Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.2018, Blaðsíða 58

58 26. október 2018TÍMAVÉLIN
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
20. júlí 1969 DEILURNAR UM BERLÍN 1948–1949
n Mesta loftbrú sögunnar
Þ
egar síðari heimsstyrjöldinni
lauk skiptu sigurvegararn-
ir; Bandaríkin, Bretland og
Sovét ríkin, Þýskalandi á milli
sín og skiptu upp í hernumin svæði
þar sem hvert ríki fór með stjórn-
ina. Berlín var langt inni á yfirráða-
svæði Sovétríkjanna í austurhluta
Þýskalands og var borginni skipt á
milli ríkjanna. Bandaríkin, Bretland
og Frakkland fóru með stjórn vest-
urhluta borgarinnar en Sovétríkin
réðu yfir austurhlutanum.
Eins og samstarf vestrænu
bandamannanna annars vegar og
Sovétríkjanna hins vegar hafði ver-
ið gott í stríðinu þá dugði það ekki
til að stríði loknu og hin vinsam-
legu samskipti og samstarf ríkj-
anna snerist til hins verra. Ekki var
sjálfgefið að vestrænu ríkin myndu
halda yfirráðum sínum yfir Berlín
og því ekki útilokað að borgin myndi
öll falla undir yfirráð Sovétríkjanna.
Þetta leiddi til fyrstu Berlínarkrísu
kalda stríðsins en hún hófst 24. júní
1948. Þá lokuðu hersveitir Sovét-
ríkjanna fyrir allar lestarsamgöng-
ur, lokuðu vegum til borgarinnar og
skrúfuðu fyrir vatn til þeirra hluta
borgarinnar sem vestrænu ríkin
réðu yfir. Þessu svöruðu Bandaríkin
og Bretland með því að flytja mat og
eldsneyti loftleiðis til borgarinnar
frá herstöðvum sínum í vesturhluta
Þýskalands. Þessari krísu lauk 12.
maí 1949 þegar Sovétríkin afléttu
herkvínni og opnuðu á nýjan leik
fyrir samgöngur á landi til Berlínar.
Afleiðing vaxandi spennu
Krísan var afleiðing samkeppni
hernámsríkjanna og vaxandi
spennu á milli vestrænu ríkjanna
annars vegar og Sovétríkjanna hins
vegar. Þegar stríðinu lauk var fram-
tíð Þýskalands óráðin enda hafði
landinu verið skipt á milli sigur-
vegara stríðsins. Eina ákvörðunin,
sem hafði verið tekin um framtíð
landsins, var tekin í stríðinu þegar
Bandamenn komu sér saman um
skiptingu landsins að stríði loknu.
Þegar stríðsátökum lauk var ekki
tekist nægilega kröftug lega á við
spurninguna um framtíð Þýska-
lands þegar Potsdam-ráðstefnan
fór fram 1945. Það skorti á sam-
ræmi í stefnumótum Breta og
Bandaríkjamanna og pólitískir leið-
togar voru ekki nægilega sterkir eða
áhugasamir um málið. Ákvörðun-
in um skiptingu Þýskalands að
stríði loknu var heldur ekki nægi-
lega vel útfærð og upp komu ófyrir-
séð vandamál. Þar á meðal var að
tvær og hálf milljón Berlínarbúa bjó
á fjórum hernámssvæðum þar sem
ástandið var ansi misjafnt og margir
bjuggu við mikinn skort. Harðar
sprengjuárásir Bandamanna höfðu
nánast lagt borgina í rúst, lítið var
um húsnæði eða annað skjól, svarti
markaðurinn stýrði efnahagslífi
borgarinnar og hungur vofði yfir
borgarbúum. Berlín var einhvers
konar aðalátakapunktur í deilum
vestrænu ríkjanna við Sovétríkin.
Miklar breytingar
Miklar breytingar urðu á hernáms-
stefnunni árið 1947 en á fyrsta
degi ársins sameinuðu Bandarík-
in og Bretland hernámssvæði sín
en það leiddi til aukinnar spennu á
milli vesturblokkarinnar og austur-
blokkarinnar. Í mars varð utanríkis-
ráðherrum hernámsríkjanna lítið
ágengt á fundi í Moskvu og birting
Truman-stefnuskráarinnar varð til
að skerpa enn á átakalínum hvað
varðaði skipan heimsins. Í júní var
hin svokallaða Marshall-áætlun
Bandaríkjanna kynnt til sögunnar
en henni var ætlað að reisa efna-
hag ríkja í Vestur-Evrópu við en
einnig að mynda vörn gegn komm-
únisma með því að draga þau ríki,
sem fengu aðstoð samkvæmt Mars-
hall-áætluninni, inn í heimsmynd
Bandaríkjanna hvað varðaði efna-
hagsmál.
Snemma árs byrjuðu Bandarík-
in, Bretland og Frakkland í leyni
að skipuleggja myndun nýs þýsks
ríkis á þeim svæðum sem ríkin
höfðu á valdi sínu. Þegar Sovét-
menn komust að þessum fyrirætl-
unum í mars hættu þeir þátttöku í
the Allied Control Council, Stjórn-
arráði Bandamanna, sem hafði
fundað reglulega frá stríðslok-
um til að samhæfa stefnuna í mál-
efnum herteknu svæðanna. Í júní
kynntu Bandaríkin og Bretland
nýjan gjaldmiðil, Deutschmark, til
sögunnar á yfirráðasvæðum vest-
rænu ríkjanna, þar á meðal í Vest-
ur-Berlín. Markmiðið með nýja
gjaldmiðlinum var að binda enda
á efnahagsleg yfirráð Sovétríkj-
anna í Berlín og gera mögulegt að
hrinda Marshall-áætluninni úr
vör og takast á við svarta markað-
inn í borginni. Sovétríkin svöruðu
þessu með svipuðum aðgerðum á
yfirráðasvæðum sínum. Auk þess
að gefa út eigin gjaldmiðil, Ost-
mark, var lokað fyrir allar samgöng-
ur á láði og legi til Vestur-Berlínar.
Einnig var lokað fyrir rafmagns-
flutninga og vatn til borgarinnar.
Loftbrúin
Bandaríkin og Bretland áttu ekki
marga möguleika í stöðunni þegar
Sovétmenn settu Vestur-Berlín
í herkví. Bandaríkin og Bretland
höfðu dregið stóran hluta af herliði
sínu heim að stríði loknu og Rauði
herinn var miklu sterkari í Þýska-
landi en herir vestrænu ríkjanna.
Ríkisstjórn Truman Bandaríkja-
forseta var staðráðin í að gefa
Vestur- Berlín ekki upp á bátinn
þar sem það væri merki um ein-
arða afstöðu Bandaríkjanna í
Evrópu að halda stöðu sinni í
Vestur-Berlín. Ekki var annað til
ráða en að mynda loftbrú til borg-
arinnar en Sovétríkin og vestrænir
Bandamenn þeirra höfðu skrifað
undir samning 1945 sem heimil-
aði flugsamgöngur frá vesturhluta
Þýskalands til borgarinnar. Ríkis-
stjórn Truman komst að þeirri
niðurstöðu að ef Sovétmenn
myndu beita valdi til að hindra
flugumferð til borgarinnar myndi
það teljast árás á óvopnaða flutn-
inga í mannúðarskyni og væri
jafnframt brot á fyrrgreindum
samningi. Það yrði því á ábyrgð
Sovétríkjanna ef til átaka kæmi
vegna þessa.
Loftbrúin komst í gagnið í júní
1948 og stóð yfir þar til í maí 1949.
Bandaríkin höfðu vaðið fyrir neð-
an sig ef til átaka kæmi og voru
B-29 sprengjuflugvélar sendar til
Bretlands en þær gátu borið kjarn-
orkuvopn. Þetta var gert til að sýna
Sovétmönnum að vestrænu ríkj-
unum væri full alvara með loft-
brúnni. Hún var ekki auðveld í
framkvæmd og þá sérstaklega í
upphafi. Vestrænir stjórnarer-
indrekar lögðu hart að sovéskum
starfsbræðrum sínum að leita
diplómatískra lausna á málinu.
Sovétmenn buðust þá til að aflétta
herkvínni ef Deutschmark yrði
tekið úr umferð í Vestur-Berlín.
Þessu var hafnað.
Þegar loftbrúin var í hámarki
lentu flugvélar á 45 sekúndna fresti
á Tempelhof-flugvellinum. Þegar
kom fram á vor 1949 höfðu vest-
rænu ríkin sýnt að þau gátu haldið
loftbrúnni gangandi og séð Vestur-
-Berlín fyrir nauðsynjum. Samtím-
is voru gagnaðgerðir vestrænu ríkj-
anna gegn austurhluta Þýskalands
farnar að valda búsifjum og ótt-
uðust sovéskir ráðamenn pólitísk-
an óstöðugleika í austurhlutanum
vegna þessa.
11. maí 1949 afléttu Sovétmenn
herkvínni um Vestur-Berlín. n
Við gömlu höfnina
EILÍF HAMINGJA
GRILLAÐ ÞORSKSPJÓT,
HUMARSÚPA & BRAUÐ
HÁDEGIS TILBOÐ
VIRKA DAGA
2.850
Harry Truman
Gaf Vestur-Berlín ekki upp á bátinn.
Birgðaflutningar Þýsk börn
fylgjast með.