Safnablaðið Kvistur - 01.09.2017, Side 20

SÖFN OG HEILSA
Pop-up
Geðheilsa
Með auknu upplýsingaflæði
og samfélagslegum breytin-
um hefur áhersla á samfé-
lagslegt hlutverk safna aukist. Pessi
áhersla er oft nefnd sem hin nýja
safnafræði. Hér mun ég fjalla um
tenginguna milli heilsu og menn-
ingar, nánar tiltekið milli geðheilsu
og safna út frá Pop-Up safni sem ég
setti upp. Pop-Up safnið var hluti
af lokaverkefni mínu til MA-gráðu
í safnafræði sem kom út 2016. Ég
vann lengi með fólki með geðfötlun
og langaði þess vegna til að þróa
verkefni sem tengir þetta tvennt
saman. Heilsusafnafræði er sérfag
innan safnafræðinnar1 þar sem söfn
eru m.a. hugsuð sem meðferðarúr-
ræði fyrir geðfatlaða.
Á síðastliðnum árum hefur orðið
mikil vitundarvakning (e. paradigm
shift) á málefnum fólks með fötlun.
Á heimsvísu er áætlað að 650 millj-
ón einstaklingar séu með fötlun í
heiminum. Þrátt fyrir þennan fjölda
eru þeir oft jaðarsettir og fá ekki
sömu tækifæri og ófatlaðir. í þeim
ríkjum sem sérstaklega er stutt við
grunnréttindi fólks með fötlun lifa
þeir einstaklingar innihaldsríku og
sjálfstæðu lífi.2 Bent hefur verið á að
nauðsynlegt sé að þeir sem eiga við
geðræn vandamál, upplifi stuðning,
skilning og virðingu til þess að geta
mætt veikindum sínum. Geðfötlun
er bæði sá fötlunarflokkur sem er
stærstur og í mestum vexti.3 Sam-
kvæmt þessu eru þarna tækifæri
fyrir söfn á íslandi til að stíga inn í
og bjóða upp á þjónustu við þennan
ört vaxandi hóp.
Kveikjan að Pop-Up safni fyrir
fólk með geðfötlun er þessi nýja
vitundarvakning í samfélaginu og
einnig sjáanlegur skortur á um-
íjöllun um fólk með geðfötlun á
sýningum. Par að aulci bætist svo við
hin samfélagslega ábyrgð að skila
aftur til samfélagsins, með það að
marlcmiði að verkefnið hafi jálcvæð
áhrif á þátttakendur ásamt því að
benda á mögulegt hlutverk safna
sem meðferðarúrræði fyrir fólk með
geðfötlun. Menningarpólitík hér á
landi getur verið ansi þversagna-
kennd. Á sama tíma og haldið er
fram að söfn þurfi að sinna álcveðn-
um hópum samfélagsins betur í
anda lýðræðislegra hugmynda eru
Qárframlög til þeirra skorin niður.4
Þess vegna valdi ég að nota Pop-Up
formið sem er bæði ódýrt og einfalt
í framkvæmd. Ég vildi líka búa til
verkefni sem allir gætu tekið þátt í,
þar sem bakgrunnur og áhugasvið
skipti ekki máli.
Samkvæmt skilgreiningu Michelle
DelCarlo (2011) er Pop-Up safn rými
þar sem einstaklingar deila sögum
með öðrum og læra eitthvað um
hvorn annan í gegnum samtöl. Að-
almarkmið Pop-Up safnsins er að
stuðla að samskiptum og virlcni.
Safnið byggir aðeins á því innihaldi
sem einstaklingarnir koma sjálfir
með. Fyrst er valið þema og koma
þátttalcendur með eitthvað því
tengdu til að deila með öðrum. Þegar
þátttakendur mæta skrifa þeir niður
á miða hvaða merkingu hluturinn
hefur fyrir þá. í lolcin taka svo allir
hlutina með heim aftur.
Það er ekki flóknara en það. Safnið
er aðeins til í nokkrar kluklcu-
stundir og staðsetning þess getur
verið breytileg.5
Pop-Up Geðheilsa
Markmiðið með því að halda
Pop-Up safn sem er sérstaklega
aðgengilegt einstaklingum með
geðfötlun var þríþætt:
Að finna leið til að tengja þátttak-
endur við menningarstarfsemi af
einhverju tagi til að auka virkni,
þá helst söfn og starfsemi þeirra.
Að verlcefnið snérist ekki um að
skapa list. Það eru ekki allir list-
rænir eða hafa áhuga á slíku. Því
fannst mér milcilvægt að finna
eitthvað sem allir gætu tekið þátt
í, óháð áhugasviði.
Að með verkefninu skapist ný
samskiptamynstur og aðstæður
þar sem þátttakendur gætu deilt
reynslu og/eða minningu sem þeir
hafa elcki deilt áður. Ég vildi að
þátttakendur myndu upplifa að
þeirra framlag skipti máli. Þeirra
saga, reynsla og skoðanir skipta
jafnmiklu máli og allra annarra.
Safnið fór fram í húsi á vegum sveitar-
félagsins sem þátttakendur hafa greið-
an aðgang að. Allir tóku þátt af fúsum
og frjálsum vilja og safnið var sett
upp með samþykki forstöðumanns.
Rýmið í húsnæðinu sem um ræðir var
notað daglega af þátttakendum. Ég
setti safnið upp tvisvar á sama stað
og í bæði slciptin útbjó ég veggspjald
sem á stóð Pop-Up safn til þess að
breyta rýminu aðeins og auðvelt væri
að sjá að eitthvað væri um að vera. Á
staðnum var stórt borð, nokkrir stólar
og sófi. Borðið var notað undir muni
og miða með lýsingu. Viku áður hafði
ég búið til auglýsingu fyrir Pop-Up
safnið með útskýringum en auk þess
20