Morgunblaðið - 31.10.2018, Page 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 2018
11. september 2018
setti sjötti forseti Ís-
lands, herra Guðni Th.
Jóhannesson, 149. lög-
gjafarþing Íslendinga. Í
tilefni þess þótti honum
viðeigandi að minnast á
að landið fékk fullveldi
fyrir einni öld. Á eitt
hundrað árum hefur
margt breyst og efna-
hagur landsmanna
margfaldast. Ísland
telst í dag til efnaðra þjóða.
Fyrir eitt hundrað árum var hér enn
talsverð fátækt og þeir tímar máski
enn við lýði að spotti og heilleg spýta á
förnum vegi væru gild ástæða til að
beygja sig eftir og hirða.
Fyrir eitt hundrað árum (með komu
togarans Jóns forseta RE 212 í janúar
1907) má halda fram að fyrir alvöru
hafi hafist útgerð togara á Íslandi. Má
með sanni segja að þá hafi viss stóriðja
farið í gang. Afkastageta
skipanna var slík að eng-
inn hafði áður séð neitt
þessu líkt. Fyrstu tog-
ararnir og útgerðin
kringum þá hafa haft
gríðarlegt vægi í sögu
landsins. Af rekstri þess-
ara dýru tækja byrja
menn meira að skilja gildi
peninga, gildi fjárfestinga
og að öllu verði að stýra
og beina í heppilegan far-
veg. Að þurfa að hugleiða
slíkt í fátæku landi hefur
fyrir marga verið snúið.
Ekki voru allir togaraeigendur há-
menntað fólk, heldur fremur atorku-
menn.
Smám saman fara menn að tengja
betur saman að góður rekstur byggist
á góðri stjórn fjármála. Hver veit ekki
þetta í dag?
Til að byrja með og langt fram eftir
tuttugustu öld var nokkuð um klaufa-
lega reknar útgerðir. En slíkt gat ekki
annað en verið þarna saman við og inn-
an um af reynsluleysinu einu. Munum
að þjóðin var á þessum árum að rísa
upp úr svo að segja engu í hátæknivætt
samfélag. Á fullveldisárinu var enn tals-
verð árabátaútgerð. Mikið stökk er að
fara af litlu þilfarsskipi yfir í rekstur
togara með hátt í þrjátíu körlum á og
margt sem ryðja varð um koll til að fá
betri birtu á sjálfan reksturinn. Allt tók
þetta tíma og var viss lærdómur sem
þjóðin nýtur góðs af á margan hátt í
dag. Sennilegt er að aldrei fyrr í sögu
útgerðar á Íslandi hafi togaraútgerðin
verið betur stödd en í dag og er sú
þekking byggð á áratuga reynslu
þeirra sem ruddu veginn.
Með komu togaranna um og eftir
aldamótin 1900 fara menn fyrst að sjá
laun sem segja má að séu alvöru laun
sem ómenntað fólk, hásetar á skip-
unum, þáðu og urðu með þeim jafn-
ingjar í launum á við ráðherra í ríkis-
stjórn. Svona var talað. Hugsið ykkur
uppgripin sem í kjölfarið urðu til í ranni
ríkissjóðs, sem sjálfur varð fær um að
opna ýmsar þarfar gáttir eins og
bryggjugerð, veglagningu og aðrar
þarfar framkvæmdir. Togararnir og
koma þeirra ýttu hjólum atvinnulífsins
af stað. Allt þetta eru forverar margra
góðra atriða í þessu samfélagi.
Margt er gott að ígrunda til að þakk-
lætið viðhaldist. Eitt augljóst dæmi er
að fyrir hundrað árum voru hér engar
samtryggingar eins og eru í dag. Engin
Tryggingastofnun til sem bauð fólki,
sem hlekktist á í lífinu, framfærslu.
Engar ellilífeyrisbætur fengust greidd-
ar úr opinberum sjóðum og fólk sem
komið var á aldur framfleytti sér eins
og best það gat og gerði á eigin spýtur
eða þáði aðstoð afkomenda sinna, væru
þeir tiltækir eða nákominna. Vatnsber-
ana höfðu Reykvíkingar hjá sér í ára-
tugi og er vatnsveitukerfi borgarinnar
var komið á leysti það af allt þetta
gamla og útslitna fólk. Þetta fólk bar á
sjálfu sér til bæjarbúa vatnsbirgðir til
að skrimta.
Margt hefur breyst á hundrað árum.
Þá voru áhöld um að ríkið væri í stakk
búið til að veita fátæku fólki lágmarks-
framfærslu eða enga. Á þeim tíma voru
þessi mál leyst með öðrum hætti, fólki,
sem lífið hafði klekkt á, var komið fyrir
hjá öðrum. Oft ættingjum eða bændum
til sveita. Ríkið var ekki í neinni aðstöðu
til að greiða fátæku fólki og öryrkjum
laun til að fólkið gæti framfleytt sér og
haldið „mannlegri reisn“.Heimili
ekkna, hvort sem þær höfðu fá eða
mörg börn, voru oft leyst upp og börn-
unum komið fyrir hjá vandalausum.
Ekki svo að skilja að þau hafi ekki lent
inni á góðum heimilum en samt var það
viss upplausn fyrir þessi börn. 1918
voru mál enn afgreidd með þessum
hætti í landinu.
Á þessum árum voru sjóslys tíð og
mannskaði talsverður í sjómannastétt.
Algengt var að konur yrðu ekkjur með
ung börn en enga fyrirvinnu og eina
úræðið að leysa upp heimilið og koma
fólkinu fyrir á nokkrum stöðum. 1918
kom spænska veikin og felldi margan
vaskan manninn og konuna í blóma lífs-
ins og jók tölu munaðarlausra barna.
Allar breytingar sem orðið hafa
teygja rætur sínar til starfsemi hæst-
virts Alþingis Íslendinga. Til að breyt-
ingar séu mögulegar þurfa fyrst að
vera til lög um þær. Landslög og reglu-
gerðir setur Alþingi Íslendinga og hef-
ur eitt heimild til.
Eftir Konráð Rúnar
Friðfinnsson
Konráð Rúnar
Friðfinnsson
»Margt hefur breyst á
hundrað árum.
Höfundur starfar í kirkju og við
kirkjuleg málefni.
Fullveldið hundrað ára
Hagnýting sífellt öfl-
ugri gervigreindar hef-
ur velt upp þeirri spurn-
ingu hvort tölvur,
mataðar með ógrynni
gagna, geti almennt
tekið betri og skyn-
samlegri ákvarðanir en
við mennirnir. Við erum
fyrir löngu orðin vön því
að tölvur fljúgi farþega-
þotum með sjálfstýr-
ingu og því er spáð að sjálfakandi bif-
reiðar leysi mennska bílstjóra af
hólmi í framtíð sem er ekki lengur
fjarlæg. Gervigreind gegnir nú þegar
mikilvægu hlutverki við stýringu
kerfa í orkubúskap, landbúnaði og
heilbrigðismálum svo eitthvað sé
nefnt. Það eru kannski fyrst og
fremst siðferðilegar spurningar sem
hamla því að notkun gervigreindar
verði hagnýtt við ákvarðanatöku í
meiri mæli á mörgum sviðum mann-
lífsins. Ein slíkra siðferðilegra spurn-
inga er t.d. að ef það sýnir sig að
greining tölvu á flóknum sjúkdóms-
einkennum er ítrekað nákvæmari en
greining lækna, hvort það sé þá ekki
siðferðilega rangt að sniðganga ráð-
gjöf tölvunnar.
Eitt þeirra sviða þar sem gervi-
greind gæti mögulega
bætt ákvarðanatöku er
stjórnmál. Í lýðræðis-
ríki er tekið mið af
margs konar áhrifa-
þáttum við pólitíska
ákvarðanatöku. Sumir
þessara þátta eru aug-
ljósir, aðrir síður. Áhrif
á samkeppnishæfni
þjóðar, atvinnu fólks og
lífsgæði, tekjur sveitar-
félaga og ríkis, um-
hverfi og innviði eru
meðal opinberra þátta.
Öllu erfiðara er að átta sig á því hvar
stífir flokkspólitískir hagsmunir
koma við sögu í ákvarðanatöku
stjórnvalda, sérstaklega þegar niður-
staðan er haganlega „dulbúin“ sem
hagsmunir fjöldans. Gervigreind þarf
hins vegar ekki að lúta slíkri slagsíðu.
Hagsveifla undanfarinna ára hefur
þegar náð hámarki og flest bendir til
þess að leiðin liggi niður á við næstu
ár, ekki síst vegna bakslags í ferða-
iðnaði sem knúið hefur þensluna. Hjá
okkur í Reykjanesbæ hefur ferða-
þjónustan vissulega fært björg í bú
en ókosturinn er óstöðugleiki og til-
tölulega lágar tekjur starfsfólks og
þar af leiðandi lágar skatttekjur
sveitarfélagsins. Fjárhagsleg staða
Reykjanesbæjar er enn þröng og lítið
má út af bera. Eftir hrunið 2008 voru
miklar vonir bundnar við álver í
Helguvík sem hefði fært íbúum og
sveitarfélaginu miklar tekjur og stöð-
ugleika til langframa. Öll leyfi voru
fyrir hendi og ríkisstjórnin hafði heit-
ið stuðningi við verkefnið. Engu að
síður tókst að bregða flokks-
pólitískum fæti fyrir verkefnið á bak
við tjöldin af mikilli hörku. Í kjölfarið
keyrðu þessi sömu flokkspólitísku öfl
svo verkefni, sem þeim hugnaðist
betur, ofurhratt í gegnum kerfið,
nánar til tekið kísilmálmver United
Silicon í Helguvík.
Þegar litið er um öxl vaknar sú
spurning hvort gervigreind hefði
mögulega reynst farsælli við þessa
ákvarðanatöku en flokkspólitísk
greind.
Á gervigreind
erindi í stjórnmál?
Eftir Gunnar
Þórarinsson
Gunnar Þórarinsson
» Það eru siðferðilegar
spurningar sem helst
hamla því að notkun
gervigreindar verði
hagnýtt við ákvarðana-
töku í meiri mæli.
Höfundur er bæjarfulltrúi í
Reykjanesbæ.
rekstur@centrum.is
Smiðjuvegi 9 · 200 Kópavogi
Sími 535 4300 · axis.is
Vandaðar íslenskar innréttingar
fyrir heimilið
Sendum
um
land allt
Tjarnargötu 2 | 230 Reykjanesbæ | Sími 421 3377 | bustod@bustod.is | www.bustod.is
Fallegar vörur
Stóll á snúningsfæti
í ítölsku nautsleðri
75 cm á breidd
Verð frá 120.000 kr.