Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 56

Náttúrufræðingurinn
56
brekku og voru lengstu stofnar yfir 4
m, sá allra lengsti 6,0 m. Botngróður
í skóginum var gróskumikill og mosi
lítill. Áberandi tegundir voru blágresi,
ilmreyr, ætihvönn, hrútaber, brenni-
sóley og reyrgresi. Þar fannst einnig
grænlilja sem óx allvíða á skógarbotni,
einkum vestarlega í skóginum (7. mynd).
Birkið var þá með reklum. Ungplöntur
fundust við suðurjaðar skógarins og
kímplöntur á nokkrum stöðum, einkum
þar sem fuglar höfðu traðkað niður
svörð.
Athugun árið 1992 sýndi að í skóg-
inum var allþykkur vikurríkur áfoks-
jarðvegur. Nokkurt rof herjaði þá á aust-
urjaðar skógarins en vikur og sandur
höfðu borist inn yfir hann úr ánni af
klapparsvæðinu úr austri (4. mynd).
Töluvert af vikri hafði t.d. safnast
fyrir í brúskum af víði við austurjaðar
skógarins.
Athuganir í skóginum 2012 bentu til
þess að hann hefði ekki einungis breiðst
út heldur einnig hækkað og þést. Hæstu
tré voru þá orðin yfir 3,5 m á hæð.
Lengsti trjástofn var 7,4 m og var mesta
ummál hans 57 cm. Mikið var af reklum
á trjánum og von á talsverðu fræfalli.
Greinilegt var að rofsár austast í skógi
höfðu minnkað. Beitilyng var sums
staðar áberandi við skóginn og hafði
greinilega aukist frá 1992 (8. mynd).
Árið 2012 voru þarna nokkur hreiður-
stæði heiðagæsar, traðk og einnig gæsa-
skítur, einkum í jaðri birkiskógarins.
Svæði II – grámosaþemba,
mólendi, melar og klappir
Einkennandi gróður í þessum hluta
hólmans er mosaþemba með hraun-
gambra (4. mynd). Með honum vaxa
einkum móasef, fjalldrapi, krækilyng,
fjallavíðir og bláberjalyng. Mosinn er
yfirleitt þykkur, sums staðar yfir 15 cm.
Í lægðum í mosaþembunni er mólendis-
gróður þar sem lyngtegundir ríkja,
einkum krækilyng, bláberjalyng og
beitilyng, og vaxa þar í bland við fjall-
drapa og víði. Seinna árið sem farið var í
hólmann var beitilyng áberandi og hafði
það greinilega aukist talsvert frá 1992.
Um miðjan hólmann eru lítt grónir,
frostmótaðir melar með melaröndum.
Allstórt nánast gróðurlaust klapp-
arsvæði (1,5 ha) er austur við syðri
kvíslina. Þar flæðir áin um í flóðum, ber
upp sand og vikur og kemur í veg fyrir
að gróður festi rætur. Í mestu flóðum
flæðir að einhverju leyti um kletta-
sundið syðst í hólmanum (Sv III) (2. og
4. mynd).
Á svæði II vex birki á nokkrum
stöðum en það er hvergi eins grósku-
mikið eða hávaxið og í birkilundinum
vestast í hólmanum. Stærstu brúskarnir
eru undir brík norðan við klappar-
svæðið (4. mynd). Þar var blágresi áber-
andi eins og nánast alls staðar þar sem
birki vex.
Hreiðurstæði heiðagæsar voru á
nokkrum stöðum í þessum hluta hólm-
ans, bæði í birkikjarri og utan þess.
Svæði III
Hér er land fjölbreytt, klettar, klappir,
ármöl og grjót, sand- og vikurblettir
ásamt tjarnarstæði með deiglendis-
bökkum (2. og 4. mynd). Gróður er tals-
vert fjölskrúðugur. Í klettunum fannst
m.a. vetrarblóm, tófugras, eyrarrós,
burnirót og birki. Í tjarnarstæðinu og
deiglendinu uxu flagasóley, hálmgresi,
blátoppastör, mýrastör og hrossanál, allt
tegundir sem ekki eru algengar í hólm-
anum. Í hvömmunum var ætihvönn
mjög áberandi og þar fannst einnig þrí-
laufungur og skriðnablóm sem hvergi
fundust annars staðar í hólmanum.
Koðralækjarhólmi
Í Koðralækjarhólma voru skráðar 83
tegundir æðplantna. Í birkiskóginum
fundust 27 tegundir, 49 í deiglendinu
og tjörnunum austan við skóginn, 35
á lúpínusvæðinu og 11 á eyrarblett-
unum tveimur (5. mynd). Auk þess vex
í hólmanum alaskaösp sem gróðursett
hefur verið í birkiskóginn. Ummerki
eftir fugla voru lítil en aðeins sást þar
skógarþröstur og hrossagaukur. Eitt
fúlegg gæsar fannst á austurbakka um
miðjan hólma.
Birkiskógur
Birkiskógurinn í hólmanum er 0,27
ha að flatarmáli eða um þriðjungur
hólmans. Hann er á þykkri jarðvegs-
torfu og mældist jarðvegur þar alls
staðar yfir 100 cm að þykkt. Skógurinn
er gisinn að norðanverðu en allþéttur
syðst. Hæsta birkitréð var a.m.k. 6 m á
hæð en meginskógurinn er mun lægri.
Helstu tegundir í skóginum eru auk
birkisins vallelfting, fuglaertur, kross-
maðra, hrútaberjalyng, bugðupuntur,
blágresi og kjarrhveiti, sem var algengt
um nánast allan skóginn. Talsvert er þar
einnig af gulvíði og geithvönn. Alaska-
öspin í birkiskóginum er langhæsta tréð
í hólmanum, yfir 8 m.
Deiglendi og tjarnir
Deiglendið og tjarnirnar eru aðeins
0,03 ha að flatarmáli. Þar er gróður
fjölbreyttur. Af þeim 49 tegundum
sem skráðar voru á þessu svæði var 31
hvergi annars staðar í hólmanum, mest
votlendistegundir, svo sem gulstör,
mýrastör, tjarnastör, vatnsnál, klófífa,
þráðnykra og mógrafabrúsi, en einnig
tegundir sem venjulega finnast á þurrara
landi, svo sem fjallalógresi og blástjarna.
Greinilegt er að lúpínan þrengir veru-
lega að þeim gróðri sem þarna vex og
nær sums staðar út á bakka tjarnanna.
Auk þess var mikill fjöldi smárra lúpínu-
plantna í nánast öllu deiglendinu við
tjarnirnar. Á þessu svæði er jarðvegur
mjög þunnur (<10 cm) og grunnt á möl.
Alaskalúpína
Í hólmanum vex alaskalúpína á 0,74
ha, sem er um 70% af flatarmáli hólm-
ans. Svæðið er nánast algróið og gróður
mjög gróskumikill. Lúpínan er víðast
ráðandi en á nokkrum stöðum hefur
ætihvönn yfirhöndina. Auk ætihvannar
7. mynd. Grænlilja, sem telst fremur sjald-
gæf á Íslandi, finnst allvíða í skógarlundinum
í Bláfellshólma en hvergi utan hans. – Orthilia
secunda, rare in Iceland, is common in the
Betula-woodland of the Bláfellshólmi island.
Ljósm./Photo: Sigurður H. Magnússon 28.8.
2012.