Safnablaðið Kvistur - 01.09.2017, Blaðsíða 13

BÓKARÝNI / Guðni Tómasson, blaðamaður
Mósaíkmynd af minjum
Söfn í eigu þjóða, sem varðveita
dýrustu hnoss og sjaldgæfustu
muni þeirra, hafa þá ríku skyldu
í samtíma okkar að miðla starfsemi
sinni með fjölbreyttum hætti. Þegar
horft er til Þjóðminjasafns íslands
sést greinilega að frá því að safnið hóf
á ný starfsemi sína í nýuppgerðum
húsakynnum við Suðurgötu árið 2004
hefur þessi áhersla aukist jafnt og
þétt. Dæmin er að íinna í sýningum
safnsins, útgáfu og allri ásjónu þess
gagnvart almenningi, en safnið er á
allan hátt mun opnari stofnun en áður
var. Sérsýningar safnsins varpa ljósi á
einstaka undirflokka þjóðminjanna til
hliðar við grunnsýninguna en miðlun-
in á innri þáttum starfseminnar verð-
ur líka sífellt íjölbreyttari. Til dæmis
hafa samfélagsmiðlar verið nýttir með
ýmsum hætti á síðustu árum og mynd-
skeið og ljósmyndir veitt forvitnilega
innsýn í störf einstakra starfsmanna.
Einnig hefur fýrirlestrum verið miðlað
á myndveitum netsins og bókaútgáfa
safnsins staðið í miklum blóma. Hvað
síðastnefnda atriðið varðar nægir að
nefna sem dæmi fjölbreytta útgáfu
Ljósmyndasafns íslands, sem er deild
innan Þjóðminjasafns, en hún hefur
treyst stoðir íslenslcrar ljósmyndasögu
svo um munar á undanförnum árum.
Nýlegt rit Margrétar Hallgrímsdóttur
þjóðminjavarðar sem ltom út í fyrra
og heitir einfaldlega Þjóðminjar gefur
góða innsýn í ijölbreytileilca starfsem-
innar í Þjóðminjasafninu á síðustu
árum, auk þess sem saga safnsins er
rakin sem sýnir glöggt hvernig áhersl-
ur í safnamálum hafa breyst í tímans
rás. Við lestur textans og í gegnum
jjölbreytt og forvitnilegt myndmál
bókarinnar fær maður ríka tilfinningu
fyrir því hvernig safhið hefur breyst
frá forngripasafni með helst til dauð-
um hlutum og yfir í nútíma menn-
ingarstofnun sem leggur áherslu á
söfnun, skráningu, rannsóknir og ekki
síst miðlun í starfsemi sinni.
Þetta mikla rit er að hluta til eins
konar skýrsla Margrétar Hallgríms-
dóttur um stofnunina sem hún hefur
veitt forstöðu frá aldamótum, en
þjóðminjavörður er skipaður til fimm
ára í senn og starfar Margrét því nú á
sínu fjórða embættistímabili. Margrét,
sem tólt í raun við lokuðu safni árið
2000, hefur farið fýrir starfsmönnum
sínum í þeirri viðleitni að treysta stoð-
ir starfseminnar og opna hana fyrir
almenningi á ýmsan hátt. Fjölmörg
verkefni sýna fram á þetta, en sérstak-
lega má nefna sýningarhald í Safna-
húsi við Hverfisgötu og nýtt varð-
veislu- og rannsóknarsetur safnsins
í Hafnarfirði. Margt í ytri aðstæðum
Þjóðminjasafnsins hefur líka komið
sér vel við það verkefni að opna safnið
gagnvart almenningi en frá aldamót-
un hefur stafræna miðlunarbyltingin
vitanlega fest sig í sessi og fjöldi ferða-
manna hér á landi margfaldast.
Vel heppnaðri og öflugri menningar-
stofnun í samtímanum má allt eins
líkja við vel búsældarlega könguló
sem situr í miðjum vef sínum sem
teygist vítt og breytt. Köngulóin þarf
að vera iðin við að spinna, og það
hefur Þjóðminjasafnið verið á síðustu
árum. Einhverjir þræðir liggja til
samstarfsaðila erlendis og sem höfuð-
safn hefur Þjóðminjasafnið ríkum
skyldum að gegna gagnvart þeim að-
ilum sem sitja í vef þess um land allt.
Að mörgu er að huga og starfsemin
er gríðarlega íjölbreytt. Jafnframt er
nauðsynlegt að upplýsingar um starf-
ið liggi fyrir og allt viðmót gagnvart
almenningi, jafnt sem stjórnmála-
öflum og hagsmunaaðilum sé opið
og gagnsætt. Bók Margrétar er hluti
þessarar viðleitni, kannski dálítið ít-
arleg og óvenju ríkuleg innsýn í innra
gangverk safnsins og stöðu þjóðminja
í landinu, en gríðarlega forvitnileg.
Allir þættir starfseminnar fá sitt pláss
og safnkostinum er velt á ýmsa lund,
hugað til dæmis að öryggi þjóðminja-
arfsins og viðbótum við hann þegar
horft er til framtíðar. Bókin er ríku-
lega myndskreytt og gefa myndirnar
lesandanum góða tilfinningu fýrir
safnkostinum og starfseminni.
í bakgrunni bókarinnar er hin sífellda
endurmótun og sjálfskoðun sem stofn-
un á borð við Þjóðminjasafn íslands
þarf að stunda. Köngulóin þarf nefni-
lega að vera heimspekilega þenkjandi,
hún þarf að endurmeta stöðu sína á
hverjum tíma. Þjóðminjasafnið verður
að huga að þjónustuhlutverki sínu
gagnvart eigendum sínum, íslensku
þjóðinni, og huga jafnt að fortíð og
framtíð. Á tímum þar sem veröldin
hefur skroppið saman og blasir jafnvel
við oklcur í einum tölvuskjá, ef við
kjósum svo, er algjörlega nauðsynlegt
að safn sem hugar að fortíðinni sé
alltaf að velta fyrir sér hvernig það tali
til samtíðar sinnar og framtíðar. Þeim
mikilvægu vangaveltum er vel skilað í
bók Margrétar Hallgrímsdóttur.
Segja má að orð sem Kristján Eldjárn,
fýrrum þjóðminjavörður, lét falla
í tilefni eitt hundrað ára afmælis
safnsins árið 1963 eigi enn vel við nú
þegar rúm hálf öld hefur bæst við
virðulegan aldur safnsins. Kristján
sagði Þjóðminjasafnið vera „safn
dauðra hluta en í lífsins þjónustu." Við
lestur bókarinnar Þjóðminjar má ljóst
vera að lífið hefur aldrei verið meira
í Þjóðminjasafninu. Köngulóin er við
góða heilsu og hún skiptir okkur öll
miklu máli.
13