Morgunblaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 36

SVIÐSLJÓS
Kristján H. Johannessen
khj@mbl.is
„Við vitum ekki til þess að svona
skjálftar hafi verið að finnast áður og
það segir okkur að þetta ástand er
mjög óvenjulegt,“ segir Kristín Jóns-
dóttir, hópstjóri náttúruvárvöktunar
á Veðurstofu Íslands, í samtali við
Morgunblaðið.
Eitt stærsta eldfjall landsins,
Öræfajökull, hefur frá áramótum
2016-2017 þanist út og eru engin
merki um að hægi á þenslunni. Þess í
stað eru vísbendingar um að hraði
þenslunnar, sem endurspeglar að lík-
indum hraða innflæðis kviku í eld-
stöðina, hafi aukist nokkuð frá því í
sumar. Jarðskjálftavirkni í ár hefur,
samkvæmt upplýsingum frá Veður-
stofu Íslands, aldrei verið meiri síðan
mælingar hófust og hefur hún heldur
aukist frá því í sumar. Þeir skjálftar
sem mælst hafa í haust eru stærri og
orkumeiri, á bilinu um 1,5 til 3 af
stærð, og raða þeir sér helst á öskj-
urimann. Það þykir benda til hreyf-
inga á hringsprungum á jaðri öskj-
unnar. Samtúlkun mælinga á
stöðunni í dag bendir til að kviku-
söfnun sé á um 3-8 kílómetra dýpi, en
hún byggir upp þrýsting inni í fjall-
inu og veldur þenslu og jarðskjálfta-
virkni á hringlaga öskjusprungum.
Er virkni Öræfajökuls sögð dæmi-
gerð fyrir eldfjöll sem búa sig undir
eldgos.
Eldgosin árin 1362 og 1727
Kristín segir ómögulegt nú að spá
fyrir um þróun mála með vissu. „Við
sjáum meiri virkni núna, en hvernig
þetta mun þróast veit enginn. Það
þarf hins vegar að taka þau merki
sem eldstöðin sýnir núna mjög alvar-
lega,“ segir hún og bætir við að
virknin geti vissulega hætt áður en til
goss kemur í Öræfajökli.
Eldstöðin gýs að meðaltali á 500 til
1.000 ára fresti og er gosefna-
framleiðsla lítil í samanburði við
mikilvirkustu eldstöðvakerfi Íslands.
Tvö stór gos hafa orðið í Öræfajökli á
sögulegum tíma, árið 1362 og 1727.
Gosið 1362 er sagt öflugasta sprengi-
gos á Íslandi síðan land byggðist.
„Þetta gos eyddi Litlahéraði, en svo
nefndist sveitin sem þá náði yfir lág-
lendið vestan og suðvestan Öræfa-
jökuls með a.m.k. 40 bæjum. Talið er
að 250-400 manns kunni að hafa farist
í þessu gosi, þ.e. flestir eða allir íbúar
Litlahéraðs. Ekki er vitað með vissu,
en sennilegast er að jökulhlaup, firna-
mikið og öflugt gjóskufall og heit
gjóskuflóð hafi í sameiningu orðið
fólki að fjörtjóni,“ segir í skýrslunni
Jökulhlaup í Öræfum og Markarfljóti
vegna eldgosa undir jökli sem kom út
árið 2016 og var samstarfsverkefni
Veðurstofu Íslands, Jarðvísinda-
stofnunar Háskóla Íslands og Al-
mannavarnadeildar ríkislögreglu-
stjóra.
Seinna gosið hófst að morgni 4.
ágúst 1727. „Miðað við stærð og út-
breiðslu gjóskulagsins var þetta
meðalstórt gos og því miklu minna en
stórgosið 1362,“ segir í skýrslunni, en
hlaupin sem fylgdu gosinu 1362 eru
talin hafa náð rennsli af stærðargráð-
unni 100.000 rúmmetrar á sekúndu.
Hlaupin sem komu 1727 voru að lík-
indum ekki meira en um helmingur af
því í hámarki.
Sterkir skjálftar fyrir gos
Vísindamenn telja líklegast að bú-
ast megi við sterkum jarðskjálftum
skömmu áður en eldgos hefst í
Öræfajökli. „Skömmu áður en eld-
stöðvar fara af stað hefjast yfirleitt
mikil læti. Við erum með mjög næmt
mælikerfi á þessu svæði og því munu
svona hreyfingar ekki fara framhjá
okkur,“ segir Kristín, en í fyrr-
greindri skýrslu er greint frá forboða
gossins 1727.
„Gosið hófst að morgni 4. ágúst en
verulegir jarðskjálftar voru daginn
áður, 3. ágúst, sem var sunnudagur.
Við messu á Sandfelli skalf kirkjan og
hræðsla greip um sig meðal kirkju-
gesta. Vatn kom fram sem nokkur
hlaup, það fyrsta skömmu eftir kl. 9
um morguninn. Mikill hávaði, engu
minni en þrumur, var áður en hlaupið
kom fram. Sennilega stafaði þessi há-
vaði af boðaföllum vatnsins og upp-
broti íssins þar sem hlaupið æddi nið-
ur jökulinn,“ segir þar, en gera má
ráð fyrir að framrásartími hlaupa
verði í öllum tilvikum stuttur, eða að
lágmarki 20 til 30 mínútur frá upphafi
goss þar til hlaup nær að Þjóðvegi 1.
Morgunblaðið/RAX
Eldstöð Búast má við miklum jökulhlaupum vegna eldgosa í öskju Öræfajökuls, sem hér sést á miðri mynd. Má meðal annars vænta hlaupa niður Kvíárjökul sem sjá má í fjarska.
Skjálftavirkni aldrei mælst meiri
 Eitt stærsta eldfjall landsins hefur þanist út frá áramótum 2016-2017  Bæði jarðskjálftavirkni og
þensla hefur aukist frá því í sumar  Taka þarf merki eldstöðvarinnar alvarlega, segir sérfræðingur
Öræfajökull
Kvíá
Kvíárjökull
Skilgreint áhrifasvæði jökulhlaupa úr Öræfajökli
Heimild: GOSVÁ og kort
Sigurðar Þórarinssonar
Öskjurimi
Öræfajökuls
Skilgreint flóðasvæði
Farvegur hlaups
1362 og 1727
Farvegur hlaups
frá Kvíárjökli
Öryggispunktur
á þjóðvegi 1
36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2018
Jarðhræringar í Öræfajökli