
eftir Bandaríkjaher
Morgunblaðið/RAX
Ikateq Við flugvöllinn í Ikateq eru um hundrað þúsund ryðgaðar olíutunnur og ýmislegt brak eftir herinn.
Meðal svæða sem sam-
komulagið nær ekki yfir er
Camp Century, sem var leynileg
herstöð Bandaríkjamanna undir
íshellunni. Talið er að þar
leynist eiturefni og kjarn-
orkuúrgangur. Umfang meng-
unar þar er rannsakað sér-
staklega og hófust rannsóknir
þar síðasta sumar.
Herstöðin, sú stærsta á veg-
um hersins á Grænlandi, var á
sínum tíma kölluð „Borgin undir
ísnum“, en þar bjuggu hundruð
manna. Vitneskja um starfsemi
hennar er af skornum skammti,
en þó er vitað er að meginverk-
efni hennar var að koma fyrir,
undir ísnum, 600 langdrægum
kjarnorkuflaugum sem skjóta
mátti frá færanlegum járn-
brautarpöllum.
Rannsökuð
sérstaklega
CAMP CENTURY-HERSTÖÐIN