Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.10.2018, Blaðsíða 4

INNLENT
4 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13.10. 2018
Árangur á æ fjölbreyttari sviðum
Listmeðferðarfræðingar hafa íáratugi hjálpað börnum ogfullorðnum við að vinna úr
ýmiss konar alvarlegum áföllum, erf-
iðleikum og streitu og rannsóknir
sýna æ betur hvað sálræn meðferð í
gegnum listsköpun getur hjálpað
stórum og ólíkum hópum. Hérlendis
hafa fjölmargir náð styrk í gegnum
listmeðferð en þjónustan hefur m.a.
verið veitt í gegnum spítala, skóla og
stofnanir svo sem Ljósið, Stígamót
og Foreldrahús og listmeðferð hefur
oft verið það sálfræðilega úrræði
sem ungir þolendur kynferðisofbeld-
is geta helst nýtt sér.
Nú um helgina koma listmeðferð-
arfræðingar víða að úr heiminum
saman hérlendis á norrænni ráð-
stefnu en ráðstefnan fór fyrst fram
árið 1975 að íslensku frumkvæði Sig-
ríðar Björnsdóttur. Sérstakur gesta-
fyrirlesari er hinn virti bandaríski
listmeðferðarfræðingur Lisa Hinz
sem flytur erindi ásamt landa sínum
Kathy Gottshall. Auk þeirra tveggja
hitti blaðamaður Sunnudagsblaðs
Morgunblaðsins hollenska list-
meðferðarfræðinginn Dimphy Fikke
og Carlolinu Schindler sem er frá
Þýskalandi en hún býr og starfar hér
á landi og notar listmeðferðar-
aðferðir í starfi sínu með leikskóla-
börnum.
„Það sem ég og Kathy ræðum í
okkar erindi og kynnum er svokallað
ETC-módel (Expressive Therapy
Continuum), en það hjálpar list-
meðferðarfræðingum að velja viðeig-
andi listsköpunarleiðir fyrir skjól-
stæðinga sína og þær ótal leiðir sem
hægt er að fara í efnisvali fyrir mis-
munandi hópa. ETC-módelið fer
einnig yfir hvernig og hvers vegna
listmeðferð virkar,“ segir Lisa.
Skjólstæðingahópurinn
sístækkandi
„Margir halda að listmeðferð sé að-
eins fyrir börn sem eiga auðveldara
með að tjá sig í gegnum teikningar
og fólk sem á erfitt með munnleg tjá-
skipti. Það er vissulega ein leiðin en
hægt er að nota list til margs konar
meðferða og til að aðstoða með ótal
vandamál. Hún veitir útrás, eykur
einbeitingu, hjálpar til við tilfinn-
ingatjáningu en líka við að ná stjórn
á tilfinningum sínum. Þá hafa rann-
sóknir sýnt að listmeðferð þroskar
ýmsa eiginleika í fari fólks, svo sem
sjálfstæði, að eiga auðveldara með
ákvarðanatöku og í þessu felst líka
heilmikil sjálfsskoðun þar sem fólk
sættist við sjálft sig og hluti sem það
fyrirleit áður í eigin fari og nær að
lifa betra lífi. Listmeðferð er því mun
flóknari en bara að aðstoða fólk sem
á erfitt með að nota orð við tjá-
skipti.“
Sem dæmi um fjölbreytt vanda-
mál sem listmeðferðin vinnur með þá
hefur Lisa Hinz náð góðum árangri
með fólk sem hefur glímt við átrask-
anir en hún var prófesor í list-
meðferð við Saint Mary-of-the-
Woods háskólann og rekur nú eigin
stofu og sinnir ráðgjafastörfum um
víða veröld fyrir fagstéttina í heild.
„Ég var svo heppin að kynnast í
námi og vinnu með listmeðferðar-
fræðingnum Vija Lusebrink en hún
er höfundur ETC-kenningarinnar
sem var fyrst kynnt á 8. áratugnum.
Hún er upprunalega frá Lettlandi en
fluttist til Bandaríkjanna en þar sem
móðurmál hennar er ekki enska var
þörf fyrir að koma kenningu hennar
á ensku sem væri auðvelt að skilja.
Ég og Kathy kenndum saman og ég
sagði oft að það þyrfti einhver að
skrifa bók um kenninguna svo að ég
endaði á að gera það.“
Lisa segir að það sé ekki aðeins al-
menningur heldur jafnvel list-
meðferðarfræðingar sem átti sig
ekki á hversu víðtækt er hægt að
nota listmeðferð. Nýjustu tíðindi úti í
heimi eru til dæmis hvernig með-
ferðin getur unnið gegn einkennum
parkinsons-sjúkdómsins.
„Listmeðferð á í raun árþúsunda-
sögu, þar sem fólk notaði mynd-
skreytingar til að losa um tilfinn-
ingar og bara það að skrifa í sand er
auðvitað viss losun. En að vinna í sál-
fræðimeðferð, þar sem fagaðilar eru
menntaðir til að taka á móti og leið-
beina skjólstæðingum áfram í gegn-
um listina, er fag sem á sér sögu frá
um 1930-1940 í Bandaríkjunum. Í
upphafi voru listmeðferðarfræðingar
gjarnan listamenn sem fóru að starfa
með sálfræðingum á geðsjúkra-
húsum og þar varð listin tungumálið
í meðferðinni. Í kringum 1967 var al-
þjóðlegt félag listmeðferðarfræðinga
stofnað,“ segir Kathy.
Í dag er gjarnan talað um Holland
sem helstu þróunarmiðstöð list-
meðferðar, þar sem margar stærstu
rannsóknir samtímans í fræðunum
eiga sér stað. Dimphy Fikke sem
lærði og starfar í Hollandi segir við-
horf yfirvalda gagnvart listmeðferð
mjög gott. „Það er litið á meðferðina
sem sjálfsagðan hluta heilbrigðis-
þjónustunnar og þannig eru list-
meðferðir niðurgreiddar. Fyrir lítið
land á evrópskan mælikvarða, eins
og Holland er mikla vinnu að hafa
fyrir listmeðferðarfræðinga,“ segir
Dimphy.
Hinz segir að í Bandaríkjunum
starfi listmeðferðarfræðingar víða
innan heilbrigðiskerfisins, við
umönnun krabbameinssjúkra, á geð-
deildum, almennum sjúkrahúsum,
skólum og í fangelsum.
Góður árangur í baráttu
gegn átröskunum
En af hverju listmeðferð í stað hefð-
bundinnar sálfræðimeðferðar með
orðum?
„Ef fólk er opið fyrir listmeðferð
þá virðist vera að við náum oft fyrr
að kjarna vandamálsins en í gegnum
hefðbundna talmeðferð. Þegar þú
segir sögu þá notarðu þau orð sem
þú ert vön að nota, segir söguna allt-
af á sama hátt. Svo hún er okkur
kunnugleg og í frásögninni getum
við auðveldlega byggt okkur varnir.
Þegar við sköpum eitthvað með
höndunum leggjum við slíkar varnir
niður og við erum því opnari. Við er-
um því berskjaldaðri í meðferðinni
svo það verður mun fyrr ljóst hvað
það er sem angrar okkur,“ segir
Liza.
Um leið og fyrsta myndin eða
listaverkið verður til á meðferðar-
stofu eru fyrstu skrefin tekin í að fá
botn í það sem skjólstæðingurinn
þarf að fá hjálp með.
„Ef við tökum dæmi af skjólstæð-
ingum sem þjást af átröskunum, en
þar hefur náðst góður árangur í
gegnum listmeðferð, þá eru ein-
staklingar með anorexíu yfirleitt
mjög feimnir og til baka í tjáningu.
Þeir eru feimnir við að einhver sjái í
gegnum þá og vilja ekki að fólk
kynnist þeirra leyndarmáli.
Í byrjun er líklegt að viðkomandi
tjái sig aðeins með einföldum blýanti
og teikni eitthvað smálegt og telji sig
ekki geta gert meira en það. List-
meðferðarfræðingar ýta ekki á eftir
því þetta þarf að gerast á eigin hraða
skjólstæðingsins en við hvetjum þó
varlega áfram. Þannig stækka teikn-
ingarnar smám saman að umfangi,
litir bætast við og það yfirfærist á líf
og átmynstur viðkomandi. Matar-
skammtarnir stækka smám saman
að umfangi líkt og listaverkin á stof-
unni,“ segir Lisa.
Vandmeðfarin meðferð
Síðustu árin er það æ betur að koma
í ljós að geðheilbrigðisþjónustan þarf
að bjóða upp á fjölbreytt úrræði þar
sem sömu úrræði henta ekki öllum.
„Það sama á við um efnin. Sumir
vilja frekar vinna í leir eða við en
með litum, og stundum þarf smá-
stund til að finna hvaða efniviður
hentar þeim,“ segir Kathy.
Í starfi sínu í Þýskalandi sá Car-
oline það margoft sem listmeðferðar-
fræðingur hve mikilvægt var að fag-
fólk sæi um listmeðferð og bendir á
að hérlendis sé það ekki komið í lög
að starfsheitið sé löggilt. Fólk með
engan sálfræðibakgrunn geti því titl-
að sig listmeðferðarfræðing.
„Fólk sem er að vinna úr alvar-
legri áföllum er að fara í gegnum
mjög erfiðar tilfinningar og þar
skiptir mikla máli hver vinnur með
viðkomandi. Það getur í raun mjög
margt gerst og komið upp á í með-
ferð þar sem unnið er úr sárri
reynslu og því ákaflega mikilvægt að
þar sé fagaðili með í för,“ segir Car-
olina.
Öflugt fyrir
lífsstílssjúkdóma
Hinz starfar meðal annars á heilsu-
stofnun vestanhafs og aðstoðar fólk
með mataræði, að koma hreyfingu
inn í líf sitt og fólk sem þarf að
breyta lífsháttum til að ná tökum á of
háu kólesteróli, sykursýki og ýmsum
lífsstílssjúkdómum.
„Listmeðferðin kemur þar sterk
inn þar sem fólk er beðið að sjá fyrir
sér myndrænt líf sitt eins og það
gæti verið sem heilsusamlegast og
hvaða hindranir gætu verið á veg-
inum og hvað það hefur til að nýta
sér til að komast á betri braut. Þetta
er fólk sem er undir álagi og þjáist af
streitu því mjög oft er það streita
sem er undirliggjandi orsök fyrir
slæmum lífsháttum,“ segir Lisa.
Listmeðferðin fylgir meirihluta
fólks út lífið. Fólk geymir myndirnar
sínar sem áminningu um árangurinn
og benda listmeðferðarfræðingarnir
á að það að eiga myndirnar sé dýr-
mætur minnisvarði en eftir munn-
lega meðferð sé eitthvað áþreifan-
legt af því tagi, áminning um hvað
fólk vill verða og gera, ekki til.
„Það að geta boðið upp á list-
meðferð, nýja upplifun, fara með ein-
hverjum í þetta ferli í gegnum hend-
urnar á viðkomandi er einstakt. Að
geta róað hugann við streitu og náð
tengslum við tilfinningar sínar í sorg
eða áföllum og skilja betur hvað er
að gerast innra með sér er það sem
listin gerir svo vel. Ég vinn á mjög
breiðu svæði listmeðferðar, með
ungu fólki og fullorðnum og oft með
fólki sem hefur fengið einhvers kon-
ar greiningar,“ segir Dimphy Fikke.
Lisa starfaði í upphafi sem klín-
ískur sálfræðingur og segir að þegar
hún var 27 ára gömul hafi hún starf-
að með listmeðferðarfræðingi og
orðið fyrir uppljómun.
„Það sem var svo magnað að sjá
og er svolítið lykillinn í þessu öllu er
að það er skjólstæðingurinn sjálfur
sem kemst að niðurstöðu, við leiðum
hann áfram, en í gegnum sína vinnu
áttar hann sig á vandamálinu og átt-
ar sig sjálfur á hvað þarf að gera, ég
áttaði mig á því þá að ég yrði að ná
mér í aðra gráðu og verða list-
meðferðarfræðingur! Það gerast
magnaðir hlutir á hverjum degi í list-
meðferðarfræðinni og við erum alltaf
að sjá nýja hluti, í rannsóknum og
vinnu okkar.“
Listmeðferðarfræðing-
arnir Kathy Gottshall,
Dimphy Fikke, Carolina
Schindler og Lisa Hinz.
Morgunblaðið/Hari
Listmeðferðarfræði er fag sem er í sífelldri þróun og vexti. Nýjar rannsóknir leiða æ betur í ljós kosti meðferðarinnar og hversu
breiður hópur getur nýtt sér hana.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
Listmeðferð getur unnið gegn einkennum parkinsons-sjúkdómsins.