Fréttablaðið - 09.10.2018, Blaðsíða 22

Þingmaður spurði
mig um daginn,
hvernig getum við hjálp-
að? Er það með pening-
um eða lagasetningu?
Mér fannst þetta góð
spurning og eiginlega allt
of góð til að geta svarað
henni á staðnum.
Útgefandi: Torg ehf Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Geðhjálp
2 GeðhjÁlp 9 . o k tó b e r 2 0 1 8 Þ R I ÐJ U DAG U R
Ríkur þáttur í því að lifa góðu lífi er að búa við góða and-lega og líkamlega heilsu.
Góð geðheilsa felur ekki endilega
í sér að vera hoppandi glaður alla
daga eins og einhverjir kynnu að
halda. Þvert á móti felur heilbrigð
geðheilsa í sér sveiflur frá degi til
dags. Við upplifum öll góða og
slæma daga án þess að á því finnist
endilega haldbær skýring. Glíman
við þessar sveiflur er einfaldlega
hluti af þeirri lífsáskorun að vera
manneskja og leita leiða til að lifa
í jafnvægi og sátt við sjálfan sig og
aðra.
Geðheilsa er ekki lengur góð
þegar hún skerðir lífsgæði og getu
fólks til að taka þátt í samfélaginu.
Þegar svo er komið er rétt að stíga
fyrsta skrefið til að leita sér hjálpar
með því að segja einhverjum frá
líðan sinni eins og ungt fólk og
raunar fólk á öllum aldri er hvatt til
að gera í forvarnarátaki Geðhjálpar
og Hjálparsíma Rauða krossins
undir merkjum Útmeð’a. Fulltrúar
átaksins ganga reyndar enn lengra
með því að bera tilfinningar sínar
með stolti á nýju Útmeð’a peys-
unum eftir Viktor Weisshappel.
Þar fara sannarlega verðugir full-
trúar ungs fólks.
Geðheilsa ungs fólks á umbrota-
tímum er einmitt yfirskrift Alþjóða
geðheilbrigðisdagsins á morgun,
þann 10. október. Geðhjálp og
Geðverndarfélag Íslands taka
höndum saman um málþing um
áhrif áfalla og erfiðra uppvaxtar-
skilyrða á heilsu fólks á fullorðins-
árum í húsakynnum Íslenskrar
erfðagreiningar annað kvöld kl.
19.30. Aftar í Geðhjálparblaðinu
fjallar Mark Bellis, aðalfyrirlesari á
málþinginu, um niðurstöður rann-
sókna fræðimanna á afleiðingum
erfiðrar æsku á heilsu og velsæld
fullorðinna og hvernig samfélagið
getur lagst á eitt við að draga úr
afleiðingum erfiðrar reynslu í æsku
á heilsu og lífsskilyrði á fullorðins-
árum. Óhætt er að mæla með fyrir-
lestri Bellis og annarra fyrirlesara á
málþinginu.
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
hefur gefið út að 22-25% af íbúum
í hinum vestræna heimi glími á
einum eða öðrum tíma í lífi sínu
við geðrænan vanda. Hvert og eitt
okkar verður að finna sína eigin
leið til að takast á við sinn vanda.
Edda Karólína Ævarsdóttir mætti
hamlandi streitu af hugrekki með
því að kryfja vandann í útskriftar-
verkefni sínu við LHÍ. Rétt eins og
Edda gekk Alda Karen Hjaltalín
skrefi lengra en að hjálpa sjálfri
sér að mæta geðrænum áskorun-
um með opnun hugræktarstöðvar
í Bandaríkjunum í vor. Hver veit
nema hugræktarstöð af sama tagi
verði komin upp á Íslandi innan
skamms. Spennandi verður að
fylgjast með þessum ungu konum í
framtíðinni.
Ein leið til að takast á við geð-
rænan vanda er að leita stuðnings
og ráða jafningja, þ.e. annarrar
manneskju í sömu sporum. Nokkr-
ir sjálfshjálparhópar fólks með
geðrænar áskoranir hafa starfað
undir þaki Geðhjálpar undan-
farin ár. Dýrmæt viðbót við þessa
flóru fólst í stofnun sjálfshjálpar-
hóps fyrstu kynslóðar Pólverja
með þunglyndi og kvíða í upphafi
ársins. Með styrk úr Þróunarsjóði
innflytjendamála réð Geðhjálp
pólska sálfræðinginn Katarzynu
Kudrzycka til að styðja hópinn
fyrstu skrefin. Katarzyna heldur
ekki aðeins utan um fundi hópsins
tvisvar sinnum í mánuði heldur
býður upp á ráðgjöf á pólsku eins
og kemur fram í viðtali við hana
í Geðhjálparblaðinu. Geðhjálp
gleðst yfir því tækifæri að fá að
styðja þennan fjölmennasta hóp
innflytjenda á Íslandi og vonast
til að geta komið til móts við fleiri
hópa innflytjenda í framtíðinni.
Ljóst er að þörfin er brýn og færri
leiðir í boði fyrir fólk með önnur
tungumál en íslensku til að vinna
úr geðrænum vanda sínum.
Því miður fjölgar hratt í hópi
öryrkja með geðgreiningar á
Íslandi. Nú eru öryrkjar með geð-
greiningu að aðalgreiningu 38%
allra öryrkja og hátt í 57% öryrkja
eða um 11.000 manns ef taldir eru
allir öryrkjar með geðgreiningu.
Í ítarlegu viðtali við Hrannar
Jónsson, formann Geðhjálpar, á
þessari síðu kemur fram að sam-
tökin leggi áherslu á að Samningur
Sameinuðu þjóðanna um réttindi
fatlaðs fólks verði lögfestur í þeim
tilgangi að tryggja réttaráhrif hans
við endurskoðun gildandi lög-
ræðislaga. Með slíkri endurskoðun
yrði stigið stórt framfaraskref í
mannréttindabaráttu þessa fjöl-
menna hóps.
Í viðtalinu lítur Hrannar til baka
til helstu verkefna samtakanna á
fimm ára formannstímabili sínu.
Þar nefnir hann meðal annars
stofnun Bataskóla Íslands. Skólinn
er einstæður að því leyti að hann
byggir á jafnri þátttöku hefð-
bundinna sérfræðinga og notenda
geðheilbrigðisþjónustunnar við
mótun námsefnis og kennslu.
Starfsemi skólans hefur farið langt
fram úr væntingum og skiptir þar
mestu ómetanlegt framlag þeirra
Þorsteins Guðmundssonar og
Esth erar Ágústsdóttur. verkefna-
stjóra skólans. Þetta öfluga tvíeyki
segir einmitt frá uppbyggingu
skólans og stofnun Ungmenna-
bekkjar í viðtali í blaðinu.
Mikið vatn er runnið til sjávar
frá því Geðhjálp var stofnuð fyrir
réttum 39 árum. Breytingin er jafn-
vel áþreifanleg á síðustu 5 árum
eins og kemur fram í viðtali við for-
mann samtakanna. Félögum hefur
fjölgað um ríflega 2.500, starfsemin
aukist og sýnileikinn margfaldast
á þessu stutta tímabili. Óhætt er að
segja að framtíð félagsins sé björt
og jarðvegurinn fyrir markmið
félagsins um bætta þjónustu og
betri réttindi er sannarlega góður
meðal almennings, ekki hvað síst
ungs fólks.
Anna Gunnhildur ólafsdóttir,
framkvæmdastjóri Geðhjálpar.
Fyrsta skrefið
dýrmætast
Margt hefur áunnist í starf-semi Geðhjálpar þau tæplega fimm ár sem
Hrannar Jónsson hefur starfað
sem formaður stjórnar félagsins.
Félagsmönnum hefur fjölgað úr
tæplega 500 í 3.000, félagið flutti í
nýtt húsnæði og allar skuldir hafa
verið greiddar og því býr Geðhjálp
við góðan fjárhag að sögn Hrann-
ars. „Við höfum skýrt hlutverk sem
félag mannréttinda- og hagsmuna-
baráttu, fræðslu og ráðgjafar. Við
settum upp nýjar vefsíður, hjá
félaginu sjálfu, Útmeð’a og mann-
réttindagáttinni auk þess sem við
erum með sterka viðveru á sam-
félagsmiðlum.“
Mörg baráttumál
Baráttumál Geðhjálpar eru mörg
hverju sinni en ef nefna ætti eitt
sérstakt mál segir Hrannar það
vera lögfestingu á samningi Sam-
einuðu þjóðanna um réttindi fólks
með fatlanir. „Það felur í sér svo
margt sem við brennum fyrir eins
og afnám þvingaðrar meðferðar og
endurskoðun lögræðislaga. Fólk
sem er að fást við geðrænar áskor-
anir er eini hópurinn sem þarf að
búa við þvingaða meðferð.“
Annað sem Hrannar nefnir er
mikilvægi þess að fá fólk, sem býr
yfir eigin reynslu af geðrænum
erfiðleikum, til að eiga alltaf sæti
við borðið. „Það á bæði við þegar
kemur að ákvörðunartöku og í
störfum í geðheilbrigðiskerfinu.
Við erum svolítið á eftir Norður-
löndunum með þetta.“
Skilningur mikilvægur
Sérstakur skýrslugjafi mannrétt-
indaráðs Sameinuðu þjóðanna í
geðheilbrigðismálum kom í heim-
sókn á vegum Geðhjálpar í febrúar
á þessu ári. Hann orðaði það svo að
vandinn væri ekki efnaójafnvægi í
höfðinu á fólki heldur valdaójafn-
vægi í kerfinu og segir Hrannar það
vera býsna nærri sanni. „Þingmað-
ur spurði mig um daginn, hvernig
getum við hjálpað? Er það með
peningum eða lagasetningu? Mér
fannst þetta góð spurning og eigin-
lega allt of góð til að geta svarað
henni á staðnum. En eftir að hafa
velt þessu fyrir mér í einhverjar
vikur held ég að besta hjálpin sé
að stjórnmálamenn hafi skilning á
málaflokknum. Geðheilbrigðismál
eru pólitík en ekki eitthvað sem
hægt er að útvista til sérfræðinga.
Við ættum að hætta að leita að
einni pakkalausn sem virkar fyrir
alla. Við þurfum alls konar hluti.
Geðheilsa er líka eitthvað sem er
svo tengt menningu og samfélagi.“
baráttan skarast
Hrannar lætur af störfum næsta
vor en segir gott og reynslumikið
fólk sitja áfram í stjórn. „Það er
auðvitað þess og nýs formanns
að marka framtíðina. Það eru
miklir vindar að blása. Samningur
Sameinuðu þjóðanna um réttindi
fólks með fatlanir er að hreyfa
mikið við hugmyndum okkar um
fatlanir, fólk og samfélög. Ég vona
að fólk og félög sem hafa verið að
hreyfa sig hvert í sínum kassa fari
að sjá skýrar hvernig barátta þeirra
skarast mikið og styðji baráttu
hvert annars. Það á t.d. við félög
innan Öryrkjabandalagsins, verka-
lýðshreyfinguna, samtök samkyn-
hneigðra, femínista og þeirra sem
láta sig fíkn varða.“
Mikilvæg ráðstefna
Þegar hann lítur til baka stendur
ýmislegt upp úr en hann segir
að sér þyki þó vænst um ráð-
stefnu félagsins á þessu ári um
vatnaskil í geðheilbrigðismálum.
„Við þýddum skýrslu sérstaks
skýrslugjafa mannréttindaráðs
Sameinuðu þjóðanna um ástand
geðheilbrigðismála. Ég held að það
plagg eigi eftir að verða leiðarljós
næstu árin. Við settum á fót Bata-
skóla Íslands með hjálp Reykja-
víkurborgar og fleiri aðila. En svo
verð ég líka að nefna öll viðkynnin
við þann fjölbreytilega hóp sem
hefur glímt við geðræna erfiðleika.
Batakvöldin okkar, þar sem fólk
hefur sagt sögu sína, eru einnig
eftirminnileg.“
besta hjálpin er
oftast skilningur
Hrannar Jónsson, formaður stjórnar Geðhjálpar, lætur af
störfum næsta vor eftir fimm ára starf. Hann segir margt
hafa áunnist á þessum tíma en mörg verkefni séu óleyst.
„Geðheilbrigðismál eru pólitík en ekki eitthvað sem hægt er að útvista til sérfræð-
inga,“ segir hrannar jónsson, formaður stjórnar Geðhjálpar. MYND/ANtoN brINk
0
9
-1
0
-2
0
1
8

0
4
:3
6
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
0
5
-D
9
4
0
2
1
0
5
-D
8
0
4
2
1
0
5
-D
6
C
8
2
1
0
5
-D
5
8
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
4
8
s
_
8
_
1
0
_
2
0
1
8
C
M
Y
K