Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.05.2018, Side 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.5. 2018
K
arl Marx hefði orðið 200 ára 5. maí
síðastliðinn.
Það var við hæfi að lýðræðisríki
gerðu sér fæst dagamun af því til-
efni. En það var þó ekki alveg
frítt við það.
Standmynd steypt í eir
Ekkert var þó að því að Karls væri vitjað á þessum
tímamótum, enda óneitanlega beinn eða óbeinn ör-
lagavaldur sögunnar, þó fremur til ills en góðs, þeg-
ar allt er talið.
Afhjúpuð var ríflega 4 metra há stytta af goðinu í
fæðingarbæ þess, Trier í Þýskalandi. Trier er í vest-
urhluta landsins. Styttan barst alla leið austan frá
Kína. Nú mætti ætla að í gömlum skemmum væri
slatti af líkneskjum af Karli frá þeim tíma að Austur-
Þjóðverjar töldust hluti af stríðsgóssi Stalíns, sam-
verkamanna hans og arftaka.
Sósíalistar höfðu á fyrsta hluta síðustu aldar mikla
helgi á húsinu þar sem „jata“ þessa meinta frelsara
stóð. Eins og við var að búast töldu Adolf Hitler og
nótar hans ekki pláss fyrir aðra spámenn. Þegar þeir
höfðu brotist til valda var fæðingarstaður Marx
gerður upptækur og komið þar fyrir prentsmiðju.
Svipuð glíma hefur svo staðið um fæðingarstað
Hitlers í Austurríki. Þegar þúsundáraríki hans lá í
ömurlegri rúst eftir furðustutta valdatíð „foringjans“
sem telst þó til ótrúlegustu ógnartíðar, vænkaðist
hagur fæðingarhúss Karls Marx á ný og þar er nú
safn um kenningar hans og Friedrichs Engels. Þeir
tveir eru oftast nefndir í sama orðinu rétt eins og
Silli og Valdi, Fortnum and Mason, Baldur og Konni
og Gög og Gokke.
Engels var virkur afkomandi auðvaldsins og Karl
Marx naut góðs af því. Ekki verður farið frekar út í
þá sálma hér.
Hvert sem litið var glitti í þá
En alræðisríki kommúnismans settu öll þá Marx og
Engels í öndvegi og sum tóku þá í guða tölu um leið
og trúarþörf almennings og kirkjur hans sættu opin-
berum ofsóknum. Það varð ekki betur séð en að trú-
in og veraldlegar umbúðir hennar hefðu horfið af
yfirborði jarðar, samferða miskunn og mannúð. En
undir niðri leyndist þó neisti. Og sama dag og kúg-
ararnir sprungu á limminu varð neistinn að báli og
fólkið flykktist í guðshúsin.
Skynsemisdýrkunin, eins og það hét, hafði ýtt
trúargutli út á hafsauga. En guðirnir, sem skynsem-
in var sögð skaffa í staðinn, áttu ekki aðeins rót í
heimskunni heldur einkum í hatrinu. Og þótt það
væri ekki viðurkennt þá hafði „trúin“ aðeins verið
flutt með valdi um set. Gangandi guðir, undir það
síðasta haltir og hoknir, sáust 1. maí eða 7. nóvember
þungbúnir eins og þrumuský á svölum grafhýsis
Leníns.
Skriðdrekar og síðar eldflaugar á pöllum voru
skrín og heilög tákn hinna nýju tíma. Þeim var ekið
um götur og torg ásamt risaskiliríum af hinum lif-
andi guðum og þeim látnu en eilífu Marx, Engels og
Lenín. Litlu guðirnir algóðu, í litlum alræðisríkjum
eins og Kúbu, Norður-Kóreu og Rúmeníu, voru ekki
síður ástsælir, þótt þeir væru aðeins héraðsguðir.
Kim Il-sung, Castro og Sjásesku birtust á skiliríum
sem voru stærri en Sívaliturninn, sem var viðmið-
unin í annars konar og trúverðugri ævintýrum.
Karl kom um langan veg
Það var Alþýðulýðveldið Kína sem sendi Þýskalandi
styttuna af Karli Marx, sem reyndist við afhjúpun
vera helmingi lengri en Jóhann okkar risi var og
þótti þó stór.
Það var óneitanlega undarlegt að Evrópusam-
bandið skyldi taka þessa sendingu til sín og léti sinn
æðsta mann, Jean-Claude Juncker, vera á staðnum
og tala. En þegar betur er að gáð var þetta viðeig-
andi. Nú er því gjarnan haldið fram af þeim sem enn
trúa á forskriftina að framtíðarríkinu og þeim sem
gerðu ekki athugasemdir við framkvæmdina forðum
tíð og jafnvel þeim sem komu fram miklu síðar, eftir
að flestum mátti vera hörmungin ljós, að hrun
kommúnismans sé ekki gildur vitnisburður um kenn-
ingar Karls Marx. Þvert á móti, segja sumir, því að
það blasi við þeim sem best þekki til að kenning-
arnar hafi ekki verið rétt útfærðar. Menn hafi sem
sagt ekki farið eftir leiðarvísum. Og það viti þeir sem
versla í Ikea að hvert smáfrávik leiði til vandræða.
Jafnvel Juncker, æðsti prestur ESB, reyndist vera á
þessum buxum, þótt hann hefði í átthögunum í Lúx-
emborg lengi verið leiðtogi flokks sem liggur hægra
megin við miðju. En á fæðingarstað Marx tók Junc-
ker sér stöðu sem bakvörður í öftustu vörn fyrir af-
mælisbarnið og styttuna á staðnum, sem mátti ekki
mæla: „Marx er nú gerður ábyrgur fyrir (óhæfu)
verkum sem hann bar enga ábyrgð á, því að margt af
því sem hann lét skriflega frá sér fara var síðar end-
urskrifað af öðrum og þá með gagnstæðum boð-
skap.“
Ráðherra efnahagsmála í ríkisstjórn frú Merkel,
Peter Altmaier, fór öðruvísi fram úr þennan morgun
en kommissarinn og skrifaði línur til „kæra Marx“
langt aftur í tímann og sagði „að engu breytti hversu
snjallar hugmyndir hans hefðu verið, útfærsla þeirra
hefði hvergi gengið upp. Líf og hamingja milljóna
manna hefðu orðið svikum að bráð.“
Horft til gefandans
En kannski er í þessu sambandi hjálplegt að horfa til
stórríkisins sem færði Þýskalandi standmyndina af
Karli Marx í tilefni dagsins. Nú eru því sem næst
þrír áratugir síðan sovétið sem stjórnað var frá
Spekingar og
spansgræna,
tímanna
eilífu tákn
’
Fræðimenn um stjórnmál með nasasjón
af þjóðhagfræði telja hins vegar að ein-
mitt þessi þróun hljóti að verða banabiti
kommúnismans í Kína, og er þá fremur átt
við valdakerfi og valdastöðu flokksins, en
forna blekkingarvefinn um „alræði öreig-
anna“.
Reykjavíkurbréf11.05.18