Læknablaðið - 01.10.2017, Blaðsíða 49

U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
LÆKNAblaðið 2017/103 449
Vinnufjarvera og veikindanærvera
Eitt af hugtökum í vinnusálfræði er veik-
indafjarvera og segir Ólafur tíðni slíkrar
fjarveru vegna veikinda vera um 3-5% en
ef hún aukist mikið þá geti það verið dýrt
fyrir fyrirtæki. Annar hópur, jafn stór
þessum, hafi verið rannsakaður á undan-
förnum árum. Það er starfsfólk sem mætir
til starfa en er þó ekki vinnufært. Þetta er
kallað veikindanærvera. „Hugarástandið
er þá þannig að viðkomandi virkar ekki.
Við þekkjum þetta vel á Íslandi, förum
til dæmis í vinnuna með flensueinkenni
í 2-5 daga. En ef manneskja er komin
með alvarleg einkenni sjúklegrar streitu,
þá birtast einkennin í minnis- og ein-
beitingartruflun, skorti á andlegu úthaldi
og samskiptaerfiðleikum. Fólk er í raun oft
óvinnufært vikum saman. „Ég hitti fólk,
þar á meðal lækna sem vinna viðkvæm
störf, til dæmis við svæfingar, og þeir
muna stundum ekki lyfjaskammta. Þetta
er fólk á besta aldri og vel menntað en
streitan hefur náð tökum á því. Þá er mikil
hætta á mistökum,“ segir Ólafur.
Heilbrigðisstarfsfólk í áhættuhópi
Hverjir eru aðal streituvaldarnir? Ólafur
segir það snúast um hvernig fólk bregð-
ist við áreiti undir álagi; hvort það for-
gangsraði rétt, kunni að segja nei, fresti of
miklu og hvort það kunni að vernda sig.
„Og svo lífsstíllinn, hreyfing og andleg
slökun. Streituvaldarnir eru blanda af því
sem gerist í vinnu og heima fyrir; færnin
til að aðskilja vinnu og einkalíf. Þeir sem
eru í mestri hættu til að verða streitu að
bráð eru vel gefið fólk, ósérhlífið, sem
vinnur markvisst í störfum sem það hef-
ur áhuga á og hefur metnað til að skila
óaðfinnanlega. Það er eiginlega lýsing á
fólki sem oftast velst í störf í heilbrigðis-
þjónustu.“
Í tengslum við þetta segist Ólafur
hafa fundið fyrir vissum fordómum í
aðraganda málþingsins því að fagfólkið
eigi stundum erfitt með að viðurkenna að
mikilvægt sé að hlúa að þessu málum og
opna umræðuna. „Það er gjarnan litið á
það sem veikleika ef fólk hefur farið illa út
úr streitu.“
Þörf á hugarfarsbreytingu
Ólafur nefnir að fyrir um 40 árum síðan
hafi orðið vitundarvakning um mikil-
vægi hreyfingar og mörgum hafi fundist
einkennilegt þá þegar örfáir eldhugar
opnuðu líkamsræktarstöðvar. „Núna
þarf svona hugarfarsbreytingu varðandi
streitu. Hún er þarna, eðlileg, óeðlileg og
jafnvel sjúkleg. Það er tiltölulega ódýrt
að hindra neikvæðar afleiðingar hennar.
Það er tímafrekara og kostnaðarsamara að
lækna þá sem hafa orðið henni að bráð.“
Heilsuforvarnir komnar inn í atvinnulífið
Sem geðlæknir starfaði Ólafur áður við að
greina alvarlega geðsjúkdóma og við geð-
endurhæfingu. Einnig hefur hann unnið
við rannsóknir á heilabilun og heilastarf-
semi. „Kannski gætu einhverjir velt fyrir
sér af hverju ég hef svona mikinn áhuga
á forvörnum. Ég fór að hugsa um þetta
langa sjúkdómsferli geðsjúkdómanna,
hvernig þeir byrja og hvernig þeir þróast
og valda oft ekki bara þjáningum held-
ur einnig skerðingu og hvað við læknar
komum oft seint inn til greiningar eða
meðferðar. Ég fór því að hugsa æ meir um
hvað væri hægt að gera til að fyrirbyggja
geðsjúkdóma og efla geðheilsu en um
þetta eru orðin til góð fræði. Ég áttaði mig
þá á að geðheilsuefling og forvarnir hafa
í raun færst æ meira í hendur aðila utan
heilbrigðiskerfisins, til dæmis mannauðs-
stjóra eða stjórnenda í fyrirtækjum. Kostir
þessa eru meðal annars þeir að koma má
fólki til hjálpar varðandi streitu, depurð
eða áfengisvanda fyrr en málin eru
komin á það stig að leita þurfi aðstoðar í
heilbrigðiskerfinu. Ég er samt hugsi yfir
því hvað muni gerast ef frumkvæði til
forvarna færist í vaxandi mæli út fyrir
heilbrigðiskerfið og tel að meiri umræða
þurfi að fara fram um þessa þróun.“
„Þau sem eru í mestri hættu á að verða streitu að bráð er vel gefið fólk, ósérhlífið, sem vinnur markvisst í störfum sem
það hefur áhuga á og hefur metnað til að skila óaðfinnanlega. Það er eiginlega lýsing á fólki sem oftast velst í störf í
heilbrigðisþjónustu,“ segir Ólafur Þór Ævarsson geðlæknir og stofnandi Forvarna- og streituskólans.