Læknablaðið - 01.10.2017, Side 56

456 LÆKNAblaðið 2017/103
Börn og aldraðir þurfa (þola) oft minni
skammta af lyfjum en þeir miðaldra. Hjá
öldruðum er skýringin aðallega sú að
brotthvarf lyfja úr líkamanum gengur
hægar fyrir sig, lyfin safnast frekar fyrir
og ná hærri styrk í blóði og millifrumu-
vökva. Úthreinsun lyfs í nýrum getur til
dæmis minnkað um helming frá 40 til 80
ára aldurs. Svipaðar breytingar geta orðið,
fyrir sum lyf, varðandi umbrotaferla og
himnuflutning. Mikilvægt er að taka tillit
til þessara þátta þannig að skammtar fyrir
aldraða séu minni en fyrir þá miðaldra.
Þetta hefur þó ekki skilað sér í lyfjaform-
um með lægri styrk fyrir aldraða nema í
undantekningartilfellum. Hins vegar er
talsvert af lyfjaformum sem eru sérstak-
lega sniðin að börnum og þörfum þeirra
fyrir litla skammta.
Mest notaða svefnlyfið er zópiklón
(Imovane, Zopiclone Actavis, Zopiklon
Mylan) sem er á markaði í tveimur styrk-
leikum, 5 mg og 7,5 mg töflum. Í sérlyfja-
skrártexta fyrir Imovane segir að hæfileg-
ur skammtur fyrir aldraða sé 3,75 mg (hálf
7,5 mg tafla) og að meðferðin skuli ekki
vara lengur en í 2-4 vikur. Vísbendingar
eru um að 3,75 mg sé í mörgum tilfellum
of stór skammtur og 2,5 mg væri nær lagi.
Þrátt fyrir þetta er iðulega verið að ávísa
miklu stærri skömmtum og í miklu lengri
tíma handa öldruðum. Þetta getur bein-
línis valdið heilsutjóni með minnisleysi,
rugli og fleiri geðrænum vandamálum
auk þess sem meðferðin eykur hættu á
falli og beinbrotum1. Svipað má segja um
fjölda annarra lyfja sem hafa slævandi
áhrif á miðtaugakerfið. Ef trappa á niður
skammta slævandi lyfja, eftir langvarandi
notkun, þarf öfluga umgjörð og þolin-
mæði enda getur slíkt tekið 3-6 mánuði
eða lengri tíma.
Í töflunni hér að neðan má sjá að notk-
un lyfja með áhrif á miðtaugakerfið er
algeng meðal aldraðra2. Sem dæmi má
nefna að yfir 30% karla og yfir 45% kvenna
nota svefnlyf. Það ánægjulega er að notk-
un svefnlyfja og róandi- og kvíðastillandi
lyfja hefur farið minnkandi á undanförn-
um árum. Einnig má sjá að tæplega 20%
karla og rúmlega 20% kvenna í þessum
aldursflokki nota ópíóíða. Samkvæmt
klíniskum leiðbeiningum eru örvandi lyf
ekki ætluð sjúklingum eldri en 70 ára og
sjá má af töflunni að þeir eru innan við
1% en fer þó hratt fjölgandi. Af töflunni
má einnig sjá að notendum flogaveikilyfja
í þessum aldursflokki hefur fjölgað á um-
ræddu árabili og að rúmlega 20% karla og
rúmlega 30% kvenna nota þunglyndislyf
en notkun þess lyfjaflokks hefur lítið
breyst á tímabilinu. Þessi notkun þung-
lyndislyfja er mikil en hafa ber í huga að
lyfin eru ekki bara notuð við þunglyndi og
eru t.d. oft góður kostur við langvinnum
kvíða hjá öldruðum.
Af öllu þessu má sjá að notkun lyfja
með áhrif á miðtaugakerfið er algeng með-
al aldraðra og sumt kemur á óvart. Hafa
ber þó í huga að sumir þessara einstak-
linga notuðu lyfin einungis í stuttan tíma.
Vélskömmtun getur verið þægileg og leyst
ýmis vandamál en ekki má gleyma því
að vélskömmtun getur stuðlað að óþarfri
langtímanotkun lyfja. Annað vandamál
með vélskömmtun er að ekki er hægt að
ávísa hálfum töflum, sem getur stuðlað
að of stórum skömmtum, sbr. Imovane
hér að ofan. Mikil notkun slævandi lyfja
er vandamál sem skerðir lífsgæði margra
í hópi aldraðra og ofan á það bætist að oft
eru notaðir óheppilega stórir skammtar.
Fjölgeðlyfjameðferð er algengt vandamál
meðal aldraðra og má þar nefna mörg
svefn- og róandi lyf saman, marga ópíóíða
saman eða blöndur þessara tveggja lyfja-
flokka, sem er beinlínis hættulegt.
Að lokum má hvetja lækna til að nota
lyfjagagnagrunninn sem mest og benda á
Leiðbeiningar um góða starfshætti lækna
við ávísun lyfja (http://www.landlaeknir.
is/um-embaettid/greinar/grein/item31883/
Leidbeiningar-um-goda-starfshaetti-
-laekna-vid-avisun-lyfja).
Heimildir:
1. Guðlaug Þórsdóttir, Elísabet Benedikz, Sigríður Á .
Þorgeirsdóttir, Magnús Jóhannsson Auka ópíóíðar, róandi
lyf, svefnlyf og prótónupumpuhemlar hættu á beinbrot-
um? Læknablaðið. 2017;103(5):231-235
2. Lyfjagagnagrunnur landlæknis
Lyf og aldraðir
Magnús Jóhannsson læknir magjoh@hi.is, Anna Björg Aradóttir sviðsstjóri,
Jón Pétur Einarsson lyfjafræðingur, Ólafur B. Einarsson sérfræðingur
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 2 0 . P I S T I L L
Fjöldi einstaklinga, á hverja 1000 íbúa eldri en 70 ára, sem fengu ávísað lyfjum af eftirtöldum flokkum
Lyfjaflokkur Ópíóíðar Flogaveikilyf Róandi- og
kvíðastillandi lyf
Svefnlyf Þunglyndislyf Örvandi lyf
karlar 2012 167 59 155 356 214 3,0
karlar 2016 189 72 150 316 221 5,0
Breyting (%) 13,2 22,8 -2,9 -11,3 3,5 67,5
konur 2012 219 84 266 501 329 2,9
konur 2016 227 113 258 455 338 3,5
Breyting (%) 3,7 34,2 -3,0 -9,1 2,7 21,9
Bisbetol og Bisbetol plus
bísóprólól og bísóprólól hýdróklórtíazíð
filmuhúðaðar töflur
Okkar hjartans mál
Mjög sérhæfður β1-blokki (hjartasértækur).
Einungis þarf einn skammt á dag.
Bisbetol er notað gegn háþrýstingi og langvarandi stöðugri hjartaöng.
Bisbetol plus er notað til meðhöndlunar á frumkomnum háþrýstingi.
Williams & Halls • Reykjavíkurvegur 62 • 220 Hafnarfjörður • Sími: 527 0600 • wh.is