Læknablaðið - 01.10.2017, Qupperneq 16

416 LÆKNAblaðið 2017/103
árangri sem vonast var eftir. Á mynd 6 má sjá samanburð á með-
altals blóðþrýstingsgildum hjá 50-69 ára Íslendingum eftir því
hvort þeir tóku blóðþrýstingslækkandi lyf eða ekki. Athyglisvert
er að blóðþrýstingur er að meðaltali hærri hjá þeim sem notuðu
slík lyf heldur en í almennu þýði án blóðþrýstingslyfja þótt báðir
hópar sýni sams konar feril í lækkun blóðþrýstings. Þetta bendir
til almennra sameinginlegra þátta sem hafa haft áhrif til lækkun-
ar blóðþrýstings hjá þjóðinni. Þetta endurspeglar einnig þá stað-
reynd að þeir sem nota blóðþrýstingslækkandi lyf eru að jafnaði
ekki að ná meðaltalsgildum ómeðhöndlaðra og er sú niðurstaða
í samræmi við það sem sést hefur í erlendum rannsóknum.44 Að
líkindum má skýra stóran hluta þeirrar lækkunar sem orðið hefur
í meðaltalsblóðþrýstingi undanfarna áratuga með aukinni hreyf-
ingu, minni reykingum og heilbrigðari lífsstíl.
Reglubundin hreyfing
Reglubundin hreyfing í frístundum hefur reynst sjálfstæður
verndandi þáttur gegn kransæðasjúkdómum samkvæmt niður-
stöðum Hjartaverndarrannsóknarinnar (heimild: Handbók
Hjartaverndar (http://www.hjarta.is/utgafa/handbok-hjartavernd-
ar)). Á árinu 1981 stundaði um fjórðungur Íslendinga líkams-
hreyfingu í frístundum en næstum helmingur á árinu 2006. Þessi
æskilega breyting skýrði um 5% af þeirri fækkun dauðsfalla vegna
kransæðsjúkdóma sem varð á tímabilinu 1981-2006.1
Þegar litið er til tímabilsins 1968-2012 sést að hlutfall miðaldra
karlmanna (50-69 ára) sem hreyfa sig reglulega hefur aukist úr 5%
í 58%. Hjá konum er aukningin úr 3% í 68%. Á mynd 4d) má sjá
að þessi þróun hefur haldið áfram frá 2006, bæði hjá konum og
körlum. Þrátt fyrir þessa aukningu í reglulegri hreyfingu hér á
landi komum við næst á eftir Norðmönnum sem hafa hæst hlut-
fall hreyfingarleysis meðal Norðurlandaþjóða.32 Aukin hreyfing í
frístundum og á leið í og úr vinnu eru dæmi um það hvaða áhrif
vitundarvakning meðal þjóðarinnar getur haft í átt að heilbrigð-
um lífsstíl og gildi hreyfingar. Breytt borgarskipulag sem gerir ráð
fyrir gangandi og hjólandi umferð og ívilnun margra vinnuveit-
enda til handa þeim sem ferðast bíllaust í vinnuna er dæmi um
hvaða áhrif upplýsingar og bætt aðgengi að hreyfingu geta haft á
heilbrigði þjóðar.45
Ofþyngd og offita
Íslendingar þyngjast stöðugt. Líkamsþyngdarstuðull (kg/m2) hef-
ur á tímabilinu 1981 til 2006 hækkað að meðaltali um 2 stig, eða úr
25 í 27. Líkamsþyngd karla hefur aukist að meðaltali um 8 kg og
kvenna um 7 kg miðað við sömu líkamshæð. Þessi aukna líkams-
þyngd jók dánartíðni vegna kransæðasjúkdóma um 4% á þessu
sama tímabili og dró þannig úr jákvæðum heildaráhrifum flestra
annarra áhættuþátta sem þróuðust í jákvæða átt.1
Þegar litið er til tímabilsins 1968-2012 fyrir miðaldra karla sést
að líkamsþyngdarstuðullinn hefur hækkað úr 25,8 kg/m2 í 28,7 kg/
m2, eða um 2,9 kg/m2, sem er aukning um 11%. Hjá konum 50-69
ára hefur líkamsþyngdarstuðull hækkað um 2 kg/m2, eða úr 25,2
kg/m2 í 27,2 kg/m2 og er það aukning um 8%. Eins og sjá má á
mynd 4e) virðist þyngd miðaldra kvenna standa nokkurn veginn
í stað frá 2006 til 2012 á meðan karlmenn halda áfram að þyngj-
ast. Íslendingar eru nú ofarlega meðal Evrópuþjóða með tilliti til
líkamsþyngdar46 og langþyngstir Norðurlandaþjóða.32 Hlutfall Ís-
lendinga í ofþyngd (LÞS 25-29,9) er 57,9% og 22,2% eru með offitu
(LÞS>30). Ísland er eina landið á Norðurlöndum þar sem algengara
er að vera í ofþyngd eða of feitur en í kjörþyngd.32 Skýringarinnar
kann að vera að leita í mataræði landsmanna. Hlutfall þeirra sem
hafa óhollt mataræði með háu innihaldi mettaðrar fitu og viðbætts
sykurs er hátt á Íslandi, eða 24,5%, og einungis Svíþjóð er með hærra
hlutfall af óhollu mataræði af Norðurlöndunum. Einkennandi fyr-
ir mataræði Íslendinga er hátt hlutfall þeirra sem borða mikið sæt-
meti og erum við þar langhæst meðal Norðurlanda. Á meðan flest
Norðurlönd eru að draga saman í sykurneyslu stendur hún í stað
hér á landi og í Svíþjóð. Um þriðjungur af öllum viðbættum sykri
í mataræði Íslendinga kemur úr gosdrykkjum og sykruðum svala-
drykkjum. Annað sem einkennir mataræði Íslendinga er mjög lítil
neysla grænmetis og ávaxta samanborið við önnur Norðurlönd
þar sem einungis 7% þjóðarinnar borða að minnsta kosti fimm
einingar grænmetis og ávaxta á dag og erum við þar rúmlega hálf-
drættingar við meðaltal Norðurlandaþjóða. Við erum hins vegar
fremst meðal Norðurlanda í fiskneyslu og borðum fisk að með-
altali tvisvar í viku.32 Þessi ofneysla sykurs og almenn óhollusta í
mataræði stuðlar að ofþyngd og offitu þjóðarinnar og á þátt í því
að algengi sykursýki fer vaxandi.
Sykursýki
Aukin líkamsþyngd hefur haft veruleg áhrif á þróun sykursýki
af tegund 2 sem jafnframt er vel þekktur áhættuþáttur kransæða-
sjúkdóma og tvöfaldar líkurnar á því að fá kransæðastíflu miðað
við einstaklinga sem ekki hafa sykursýki.47 Á milli áranna 1981
og 2006 hafði orðið tvöföldun í algengi sykursýki 2 úr 1,7% í 3,6%
hjá þjóðinni og skýrði þessi breyting 4,6% aukningu í dánartíðni
vegna kransæðsjúkdóma á tímabilinu.1
Samanlagt hafði því aukin líkamsþyngd og hærra algengi
sykursýki af tegund 2 í för með sér meiri áhættu á dauðsföllum
af völdum kransæðasjúkdóma sem nam um 9% á tímabilinu 1981-
2006. Fyrir 30 árum var þessi tegund sykursýki verulega fágætari
Mynd 6. Meðaltal blóðþrýstings gilda hjá körlum og konum með og án blóðþrýstings-
lækkandi lyfja.
Y F I R L I T S G R E I N