Morgunblaðið - 12.12.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 2018
Jólin jólin Það er heldur betur orðið jólalegt í miðbæ Reykjavíkur, jóla-
skreytingar og jólaljós víða, sem bætir væntanlega geð vegfarenda.
Eggert
Á þessu ári, þegar
þjóðin fagnar því að
hundrað ár eru liðin
frá því hún öðlaðist
fullveldi, hefur mikið
verið fjallað um að-
stæður samfélagsins á
fullveldisárinu 1918.
Þá riðu yfir þrenns
konar áföll eða harð-
indi; spænska veikin,
eitt stærsta Kötlugos
síðan land byggðist og frostavetur-
inn mikli. Velta má fyrir sér hver
áhrif sambærilegra áfalla yrðu á
mun tæknivæddara og flóknara
samfélag nútímans. Mikill kostn-
aður gæti hlotist af slíkum ófyrir-
séðum stóráföllum, en enginn sér-
stakur fjárhagslegur viðbúnaður er
nú fyrir hendi til að mæta þeim, fyr-
ir utan Náttúruhamfaratryggingar
Íslands.
Skýr ásetningur um að koma
þjóðarsjóði á fót kemur fram í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar,
sem undirritaður var fyrir ári, en
frumvarp þess efnis hefur nú verið
lagt fram á Alþingi.
Forsaga frumvarpsins
Málið á sér nokkurn aðdraganda
en í febrúar 2017 skipaði ég sér-
fræðingahóp sem samkvæmt erind-
isbréfi var falið að semja drög að
frumvarpi til laga um það sem var
nefnt stöðugleikasjóður. Hópurinn
skilaði drögum að frumvarpi sum-
arið 2018 sem áfram var unnið með í
fjármála- og efnahagsráðuneytinu.
Frumvarpið, sem ég hef nú lagt fyr-
ir Alþingi, er afrakstur þeirrar
vinnu.
Að baki þjóðarsjóði býr sú hugsun
að nýta beri góð ár og hagstæð skil-
yrði í þjóðarbúskapnum til að sýna
fyrirhyggju og ábyrgð í ríkisfjár-
málum og búa þannig í haginn fyrir
framtíðina.
Margur kann að spyrja hvort ekki
væri nær, í stað sjóðssöfnunar, að
beina fyrst sjónum að
skuldum ríkissjóðs og
lífeyrisskuldbinding-
um. Þar ber að líta til
þess að á næsta ári fer
ríkissjóður undir
skuldaviðmið laga um
opinber fjármál. Vaxta-
byrði af lánum er nú að
verða sambærileg og
var fyrir fall bankanna.
Að öðru óbreyttu verða
möguleikar ríkissjóðs
til frekari niður-
greiðslu skulda takmarkaðir, þar
sem þær nálgast þá lágmarks-
skuldsetningu sem þarf til að við-
halda virkum skuldabréfamarkaði.
Með ráðstöfunum í lífeyrismálum
eru horfur á því að áður en langt um
líður verði Ísland, eitt örfárra ríkja í
heiminum, með traustar áætlanir
um fullfjármagnað og samræmt líf-
eyriskerfi fyrir alla landsmenn. Að
auki er fyrirséð að arður af orkuauð-
lindum á forræði ríkisins vaxi veru-
lega á næstu árum.
Það er við þessar um margt ein-
stæðu aðstæður sem tillaga að stofn-
un þjóðarsjóðs er lögð fram á Al-
þingi.
Því sjónarmiði hefur loks verið
hreyft að horfur um auknar arð-
greiðslur af orkuauðlindum eigi
fremur að nýta til að lækka skatta
en til sjóðssöfnunar. Skattar á Ís-
landi eru vissulega tiltölulega háir í
alþjóðlegum samanburði, en svig-
rúm til skattalækkana mun áfram
vera til staðar, óháð þjóðarsjóði.
Einkum ef tekst að auka framleiðni,
bæði í einkageiranum og hinum
opinbera, og leggja áherslu á betri
nýtingu opinberra útgjalda.
Þá er til þess að líta að ekki er
fullvissa um auknar tekjur af orku-
fyrirtækjum til langs tíma litið og
því ekki æskilegt að nýta þær eins
og hefðbundna tekjustofna til að
standa undir auknum ríkisút-
gjöldum eða sem forsendu fyrir
lækkun skatttekna, auk þess sem
fjárhagslegur viðbúnaður til að
mæta stóráföllum yrði lakari fyrir
vikið.
Áfallavörn fyrir þjóðina
Þjóðarsjóður er hugsaður sem
eins konar áfallavörn fyrir þjóðina
þegar ríkissjóður verður fyrir meiri-
háttar ófyrirséðri fjárhagslegri
ágjöf, vegna afkomubrests eða
kostnaðar við viðbragðsráðstafanir
sem stjórnvöld hafa talið óhjá-
kvæmilegt að grípa til í kjölfar áfalls
eða til að varna því. Fjármunum
sjóðsins verður einvörðungu varið til
fjárfestinga erlendis, sem er til þess
fallið að dreifa fjárhagsáhættu þjóð-
arbúsins og varna því að sjóðurinn
hafi bein áhrif á einstakar innlendar
atvinnugreinar og fyrirtæki.
Það fer vel á því að frumvarp um
þjóðarsjóð sé rætt á Alþingi á 100
ára afmæli fullveldis Íslands og í
beinu framhaldi af endurreisn efna-
hagslífsins eftir eitt stærsta efna-
hagsáfall sem Íslendingar hafa þurft
að takast á við.
Stofnun sjóðsins endurspeglar
aga í meðferð fjármuna ríkisins og
er til marks um breytta og betri
tíma. Sjálfbærni opinberra fjármála
styrkist, sem er til þess fallið að
auka traust á íslensku hagkerfi og
þjóðarbúskap og þar með efla láns-
hæfi Íslands.
Allir þessir þættir eru til hags-
bóta til lengri tíma litið fyrir okkur
öll, fyrir komandi kynslóðir og vel-
ferð þjóðarinnar í víðu samhengi.
Þjóðarsjóður er fyrir framtíðina.
Eftir Bjarna
Benediktsson
» Að baki þjóðarsjóði
býr sú hugsun að
nýta beri góð ár og
hagstæð skilyrði í
þjóðarbúskapnum til
að sýna fyrirhyggju
og ábyrgð.
Bjarni Benediktsson
Höfundur er fjármála- og
efnhagsráðherra og formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Þjóðarsjóður fyrir framtíðina
Útgjöld til heilbrigð-
ismála námu alls 187,6
milljörðum króna sam-
kvæmt fjárlögum síð-
asta árs. Á næsta ári
verða þau liðlega 214
milljarðar samkvæmt
fjárlögum sem sam-
þykkt voru síðastliðinn
föstudag. Þetta er
hækkun um 26,5 millj-
arða eða 14%. Til fé-
lags-, húsnæðis- og tryggingamála
fara nær 203 milljarðar á næsta ári
sem er hækkun um 23,2 milljarða
frá síðasta ári. Þetta er nær 13%
hækkun.
Samkvæmt nýsamþykktum fjár-
lögum verða rammasett útgjöld rík-
isins um 731,3 milljarðar króna á
komandi ári og hækka um liðlega 34
milljarða. (Með rammasettum út-
gjöldum er átt við frumútgjöld að
frádregnum fjármagnskostnaði, líf-
eyrisskuldbindingum, atvinnuleys-
isbótum og framlagi í jöfnunarsjóð
sveitarfélaga.) Frá fjárlögum 2017
er hækkunin nær 81 milljarður eða
12%. Á tveimur árum aukast út-
gjöldin því um 927 þúsund krónur á
hverja fjögurra manna fjölskyldu.
26 milljarða skattahækkun
Þeir eru til sem telja þessa miklu
aukningu útgjalda ríkissjóðs ekki
nægjanlega. Fulltrúi Samfylkingar-
innar í fjárlaganefnd lagði til við
aðra umræðu að slegið yrði enn
fastar í klárinn. Útgjöld skyldu
hækka um 24 milljarða til viðbótar
34 milljarða hækkun frá yfirstand-
andi ári. Og ekki stendur á fjár-
mögnun útgjalda enda Samfylk-
ingar á því að „tekju-
úrræði“ ríkissjóðs séu
vannýtt: „Í fjárlaga-
frumvarpinu eru enn
vannýtt tekjuúrræði,
svo sem hækkun fjár-
magnstekjuskatts,
álagning auðlegðar-
skatts, auknar tekjur
af erlendum ferða-
mönnum og aukin auð-
lindagjöld,“ segir í
nefndaráliti Samfylk-
ingarinnar um fjár-
lagafrumvarpið sem
nú er orðið að lögum. Þar er boð-
aður sykurskattur, tillaga sett fram
um enn hærri kolefnisgjöld og að af-
nema skuli samsköttun hjóna og
sambýlisfólks, sem eykur álögur um
2,7 milljarða á ári.
„Sé einungis litið til fyrrgreindra
hugmynda um auknar tekjur ríkis-
ins væri hægt að auka ríkistekjur
um 26 milljarða kr. umfram það sem
gert er ráð fyrir í fjárlagafrumvarp-
inu,“ segir í nefndarálitinu.
Það eru himinn og haf milli skoð-
ana þess sem hér skrifar og hug-
myndafræði Samfylkingarinnar. Í
umræðum um fjárlögin 15. nóv-
ember síðastliðinn sagði ég að mér
líði „stundum eins og það sé farið að
verða sérstakt markmið að auka rík-
isútgjöld, svona til að við hér getum
klappað hvert öðru á bakið, það sé
orðinn sérstakur mælikvarði á
árangur okkar á þingi hversu mikið
við aukum ríkisútgjöld:
Við veltum því ekki mikið fyrir
okkur hvaða gæði eða hvaða þjón-
ustu við erum að fá fyrir þá fjár-
muni sem við leggjum fram, sem
eru sameiginlegir fjármunir okkar
allra. Það er nefnilega ágætt að við
minnum okkur á það hér, a.m.k. af
og til, að við erum að sýsla með
fjármuni launafólks og fyrirtækja.
Það er eðlilegt að almenningur geri
þá kröfu að við a.m.k. verjum þess-
um fjármunum af eins mikilli skyn-
semi og við getum og fáum eins
mikið og hægt er fyrir þá fjármuni.“
Þegar hvatt er til að hófsemdar
sé gætt við álagningu skatta og
gjalda á einstaklinga og fyrirtæki
tala Samfylkingar og pólitískir
fylgihnettir um vannýtt tekjutæki-
færi ríkissjóðs, afsal tekna, getu-
leysi við að afla tekna og eftirgjöf
líkt og ríkið eigi tilkall til alls þess
sem launafólk og fyrirtæki afla.
Sterk staða ríkissjóðs
Þrátt fyrir gríðarlega hækkun út-
gjalda er staða ríkissjóðs sterk og
gefur tækifæri til að lækka álögur á
komandi árum. Hrein staða er um
653 milljarðar eða 23% af vergri
landsframleiðslu. Skuldir ríkisins
halda áfram að lækka. Fyrir unga
fólkið er þetta sérstakt gleðiefni.
Við erum hætt að út lífskjör kom-
andi kynslóða í formi skuldasöfn-
unar. Við erum þvert á móti farin
að byggja aftur upp.
Tækifærin til að létta álögum
verða nýtt á næsta ári, þótt vissu-
lega finnist mér hægt ganga.
Tryggingagjald verður lækkað um
fjóra milljarða og alls átta milljarða
árið eftir. Persónuafsláttur verður
hækkaður um 1% umfram lög-
bundna hækkun, sem lækkar tekju-
skatt um 2,2 milljarða en á móti
kemur breyttur útreikningur á efra
þrepi tekjuskatts, sem eykur tekjur
um 500 milljónir. Eftir stendur
nettó skattalækkun. Þá hækka
barnabætur um nær tvo milljarða
eða 14% að raungildi og vaxtabætur
um 400 milljónir.
Þetta eru skref í rétta átt en nú
er unnið á vegum fjármála- og efna-
hagsráðuneytisins að tillögum um
breytt tekjuskattskerfi samhliða
uppstokkun á barnabótum og hús-
næðisstuðningi.
Rauður þráður
Síðustu mánuði og misseri hefur
rauði þráðurinn í málflutningi mín-
um, jafnt á þingi sem annars staðar
verið einfaldur; ekki er forsvaran-
legt að ganga lengra í aukningu rík-
isútgjalda að öðru óbreyttu. Verk-
efnið á komandi árum er að nýta
sameiginlega fjármuni betur og
skynsamlegar. Gera kröfur til
þeirra sem fara með opinbera fjár-
muni og er treyst til þess að reka
opinberar stofnanir – allt frá skól-
um til heilbrigðisstofnana – að fara
með þá fjármuni af skynsemi og
veita okkur þá þjónustu sem við
ætlumst til og greitt hefur verið
fyrir.
Um 81 milljarðs króna aukning
útgjalda á næsta ári frá 2017 er til
lítils ef þjónusta ríkisins verður
ekki betri og öflugri. Þegar hver
fjögurra manna fjölskylda horfir á
útgjöldin hækka um 927 þúsund
krónur er það eðlileg krafa. Annars
verða ríkisútgjöldin aldrei nægjan-
lega mikil.
Eftir Óla Björn
Kárason
»Um 81 milljarðs
króna aukning út-
gjalda á næsta ári frá
2017 er til lítils ef þjón-
usta ríkisins verður ekki
betri og öflugri.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Hvenær verða útgjöld nægjanlega mikil?
Fjárlög 2019: Breytingar á rammasettum* útgjöldum
Rekstrargrunnur
Í milljónum kr.** á verðlagi ársins 2018
FJÁRLÖG BREYTING
2017 2018 2019 2017–2018 2018–2019 2017–2019
m.kr. m.kr. m.kr. m.kr. % m.kr. % m.kr. %
Mennta- og menningarmál 93.312 97.864 99.438 4.552 5% 1.574 2% 6.126 7%
Heilbrigðismál 187.632 204.335 214.097 16.702 9% 9.763 5% 26.465 14%
Félags-, húsnæðis- og tryggingamál 179.584 191.291 202.781 11.707 7% 11.490 6% 23.197 13%
Rammasett útgjöld*** samtals 650.602 697.194 731.376 46.592 7% 34.183 5% 80.775 12%
*Með rammasettum útgjöldum er átt við frumútgjöld að frádregnum liðum sem falla utan útgjaldarammans, s.s. lífeyrisskuldbindingar, atvinnuleysisbætur og jöfnunarsjóður sveitar-
félaga. **Án allra launa-, verðlags og gengisbreytinga í fjárlögum 2018 og 2019. ***Án aukinna fjárheimilda vegna innleiðingar markaðsleigu. Heimild: Fjármála- og efnahagsráðuneytið.