Fréttablaðið - 09.10.2018, Blaðsíða 10

Frá degi til dags
Halldór
Útgáfufélag: torg ehf. Stjórnarformaður: Einar Þór Sverrisson forStjóri: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir Útgefandi: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
ritStjórar: Kjartan Hreinn Njálssson kjartanh@frettabladid.is, Ólöf Skaftadóttir olof@frettabladid.is, markaðurinn: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is fréttablaðið.iS: Sunna Karen Sigurþórsdóttir sunnak@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 85.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds. ISSN 1670-3871 fréttablaðið Skaftahlíð 24, 105 reykjavík Sími: 512 5800, ritstjorn@frettabladid.is helgarblað: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is
menning: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is ljóSmyndir: Anton Brink anton@frettabladid.is framleiðSluStjóri: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Kjartan Hreinn
Njálsson
kjartanh@frettabladid.is

Það er auð-
veldara að
koma í veg
fyrir krabba-
mein en að
lækna það.

Hvort við
verðum
nokkru sinni
„drauma-
þjóðfélag“ er
erfitt að
segja.
Brýnt er að velta fyrir sér framlagi Íslendinga og stefnu til að sporna við hnattrænni hlýnun. Ef horft er til sviðs stjórnmálanna má spyrja hvers konar
viðurlög og hvatakerfi eru æskilegust til að við verðum
sjálfbært draumaþjóðfélag?
Framtíðarsýn Evrópu er að draumaþjóðfélagið losi lít-
inn koltvísýring og umhverfisvæn hagkerfi myndi grunn
að vellíðan almennings ásamt þrautseigum vistkerfum.
Helstu áskoranir tengjast ósjálfbærum framleiðslu- og
neyslukerfum og áhrifum þeirra til langs tíma á vistkerfi
og heilsu manna.
„Raunar eigum við erfitt með að skilja hugmyndina
hvað það þýðir að lifa innan þolmarka plánetunnar. Það
sem er hins vegar augljóst er að við verðum að breyta
lykilkerfum á borð við samgöngu-, orku-, húsnæðis- og
matvælakerfi ef við viljum breytingar til lengri tíma litið,“
sagði Hans Bruyninckx , framkvæmdastjóri Umhverfis-
stofnunar Evrópu, þegar síðasta SOER-skýrsla um stöðu
og horfur í umhverfismálum var kynnt.
Ísland hefur alla burði að standa sig vel og leggja fram
þekkingu til alþjóðasamstarfs um umhverfismál. Hitt
er ljóst hvað okkar heimahlutskipti varðar að þótt nægt
neysluvatn og ýmsir aðrir þættir séu okkur hagfelldir,
þarf umpólun á ýmsum öðrum sviðum í meðvitund ein-
staklinga, fyrirtækja, atvinnulífs og stjórnmála gagnvart
mikilvægi umhverfismála.
Æska landsins virðist þó reiðubúin til að axla ábyrgð
gagnvart losun gróðurhúsalofttegunda og öðrum ógnum
sem steðja að veröldinni. Athygli hefur vakið að síðustu
misseri hefur mátt sjá mikinn fjölda frétta þar sem börn
eru leiðandi afl í umhverfismálum og vekja okkur hin
sem eldri erum.
Hvort við verðum nokkru sinni „draumaþjóðfélag“
er erfitt að segja. En það er mikilvægt að meðvitund
barnanna okkar skerðist ekki vegna þess að við, „full-
orðnir Íslendingar“, séum þeim ekki nægilega góð fyrir-
mynd í umhverfismálum. Lífsgæði og afkomumöguleikar
okkar eigin barna eru undir. Í þeim efnum dugar ekki að
fljóta sofandi að feigðarósi.
Fljótum við sofandi
að feigðarósi?
Björn
Þorláksson
upplýsingafull-
trúi Umhverfis-
stofnunar
Varmadælur &
loftkæling
Verð frá aðeins
kr. 155.000 m.vsk
Midea MOB12
Max 4,92 kW
2,19 kW við -7° úti og
20° inni hita (COP 2,44)
f. íbúð ca 60m2.
• Kyndir húsið á veturna
og kælir á sumrin
• Fyrir norðlægar slóðir
• Fjarstýring fylgir
Uppsetningaaðilar og
umboðsmenn um allt
land
árið hans Sigmundar
Í gær var ár liðið frá því Sig-
mundur Davíð Gunnlaugsson
stofnaði Miðflokkinn og for-
maðurinn fagnaði „mögnuðu“
ári í kveðju til flokksmanna.
„Aldrei höfðu fleiri flokkar verið
í framboði. Samt varð niður-
staðan mesta fylgi sem nýtt
framboð hefur fengið á Íslandi,“
skrifar Sigmundur. Á þessum
tímamótum er honum efst í
huga „þakklæti fyrir að hafa
tækifæri til að vinna með svona
stórum hópi af einstöku fólki
og fyrir þann stuðning sem við
höfum fengið“. Fullur tilhlökk-
unar siglir hann inn í annað árið
í leit og framkvæmd lausna „sem
virka fyrir Ísland“.
heilræðavísur kavanaughs
Hagyrðingurinn og guðfræðing-
urinn Jón Valur Jensson hyllir
í Facebook-hópnum Boðnar-
miði nýskipaðan hæstaréttar-
dómara í Bandaríkjunum, Brett
Kavanaugh, þegar hann yrkir
um hvernig horfa megi til hans
sem fyrirmyndar í ástarmálum.
„Kynntu þér vininn hann
Kavanaugh/ef konur í sleik viltu
lokka./Þá færðu sem karlinn að
kafa nóg/ í kvenlegan yndis-
þokka!/Enginn taki þau orð mín
hér/sem annað en gamanmál,/
Kavanaughs hrein því að æran
er/í augum mínum. Skál!“ Þótt
mælandi ljóðsins árétti að vísan
sé grín má ætla að því fylgi
nokkur alvara af hálfu höfundar.
thorarinn@frettabladid.is
Árlega má rekja um 63 prósent dauðs-falla í heiminum til sjúkdóma sem ekki eru komnir til vegna smits. Þetta eru hinir svokölluðu smitlausu sjúkdómar. Þessir kvillar eru jafn fjölbreyttir og þeir eru margir; oft
krónísk veikindi, stundum skyndileg dauðsföll. Árið
2012 mátti rekja 38 milljónir dauðsfalla í heiminum
til þessara sjúkdóma.
Koma má í veg fyrir langflesta smitlausa sjúk-
dóma, enda eru þeir oftar en ekki háðir breytum
sem mögulegt er að stýra, eða eiga við. Flestar
birtingarmyndir krabbameins má flokka sem
smitlausan sjúkdóm sem háður er ytri breytum og
þáttum. Hægt er að koma í veg fyrir 30 til 50 pró-
sent allra krabbameina með því að lágmarka aukna
áhættu sem hlýst af tóbaksreykingum, ofþyngd,
offitu, lélegu mataræði, of lítilli hreyfingu, áfengis-
neyslu og loftmengun.
Krabbamein er því ekki aðeins bundið við óheppi-
legar stökkbreytingar í erfðaefni okkar og óstjórn-
lega fjölgun frumna í kjölfarið, heldur hverfist
það að stórum hluta um okkar eigin ákvarðanir,
umhverfi og lífsstíl.
Tíðindi af mikilvægum framförum í krabba-
meinslækningum og erfðavísindum dynja á okkur
öllum stundum, og öðru hverju í bland við staðlausa
stafi hómópata, grasalækna og annarra sölumanna
snákaolíu um ósannreyndar aðferðir til að koma í
veg fyrir krabbamein og aðra kvilla. Það er auðvelt,
jafnvel freistandi, að falla í gryfju aðleiðslu sem
byggð er á því sem blasir við okkur, í stað þess að
komast að niðurstöðu eða ályktun á rökréttan hátt.
Það verður vafalaust erfitt að telja almenningi trú
um að hann sjálfur beri á endanum mestu ábyrgð-
ina. Raunar er slíkt ómögulegt þegar þjóðarleiðtogar
og aðrir sem tök hafa til að móta opinbera umræðu
lýsa því yfir að lækning verði að finnast við krabba-
meini. Sama hversu miklum peningum við ausum
í krabbameinsrannsóknir þá verður afraksturinn
aldrei lækning. Þannig eru slíkar yfirlýsingar aðeins
til þess fallnar að létta ábyrgðinni af einstaklingum.
Eins mikilvægt og það er að efla rannsóknir á svið-
um erfða og krabbameins, þá verður þessi mikilvægi
vilji til að sigrast á hinu ósigranlega að endurspeglast
í opinberri stefnumótun ríkis og sveitarfélaga. Þar
sem einstaklingurinn er virkjaður í baráttunni og
hvattur til að taka skynsamlegar ákvarðanir um lífs-
stíl sinn og umhverfi.
Það er auðveldara að koma í veg fyrir krabbamein
en að lækna það. Með aukinni þátttöku í skimunum
og snemmgreiningu krabbameins, auk bólu-
setningar við þeim veirum sem tengdar eru krabba-
meini (HPV), verður hægt að ná miklum árangri. En
mikilvægasta aðgerðin mun ávallt taka til áhættu-
þátta í umhverfinu og bætts lífsmynsturs almenn-
ings. Slík áhersla krefst meiriháttar fjárfestingar, en
ef við ætlum á annað borð að reyna að eiga við hið
óviðráðanlega þá getum við allt eins gert það af eins
miklum krafti og mögulegt er.
Lýðheilsa
9 . o k t ó b e r 2 0 1 8 Þ r I Ð J U D A G U r10 s k o Ð U n ∙ F r É t t A b L A Ð I Ð
SKOÐUN
0
9
-1
0
-2
0
1
8

0
4
:3
6
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
0
5
-C
F
6
0
2
1
0
5
-C
E
2
4
2
1
0
5
-C
C
E
8
2
1
0
5
-C
B
A
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
4
8
s
_
8
_
1
0
_
2
0
1
8
C
M
Y
K