Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.10.2018, Blaðsíða 6

ERLENT
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.10. 2018
Aðdraganda samningsins márekja allt aftur til ársins 1976þegar Sovétríkin tóku í notk-
un nýja gerð meðaldrægra eldflauga,
sem Atlantshafsbandalagið gaf heitið
SS-20. Þróun SS-20 eldflauganna
markaði nokkur þáttaskil frá fyrri
flaugum með sambærilega drægni,
þar sem þær voru bæði mun ná-
kvæmari en fyrri eldflaugar Sovét-
manna og bjuggu yfir þremur
kjarnaoddum, sem hver var ígildi um
150 kílótonna af TNT.
Viðbrögð Atlantshafsbandalagsins
voru þau að bjóða í árslok 1979 upp á
bæði gulrót og prik, þ.e.a.s. viðræður
við Sovétmenn um takmarkanir á
fjölda meðaldrægra eldflauga í Evr-
ópu, með þeirri hótun að ef ekkert
gengi í þeim viðræðum myndi banda-
lagið bregðast við að fjórum árum
liðnum með því að setja upp sínar
eigin meðaldrægu flaugar, sem voru
af Pershing II gerð.
Afvopnunarviðræðurnar skiluðu
hins vegar engum árangri, þar sem
Sovétmenn reyndust ófúsir til þess
að láta SS-20 flaugarnar af hendi, sér
í lagi í ljósi þess að viðræðurnar
myndu ekki hrófla við kjarnorku-
vopnabúri Breta og Frakka. Niður-
staðan varð því sú að Pershing II
flaugarnar voru settar upp í desem-
ber 1983. Ákvörðunin reyndist mjög
umdeild og boðuðu svonefndar friðar-
hreyfingar í ríkjum Vestur-Evrópu
til reglulegra mótmælafunda gegn
þessum eldflaugum Atlantshafs-
bandalagsins.
Höfðafundurinn opnar dyr
Og þar við sat fram til ársins 1985
þegar Margaret Thatcher, forsætis-
ráðherra Breta, hafði milligöngu um
það að Ronald Reagan Bandaríkja-
forseti og Míkhaíl Gorbatsjoff, sem
þá var orðinn leiðtogi Sovétríkjanna,
myndu hittast, en hún hafði þá hitt
Gorbatsjoff og látið vel af fundi
þeirra. Varð úr að þeir hittust fyrst í
Genf í nóvember 1985, en afvopn-
unarmál báru lítt þar á góma.
Annað var uppi á teningunum þeg-
ar Reagan og Gorbatsjoff hittust í
október 1986 í Höfða í Reykjavík, en
þar komust leiðtogar risaveldanna
nærri því að samþykkja útrýmingu
allra kjarnorkuvopna fyrir aldamót.
Ekkert varð hins vegar úr því, þar
sem Gorbatsjoff vildi á móti takmark-
anir á þróun eldflaugavarna, sem
Reagan var ekki tilbúinn til að fallast
á.
Þó að Höfðafundurinn hafi á sínum
tíma verið talinn árangurslítill hefur
hann í seinni tíð verið sagður hafa
opnað dyrnar að frekara samstarfi
risaveldanna í afvopnunarmálum,
meðal annars hvað varðaði meðal-
drægu flaugarnar í Evrópu. Við-
ræður milli risaveldanna héldu áfram
að fundi loknum og enduðu að lokum
í INF-samkomulaginu, sem Reagan
og Gorbatsjoff undirrituðu í Wash-
ington hinn 8. desember árið 1987 og
tók gildi 1. júní 1988.
Með samkomulaginu féllust risa-
veldin á að banna allar eldflaugar
sem skotið var af landi sem hefðu
drægi á milli 500 og 5.500 kílómetra,
sem og alla skotpalla fyrir slíkar
flaugar. Var risaveldunum gert að
klára afvopnun sína fyrir júní 1991 og
eyddu þau samtals 2.692 eldflaugum.
Þá opnaði samkomulagið á það að
risaveldin gátu sent eftirlitsmenn til
þess að ganga úr skugga um það ver-
ið væri að fylgja ákvæðum samkomu-
lagsins.
Brestir myndast
Eftir lok kalda stríðsins féllu afvopn-
unarmál nokkuð í skuggann. Þróun
Bandaríkjamanna á eldflaugavörnum
ýtti undir óánægju Rússa og árið
2007 sagði Vladimír Pútín Rússlands-
forseti að INF-samkomulagið þjónaði
ekki hagsmunum Rússa og varaði við
því að þeir gætu séð sér hag í að
draga sig í hlé. Ekkert varð þó úr
þeim hótunum, þar sem Bandaríkja-
menn komu aðeins til móts við
áhyggjur Rússa af eldflaugavarnar-
flaugunum.
Á meðal þess sem einnig var talið
ergja Rússa á þeim tíma var sú stað-
reynd að bara Bandaríkin og Rússar
voru bundin af ákvæðum samkomu-
lagsins. Kínverjar væru hins vegar
ekki með í því, og gætu þeir því þróað
og sett upp sínar eigin meðaldrægu
eldflaugar.
Árið 2014 voru Rússar sakaðir um
að hafa brotið ákvæði samningsins
með prófunum á nýrri eldflaug,
SSC-8, sem talin er hafa drægi allt að
5.500 kílómetra. Árið 2017 voru þeir
sagðir hafa sett upp tvö herfylki með
eldflaugunum, en þær geta borið
kjarnaodd sem er ígildi 200 kílótonna
af TNT.
Donald Trump tilkynnti sem fyrr
sagði síðastliðinn laugardag að hann
hygðist draga Bandaríkin úr sam-
komulaginu vegna þessara brota
Rússa á því, og sagði Trump það fá-
sinnu að standa við samning sem að-
eins annar aðilinn héldi í heiðri.
Spurningar hafa þegar vaknað
hvort Bandaríkjaforseti hafi heim-
ildir til að slíta milliríkjasamningum
sem Bandaríkjaþing hefur staðfest,
án aðkomu þingsins, auk þess sem
ekki virðist ljóst hvort Trump sé
reiðubúinn að standa við samkomu-
lagið, gefi Rússar eftir í einhverjum
málum á móti.
Ljóst er þó að líkt og árið 2007,
þegar Pútín kom með áþekka hótun
gætu Kínverjar verið ein ástæðan
fyrir því að Trump vilji úr samkomu-
laginu, þar sem það kemur í veg fyrir
að Bandaríkin geti svarað hernaðar-
uppbyggingu Kínverja í Asíu, sem
meðal annars hefur falið í sér þróun
meðaldrægra eldflauga.
Fróðlegt er að sjá viðbrögð helstu
bandamanna Bandaríkjanna við
þessu útspili. Heiko Maas, utanríkis-
ráðherra Þjóðverja, varaði þannig við
því að ákvörðun Trumps gæti haft í
för með sér skelfilegar afleiðingar
fyrir öryggi Evrópu en Gavin
Williamson, varnarmálaráðherra
Breta, sagðist styðja ákvörðunina,
þar sem nauðsynlegt væri að Rússar
stæðu við sinn hluta samkomulagsins
ef það ætti að halda. Jens Stolten-
berg, framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, tók í sama streng og
bætti við að bandalagið myndi líklega
ekki svara Rússum með því að stað-
setja kjarnorkuflaugar í Evrópu.
„Við viljum ekki nýtt kalt stríð. Við
viljum ekki nýtt vígbúnaðarkapp-
hlaup,“ sagði Stoltenberg. Í ljósi
áforma Trumps er það hins vegar
álitamál hvort nýtt vígbúnaðarkapp-
hlaup er ekki þegar hafið, að þessu
sinni á milli Bandaríkjanna, Rússa og
Kínverja.
Afturhvarf
til kalda
stríðsins?
Donald Trump Bandaríkjaforseti tilkynnti um síð-
ustu helgi að hann hygðist draga Bandaríkin út úr
INF-samkomulaginu sem á sínum tíma var sagt
hafa lagt hornstein að endalokum kalda stríðsins.
En hver er bakgrunnur INF-sáttmálans og hvers
vegna vill Trump segja honum upp?
Stefán Gunnar Sveinsson sgs@mbl.is
Morgunblaðið/RAX
Fundur þeirra Míkhaíls Gorbatsjoff, leiðtoga Sovétríkjanna, og Ronalds Reagan Bandaríkjaforseta í Höfða í október
1986 skilaði ekki árangri þegar í stað en greiddi leiðina að gerð INF-samkomulagsins sem undirritað var ári síðar.
SÁDI ARABÍA
RÍAD Ríkissaksóknarinn í Sádi-Arabíu viðurkenndi á
fi mmtudaginn að blaðamaðurinn Jamal Khashoggi hefði
verið myrtur að yfi rlögðu ráði. Stjórnvöld í Sádi-Arabíu
hafa orðið margsaga um örlög Khashoggis, en 18 manns
hafa verið handteknir vegna málsins. Enn hefur ekki
verið varpað ljósi á það hver hafi gefi ð skipunina um að
myrða Khashoggi en Sádi-Arabar þvertaka fyrir að það hafi verið samkvæmt þeirra ósk.
KÍNA
PEKING Wei Fenghe, hershöfðingi
og varnarmálaráðherra Kínverja,
varaði við því á fi mmtudaginn að
kínverski herinn myndi gera hvað sem
það kostaði til þess að koma í veg
fyrir að Taívan myndi slíta sig formlega
frá meginlandi Kína. Ummælin féllu
í kjölfar mótmæla á eyjunni þar sem
þess var krafi st að hún lýsti yfi r sjálf-
stæði sínu, en Kínverjar líta á eyjuna
sem hluta af ríki sínu.
BANDARÍKIN
WASHINGTON Að minnsta
kosti 10 bréfasprengjur fund-
ust í pósti, sem allar höfðu
verið sendar til annaðhvort
forkólfa Demókratafl okksins
eða annarra sem teljast sem
pólitískir andstæðingar Trumps
Bandaríkjaforseta. Trump
fordæmdi árásirnar, en gagn-
rýnendur hans segja hann bera
sína ábyrgð, þar sem hann hafi
eitrað andrúmsloftið í banda-
rískum stjórnmálum.
STÓRA BRETLAND
BLACKPOOL Lögreglan í Blackpool vakti heims-
athygli þegar hún lýsti eftir manni fyrir búðarhnupl,
en maðurinn þótti sláandi líkur bandaríska gaman-
leikaranum David Schwimmer, sem þekktastur er
fyrir hlutverk sitt sem Ross Geller í sjónvarpsþátt-
unum Friends. Schwimmer sjálfur þvertók fyrir að
hafa verið í Blackpool og birti myndband af sér í
New York í svipaðri stellingu og hinn eftirlýsti var í.