Ný Dögun - 01.11.1997, Síða 23

=NÝ DÖGUN =
Eða er sorgin eins og sjúkdómar,
sem hægt er að vinna á með lyfjum og
læknishjálp eftir langan eða skamman
tíma?
Eða er jafnvel hægt að grípa til fyrir-
byggjandi aðgerða gagnvart sorginni,
eins og gert er varðandi ýmsa sjúk-
dóma, svo sem með því að sprauta
bakteríunni í líkamann í mátulegum
skömmtum og gera hann þannig
ónæman fyrir viðkomandi sjúkdómi,
sbr. berklasprautur ?
Eða er sorgin ef til vill eins og
ólæknandi sjúkdómur, sem þú getur
lifað með um langt, langt árabil; haft
af honum ama, en þrátt fyrir það
tekið allvirkan þátt í hinu daglega lífi?
Eða er sorgin eins og það að lamast
neðan mittis, missa sjón eða heyrn;
eins og líkamleg fötlun af einum eða
öðrum toga, en þó fyrst og síðast á
hinu andlega sviði?
Eða er sorgin eins og hluti af því
öllu, sem að ofan greinir? Eða allt í
senn?
Eða er sorgin bara engu öðru lík?
Þessar spurningar og þúsundir ann-
arra hafa leitað á mannkynið frá örófi
alda - og svörin eru um margt jafn-
óljós og margþætt nú sem og fyrr á
tímum. Og menn hafa líka velt eftir-
farandi fyrir sér: Ef sorg og söknuður
eru eðlilegt hugarástand við tilteknar
kringumstæður, þá er spurt hvort,
hvenær, hvernig og hvers vegna getur
sorgin þá orðið óeðlegur þáttur í lífi
einstaklinga.
Já, spurningarnar eru óteljandi. - Og
svörin líka.
En fræðimenn hafa eftir yfir-
gripsmiklar rannsóknir komist að
þeirri einföldu niðurstöðu, að von-
laust sé með afmörkuðum, og skil-
greindum hætti að greina nákvæm-
lega sorgarhugtakið - hvort heldur
nálgunin er frá læknisfræðilegu, sál-
fræðilegu eða félagsfræðilegu sjónar-
miði.
Sannleikurinn er einfaldlega sá, að
sorgin í hinni margbreytilegu mynd,
hittir fólk afskaplega misjafnlega
fyrir. Fólk er misjafnlega í stakk búið
að bregðast við sorginni og vinna úr
henni. Fólk hefur mismunandi við-
mið, þegar líkamlegt og andlegt at-
gervi þess sjálfs er annars vegar.
Sumum finnst sorgin eðlilegur þáttur
sálarlífsins, óhjákvæmilegur fylgi-
fiskur, á sama tíma og öðrum finnst
sorgin óeðlilega hamlandi og sár
þáttur hins andlega hugarheims.
Öll eigum við það sameiginlegt, að
einhvern tímann á ævinni, stundum
oft, knýr sorgin dyra. Orsakirnar geta
verið ýmsar, en tengjast þó í flestum
tilvikum upplifun sem meðal annars
bera með sér eftirfarandi hugtök, eitt
eða fleiri: eftirsjá, minningar, von-
brigði, söknuð, sektarkennd, reiði, trú
eða trúleysi, biturð, sjokk, grát, slen,
og svo framvegis.
Sorgin á sér engin landamæri - jafn-
vel ekkert upphaf og sannarlega eng-
an skýran og skilgreindan endi.
Sumir hafa þó reynt að skilgreina
sorgarferlið í þrjú tímabil, eða þrjú
stig, þar sem hvert tekur við af öðru.
Og sagt þá meðal annars:
Tímabil áfalls; reiði og afneitun.
Annað stig, eða millistig, þar sem
sterk líkamleg og andleg vanlíðan er
til staðar og viðkomandi er félagslega
einangraður. Að síðustu, þróun end-
urreisnar til fyrra ástands (fyrir áfall).
Skal nú nánar gerð grein fyrir þess-
um þremur stigum eins og sumir
fræðimenn hafa skilgreint þau.
Tímabil áfalls; reiði og afneitun:
Þetta fyrsta tímabil getur varað frá
nokkrum klukkustundum til nokk-
urra vikna, eftir einstaklingum, þar
sem vantrú og afneitun á ýmsum stig-
um eru áberandi. Viðkomandi er dof-
inn; rétt eins og lamaður og getur ekki
með nokkru móti trúað því að fréttin
um dauða náins vinar og/eða ættingja
sé rétt og sönn. Trúarlegar athafnir
(bænir, prestur, sálusorgari, umræður)
eða sorgarathafnir (í einrúmi eða með
skyldmennum) eru efst á baugi á
þessu fyrsta stigi sorgarinnar. En
fræðimenn vilja líka skilja þetta tíma-
bil í tvennt: Fyrst komi hin alfyrstu
viðbrögð dofa og afneitunar, en síðan
fylgi mótmæli, þráin eftir þeim látna
(yearning) og harmur.
Annað stig, eða millistig, þar seni
sterk líkamleg og andleg vanlíðan er
til staðar og viðkomandi er félagslega
einangraður:
Þetta annað stig fyrsta áfalls ein-
kennist af því, að viðkomandi viður-
kennir staðreyndir; vitsmunalega eða
rökrænt og einnig tilfinningalega. Til-
finningalegar sveiflur eru miklar og
tíðar og líkamleg vanlíðan oft mikil.
Svefnleysi gerir vart við sig, grátköst
eru tíð og þessu ástandi fylgir félags-
leg einangrun og hugur viðkomandi
er eingöngu bundinn hinurn látna,
minningar rifjaðar upp og samskipti
þótt sársauki fylgi slíkri upprifjun. Öll
hugarorkan fer í uppgjör og endurli-
fun samskipta við þann látna, jafnt
góðar minningar og erfiðari. Sektar-
kennd og eftirsjá vegna atburða sem
gerðust eða gerðust ekki í samskipt-
um viðkomandi og þess látna, eru
ofarlega á baugi. Oft tekur viðkom-
andi einstaklingur upp hætti og venjur
þess sem látinn er til að samsama sig
enn frekar þeim tíma sem var fyrir lát
hans og til að tengjast honum nánari
böndum; og einnig til að tryggja
varanlegan sess hans í umhverfinu.
Þróun endurreisnar til fyrra ástands:
Hin sára og þunga sorg með alvar-
legri andlegri og líkamlegri vanlíðan
getur varað mánuðum saman, en
smám saman tekur við hugarástand
þar sem viðkomandi telur sjálfan sig
færan til að takast á við hið daglega
líf. Á þessu tímabili endurreisnarinn-
ar, glöggvar hinn sorgmæddi sig á því
hversu missirinn var mikill og fær
nokkra yfirsýn yfir þann tíma sem
liðinn er frá því að áfallið varð og
getur loks látið sig varða atburði sem
eiga sér stað í umhverfinu, fer að
fylgjast með gangi mála og verður fél-
agslega virkari. Minningar, eftirsjá og
einmanaleiki er nú snar þáttur í lífi
einstaklingsins, en hann er farinn að
átta sig á því og viðurkenna, að hinn
látni er ekki lengur til staðar. Á þessu
stigi áttar viðkomandi sig á því, að
lífið heldur áfram, hann viðurkennir
þá staðreynd að hinn látni er farinn,
hann endurnýjar fyrri kynni við
ánægju og gleði og á tiltölulega eðli-
leg samskipti við þá sem honum þykir
vænt um.
Þessar skilgreiningar hér að ofan
eru að sönnu mjög samandregnar og
einfaldaðar. Vafalaust finna margir
samsvörun í þeim og eigin reynslu, en
aðrir kunna að hafa allt aðra sögu að
segja. Þetta er aðeins ein nálgun af
mörgum.
23