Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 34

Náttúrufræðingurinn
34
Eyðing þaraskóga af völdum skolla-
kopps þekkist víðar en á Íslandi. Munur
er á hegðun dýranna við beit á þara í
Noregi og Kanada. Við austurströnd
Kanada eru beltisþari og hrossaþari
ríkjandi. Þar éta ígulkerin þaraskóginn
utanfrá, mynda fylkingu við ytri jaðar
skógarins og éta sig í átt að landi. Í Nor-
egi er stórþari ríkjandi á grunnsævi. Íg-
ulkerin þar mynda ekki fylkingu heldur
dreifa sér inn í skóginn, éta undirgróð-
urinn og þaraungviði og koma þannig
í veg fyrir nýliðun þarans, sem hverfur
þess vegna með tímanum. Munur virð-
ist vera á fæðuvali ígulkeranna milli
landa.
Við Ísland er stórþari ríkjandi á
grunnsævi. Hér hegðar skollakoppur
sér eins og í Kanada, étur þarann ut-
anfrá, og sárafá ígulker eru inni í skóg-
inum. Þessi munur ígulkeranna hér og
í Noregi gæti stafað af því að fæðuval
dýranna er annað. Í niðurlagi ritgerðar
sinnar nefna höfundar að hér á landi
hafi fyrst orðið vart við eyðingu þara-
skógar af völdum skollakopps í Garðs-
vík í Eyjafirði á árinu 1993. Líklegt sé að
áköf beit hafi byrjað á svæðinu nokkrum
árum áður. Líklegt sé að áköf beit hafi
byrjað á svæðinu nokkrum árum áður.
Þar segir:
Síðan 1994 hefur verið fylgst með
skollakoppnum í Garðsvík og eyðingu
þaraskógarins þar. Þéttsetið er af
skollakoppi á þriggja til fimm metra
breiðu belti við ytri jaðar þaraskógar-
ins og hefur þéttleiki hans mælst
hæst um 120 dýr á fermetra. Nær
engin ígulker eru í skóginum en utar á
berangrinum er þéttleiki skollakopps
um það bil 10 á hvern fermetra. Allt
frá upphafi athugananna hefur hraði
eyðingar á þaraskóginum verið á bil-
inu 2,5 til 3,0 m á mánuði.
Hin merkilega rannsókn og ritgerð
þessara sérfræðinga varpar nokkru
ljósi á eyðingu þaraskóga í Kollsvík af
völdum skollakopps. Gera má ráð fyrir
að þar fari eyðingin fram með svipuðum
hætti og í Garðsvík í Eyjafirði. Stórþari
er að öllum líkindum ríkjandi í þara-
skógum á Kollsvík og má ráða það bæði
af þarabunkum á landi og af þarareki í
hrognkelsanet. Einnig er allnokkuð um
beltisþara. Þar hefur því verið ákjósan-
legt beitarland fyrir skollakopp.
Sérfræðingarnir nefna að þeir hafi
fyrst frétt af stórfelldri eyðingu þara-
skóga hérlendis árið 1993, sem þá hafi
líklega verið hafin nokkrum árum áður.
Víst er, eins og áður er rakið, að eyðing
þaraskóga í Patreksfirði og á Útvíkum
var hafin allnokkru fyrr, eða þegar
uppúr 1980. Um það get ég vitnað sjálfur
sem grásleppusjómaður á þessum árum,
og eflaust muna það fleiri.
Hafi skollakoppur náð að éta þrjá
hektara á ári af þaragarði á Kollsvík (10
metra inn í þriggja kílómetra langan
jaðar af þaraskógi), og ef þaraskógur-
inn í heild hefur verið tveir ferkíló-
metrar (200 hektarar), þá klárast meira
en helmingur þaraskógarins á 15 árum,
frá 1980 til 1995. Sá helmingur hefur
einkum horfið af því svæði sem veit til
vesturs, en síður því sem veit í austur,
eða inn í Bótina, þar sem lygnast er og
skógurinn þéttastur.
Með eyðingu þaraskógarins varð
hafsbotninn opin eyðimörk. Stormar
af norðri, með rótarbrimi sem náði til
botns, komu nú hreyfingu á sandinn
sem legið hafði óhreyfður í lænum á
botninum í skjóli af þaranum. Stórar
öldur sem ná til botns þurftu nú ekki
lengur að róta þaranum til, með því
mikla viðnámi og afltapi sem því fylgdi,
heldur æddu af fullu afli uppyfir grynn-
12. mynd. Skógur af stórþara og beltisþara. Ljósm. Karl Gunnarsson.