Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 3

3
Útgáfa Náttúrufræðingsins spannar
mikið umbreytingaskeið í sögu náttúru-
fræða á Íslandi. Þeir dr. Árni Friðriks-
son fiskifræðingur og dr. Guðmundur
G. Bárðarson jarðfræðingur stofnuðu
ritið árið 1931, og var því frá upphafi
ætlað að vera alþýðlegt fræðslurit um
náttúrufræði. Fyrstu árin var útgáfan
að mestu borin uppi af stofnendunum
sjálfum og uppistaða efnisins almennur
fróðleikur um náttúrufræði. Eftir að
Náttúrufræðingurinn færðist í eigu
Hins íslenska náttúrufræðifélags árið
1941 og með fjölgun íslenskra náttúru-
fræðinga næstu áratugi jókst vægi efnis
um íslenskar rannsóknir jafnt og þétt. Í
gegnum árin hefur Náttúrufræðingur-
inn átt farsælt samstarf við íslenska nátt-
úruvísindamenn sem hafa verið ötulir
við að miðla fróðleik um sín fræðasvið,
þar á meðal um eigin rannsóknir, á
síðum ritsins.
Miklar breytingar hafa orðið í ís-
lensku vísindaumhverfi frá upphafs-
árum Náttúrufræðingsins. Fjöldi
menntaðra náttúrufræðinga hefur
aldrei verið meiri en nú og hlutfall
þeirra sem sækja sér framhaldsmenntun
vex stöðugt. Rannsóknaumhverfið
hefur einnig tekið stakkaskiptum með
fjölgun háskóla, fjölbreyttara náms-
framboði og ekki síst með tilkomu rann-
sóknanáms til hærri prófgráðna. Utan
háskólanna sinnir fjöldi rannsókna-
stofnana ýmsum vöktunar- og vísinda-
rannsóknum á náttúru landsins.
Ætla mætti að á þessum gróskumiklu
tímum stórykist framboð fræðsluefnis
um íslenska náttúru ætlað almenningi.
Svo virðist þó ekki vera. Á undanförnum
árum hefur ritstjórn Náttúrufræðings-
ins þvert á móti merkt sífellt þyngri
róður við öflun efnis í ritið. Á það ekki
síst við um efni tengt rannsóknum á
íslenskri náttúru.
Með aukinni menntun vísindamanna,
erlendu rannsóknasamstarfi og fjár-
mögnum rannsókna úr samkeppnis-
sjóðum virðist metnaður náttúru-
vísindamanna og stjórnenda rann-
sóknastofnana hafa beinst í auknum
mæli að því að birta rannsóknaniður-
stöður eingöngu í erlendum vísinda-
ritum. Fleira kemur til: Sókn háskóla
eftir að raðast ofarlega á alþjóðlegum
samanburðarlistum, framgangskerfi aka-
demískra starfsmanna, afkastahvetjandi
launagreiðslur, gagnagrunnar sem gera
vísindamönnum kleift að bera sig saman
við jafningja. Allt eru þetta þættir sem
beina vísindamönnum að því að birta
niðurstöður sínar í ritrýndum alþjóð-
legum vísindaritum. Að sjálfsögðu ber
að fagna metnaði íslenskra náttúru-
fræðinga og háskóla og velgengni þeirra
á alþjóðavettvangi. Hins vegar er vert að
staldra við og hugleiða óhjákvæmilegar
afleiðingar þessarar þróunar.
Með því að beina sjónum eingöngu
að jafningjum innan eigin fræðasviðs
er hætta á að bil myndist milli fræði-
manna og almennings og jafnvel milli
fræðasviða. Vísindamenn birtast al-
menningi einna helst í stuttum frétta-
viðtölum um náttúruatburði eða til
að árétta mikilvægi vísinda. Á tímum
samfélagsmiðla með sínum örskila-
boðum og hraðrar fjölmiðlaumræðu,
þar sem umfjöllun um vísindaleg mál-
efni er auðveldlega afbökuð og rang-
túlkuð, er brýnna en nokkru sinni að
vísindasamfélagið taki virkan þátt í al-
menningsfræðslu. Meðan vísindamenn
eru uppteknir við að uppfræða félaga
í fræðunum um rannsóknir sínar mun
einhver annar, eða jafnvel fáfræði og
áhugaleysi, fylla upp í þekkingargatið
sem óhjákvæmilega myndast milli vís-
indamanna og almennings.
Í stærri samfélögum er mögulegt að
fylla þetta bil með sérhæfðum fræð-
urum, fólki sem ekki stundar sjálft
rannsóknir en hefur næga þekkingu til
að túlka fræðilegan texta og miðla til
ákveðinna hópa. Fréttamenn eru sér-
hæfðir á margvíslegum sviðum náttúru-
vísinda, aðrir við gerð heimildamynda,
kennslubóka o.s.frv. Hér á landi geta fáir
sérhæft sig í vísindamiðlun á þennan
hátt og fámenni veldur því að illmögu-
legt verður að sinna öllum fræðasviðum
svo vel sé.
Vísindasamfélagið,
náttúrufræðslan
og íslenskan