Morgunblaðið - 27.11.2018, Page 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. NÓVEMBER 2018
Upplýstur jólaköttur Jólaskreyting á Lækjartorgi sem er sjálfur jólakötturinn gleður vegfarendur. Kisi er um 5 metrar á hæð og 6 metrar á breidd og er lýstur upp með 6.500 led ljósum.
Hari
Íslandsvinir leyn-
ast víða, það hef ég
lært af flakki mínu
um veröldina. Fyrr
á þessu ári flutti ég
ásamt konu minni
og syni til Smálanda
í Svíþjóð, í heima-
haga þeirra Línu
Langsokks og Emils
í Kattholti. Hér eru
miklir skógar og
landið villt og ægi-
fagurt en fólkið hlýtt og elsku-
legt. Í smálensku skógunum
hef ég kynnst einum af þessum
einstöku Íslandsvinum sem
enginn veit að eru til. Hann var
einn af mörgum sem hjálpuðu
okkur fjölskyldunni að tæma
flutningsgáminn þegar við kom-
um hingað yfir hafið. Og þá
ávarpaði hann mig á íslensku
eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara og bauð mig velkominn til
Smálanda. Ég varð hálf hissa
og hélt að maðurinn hefði búið
á Íslandi og lært þar málið. En
annað kom á daginn þegar ég
kynntist honum betur, því saga
hans er alveg einstök. Hann
hefur aðeins tvisvar komið til
Íslands, tvær vikur í það heila.
Hið fyrra sinnið í viku árið
1967 þegar hann kom með Gull-
fossi ásamt eiginkonu sinni og
gisti þá á þriðja farrými, undir
þiljum. Í þeirri ferð fóru þau
hjónin hringinn í kringum land-
ið og gengu á fjöll með Ara
Trausta Guðmundssyni og fleiri
Íslendingum. Þá keypti Smá-
lendingurinn sér Nýja testa-
menti á íslensku. Heimkominn
byrjaði hann að
læra íslensku með
því að lesa og bera
saman texta ís-
lenska og sænska
Nýja testamentis-
ins. Og síðar með
því að bæta við
Halldóri Laxnes,
Eddukvæðunum
og Íslendingasög-
unum. Á íslensku.
Aldrei talaði hann
við Íslending öll
þessi ár, en þau
hjónin fóru aðra vikuferð til
landsins kalda árið 2009 í kjöl-
far hrunsins. Ekkert sló þó á
ást þeirra á Íslandi, hvorki
fjárhagshrun né bankabullur ís-
lenskar. Og nú situr þessi
ágæti Smálendingur í eldhúsinu
heima hjá mér í skóginum og
talar íslensku með fornum
hætti, þylur upp úr sér texta og
vísur úr Þrymskviðu og Völu-
spá og Nýja testamentinu og
lýsir flóru og fánu íslands eins
og enginn sé morgundagurinn –
en ég er fyrsti Íslendingurinn
sem hann spjallar við síðan
hann gekk á fjöll með Ara
Trausta árið 1967.
Eftir Þórhall
Heimisson
»Heimkominn byrj-
aði hann að læra ís-
lensku með því að lesa
og bera saman texta
íslenska og sænska
Nýja testamentisins.
Þórhallur
Heimisson
Höfundur er prestur í Svíþjóð.
thorhallur33@gmail.com
Smálendingurinn
sem lærði íslensku af
Nýja testamentinuSú heildarendur-skoðun laga um mat áumhverfisáhrifum sem
nú er hafin sætir tíð-
indum. Umhverfismál
eru mikilvægur mála-
flokkur og þar ber að
halda uppi kröfum til
verndar lífríki og heilsu
manna. Frá því að Evr-
ópureglur voru leiddar í
lög á Íslandi um síðustu
aldamót hefur umhverf-
ismat oft leitt til betri framkvæmda en
ella hefði orðið raunin og stuðlað að
sátt um mikilvæg verkefni. Engu að
síður hefur reynslan leitt í ljós að
bæta má stjórnsýsluna verulega í
mörgum greinum. Einfalda þarf ferlið
og samræma til þess að koma í veg
fyrir tvíverknað og sífelldar tafir á
framgangi mála. Með opinni samráðs-
gátt og „allsherjarbúð“ fyrir umhverf-
is- og framkvæmdaleyfi mætti m.a.
tryggja betra samhengi milli leyfis-
veitinga og skipulagsmála.
Skipulagsstofnun, Úrskurðarnefnd
umhverfismála, umsagnaraðilar, op-
inberar stofnanir og sveitarfélög
lenda oft í stökustu vandræðum með
að standa við lögboðin tímamörk þeg-
ar flækjustig framkvæmda er hátt og
málafjöldi mikill. Auðvitað er nauð-
synlegt að þessir aðilar hafi burði til
þess að sinna lögbundnum skyldum
sínum. Varhugavert er þó að þenja út
opinbera kerfið um of og mun skilvirk-
ara að ráða sérfræðinga tímabundið til
þess til að sjá um mál og aðstoða við
úrlausn þeirra og álitsgerðir. Íslensk-
um verkfræðistofum er í lófa lagið að
jafna út slíka álagstoppa. Jafnvel þótt
hækka þyrfti gjaldskrá vegna að-
keyptrar þjónustu stofnana þá gæti
það samt þýtt verulegan sparnað fyrir
framkvæmdaaðila ef tímafrestir héldu
og málsmeðferð styttist.
Kæruréttur og ábyrgð
Eitt meginmarkmið umhverfis-
matsins er að almenningur, samtök og
umsagnararaðilar geti með aðild sinni
beitt áhrifum til að tak-
marka umhverfisáhrif
framkvæmda og leyfis-
veitinga. En það fylgir
því mikil ábyrgð að hafa
kærurétt og sjálfsagt að
gera kröfur til þeirra
sem þann rétt hafa.
Sanngjarnt er að slík
samtök öðlist því aðeins
kærurétt hafi þau tekið
þátt í matsferlinu frá
upphafi með umsögnum
og athugasemdum um
matsáætlun, frummatsskýrslu, leyfi
og við auglýsingar á skipulagi. Ekki er
hægt að gera slíkar kröfur til ein-
staklinga sem eiga lögvarinna hags-
muna að gæta.
Nokkuð hefur borið á því að kærur
séu settar fram að því er virðist til
þess að tefja matsferlið eða setja það í
uppnám. Ef hóflegt kærugjald yrði
látið fylgja kæru til umhverfis- og auð-
lindanefndar, mismunandi eftir því
hve öflugir aðilar ættu í hlut, myndi
það að líkindum fækka því sem erfitt
er að flokka á annan hátt en tilefnis-
lausar kærur. Það myndi draga úr
álagi á úrskurðarnefnd umhverfis- og
auðlindamála. Gjald þetta yrði endur-
greitt sé kæran tekin til greina en sé
úrskurðað framkvæmdaaðila í hag eða
kæra talin tilefnislaus rynni kæru-
gjaldið í ríkissjóð.
Það er sérstakt vandamál þegar
svokallaðar fyrirspurnarskyldar fram-
kvæmdir, sem oft og tíðum eru ekki
umfangsmiklar, eru úrskurðaðar í
fullt umhverfismat. Þegar þannig
háttar er spurning hvort hið opinbera
ætti ekki að kosta aukalegt umstang
þar sem vænt arðsemi slíkra fram-
kvæmda ber tæpast allan kostnað af
fullu ferli. Skoða ætti líka hvort ekki
sé ástæða til þess að veita viður-
kenndum samtökum, sem almenningi
gefst kostur á að tilheyra, aðild að
samráði um matsskyldu. Það gæti
fækkað kærum vegna úrskurða um
matsskylduna.
Samráðsgátt og
„allsherjarbúð“
Verkfræðingafélag Íslands hefur í
umsögn sinni um heildarendurskoð-
unina, sem hér hefur verið reifuð, bent
á fleri atriði til úrbóta. Þar má nefna
stöðlun gagna sem afla þarf í um-
hverfismati og hæfniskröfur til þeirra
sem vinna við umhverfismat og skipu-
lag. Þá er nauðsynlegt að skilja á milli
umsagnarhlutverks opinberra aðila
annars vegar og hlutverks þeirra sem
leyfisveitenda hins vegar. Sama á við
þegar opinberir aðilar veita bæði um-
sögn og ráðgjöf við matið í samkeppni
við aðila á frjálsum markaði. Það þarf
að bjarga þeim úr þeirri afleitu stöðu
að gefa umsagnir um mál sem byggja
á rannsóknum þeirra sjálfra eða veita
leyfi sem byggja á eigin umsögnum.
Við heildarendurskoðun laganna er
mikilvægt að horfa á allt ferlið, skipu-
lagsmál, mat á umhverfisáhrifum,
veitingu leyfa og framkvæmd með
lokamarkið í huga. Með því að einfalda
og samþætta allt kerfið næst fram
verulegur vinnusparnaður í stjórn-
sýslu og skipulagi verkefna. Samráðs-
ferli við almenning, samtök og um-
sagnaraðila skilar meiri árangri og
leiðir til minni umhverfisáhrifa fram-
kvæmda en ella. Liður í þessari við-
leitni gæti verið opin samráðsgátt líkt
og samráðsgátt stjórnsýslunnar á isl-
and.is. Ekki er heldur úr vegi að líta til
nágrannalanda og nýta það sem vel
hefur tekist. Í Finnlandi er til að
mynda verið að koma á fót „allsherjar-
búð“ – One Stop Shop – fyrir umhverf-
is- og framkvæmdaleyfi sem sam-
þættir lög og ferla. Það er í anda þess
sem VFÍ telur að einkenna eigi yfir-
standandi heildarendurskoðun.
Eftir Pál Gíslason
» „Reynslan hefur leitt
í ljós að bæta má
stjórnsýslu umhverfis-
mats í mörgum grein-
um“, segir Verkfræð-
ingafélagið.
Páll Gíslason
Höfundur er formaður VFÍ.
pg@pg.is
Mikilvæg heildarendurskoðun