Læknablaðið - 01.10.2017, Qupperneq 14

414 LÆKNAblaðið 2017/103
Breytingar helstu áhættuþátta og áhrif þeirra á kransæðasjúkdóma
Kólesteról
Um þriðjung þeirrar fækkunar (32%) sem varð á dauðsföllum
vegna kransæðasjúkdóma 1981-2006 mátti rekja til 0,87 mmól/l
(15%) lækkunar á meðalgildi kólesteróls í blóði Íslendinga á þessu
tímabili.1 Þessi lækkun gæti skýrst að nokkru leyti af breyttu
mataræði Íslendinga á þessu tímabili, þar sem mestu munar um
minni heildarneyslu á fitu sem hlutfall orkueininga (E%) úr 41% í
36% og mettaðrar fitu úr 20E% í 14,5E% á tímabilinu 1990-2011.29 Í
kjölfar þessarar jákvæðu þróunar virðist sem fituneysla Íslendinga
sé aftur á uppleið. Hlutfall mettaðrar fitu af heildarorkuþörf (E%)
var 15,2% árin 2010-2011, sem er talsvert yfir manneldisráðlegging-
um sem gera ráð fyrir að þetta hlutfall sé undir 10%.29-31 Í nýlegri
skýrslu Norrænu ráðherranefndarinnar kemur fram að mataræði
40,2% Íslendinga einkenndist af mikilli mettaðri fitu árið 2014 og
hefur það hlutfall hækkað um 26% frá árinu 2011.32 Þessi aukna
fituneysla gæti átt þátt í því að áðurnefnd lækkun í meðaltalsgildi
kólesteróls hefur stöðvast á allra síðustu árum (mynd 4a).
Ef horft er til tímabilsins 1968-2012 má sjá að meðaltal kólester-
óls hjá miðaldra (50-69 ára) Íslendingum hefur lækkað um 1,33
mmól/l, eða 20,1%, meðal karla og um 1,71 mmól/l, eða 23,3%, með-
al kvenna. Jafnframt má sjá að sú lækkun í meðaltali kólesteróls
sem staðið hefur samfellt frá 1968 hefur stöðvast eftir 2006, bæði
meðal karla og kvenna (mynd 4a). Þessi þróun er í samræmi við
áðurnefndar breytingar í mataræði Íslendinga og kemur heim
og saman við framtíðarspá sem sett var fram nýlega um þróun
áhættuþátta á Íslandi og áhrif þeirra á hækkandi dánartíðni vegna
hjartaáfalla í öllum aldurshópum.2
Vert er að hugleiða hvers vegna meðaltalsgildi kólesteróls hafa
hætt að lækka eftir árið 2006, á sama tíma og almenn notkun blóð-
fitulækkandi lyfja (statína) hefur stóraukist. Skilgreindum dag-
skömmtum (DDD) statínlyfja sem seldir voru á Íslandi fjölgaði úr
60 í 88,5 á hverja þúsund íbúa, eða um 48%, á árabilinu 2007 til
Mynd 4. a) Lækkun í heildarkólesteróli í blóði 50-69 ára Íslendinga á tímabilinu 1968-2012. Lækkunin nemur 1,33 mmól/l eða 20,1% meðal karla og 1,71 mmól/l eða 23,3% meðal
kvenna. Engin lækkun hefur orðið í meðaltalskólesteróli frá 2006-2012. b) Lækkandi algengi daglegra reykingamanna 50-69 ára á Íslandi á árabilinu 1968-2012. Reykingamönnum
á þessu aldursbili hefur fækkað um 72% hjá körlum og um 66% meðal kvenna. Áframhaldandi fækkun miðaldra reykingamanna hefur mælst frá 2006-2012. c) Lækkandi slagbils-
þrýstingur 50-69 ára Íslendinga á árabilinu 1968-2012. Lækkunin nemur 10% hjá körlum og 16,7% meðal kvenna. Á tímabilinu 2006-2012 heldur slagbilsþrýstingur áfram að
lækka, bæði meðal karla og kvenna. d) Vaxandi hlutfall reglubundinnar hreyfingar hjá 50-69 ára Íslendingum á árabilinu 1968-2012. Aukningin er margföld bæði meðal karla og
kvenna og virðist heldur vera að aukast ef eitthvað er. e) Hækkandi líkamsþyngdarstuðull 50-69 ára Íslendinga á árabilinu 1968-2012. Hækkunin er 11% hjá körlum og 8% hjá kon-
um á tímabilinu. Á síðustu árum virðist þyngdaraukning halda áfram hjá körlum en standa í stað meðal kvenna. f) Algengi sykursýki 2 hefur aukist verulega hjá 50-69 ára körlum á
tímabilinu 1968-2012. Aukningin er rúmlega tvöföld meðal karla og 54% hjá konum. Á árunum frá 2006-2012 heldur aukningin í sykursýki áfram meðal karla en stendur í stað hjá
konum.
Y F I R L I T S G R E I N
A B C
D E F