Morgunblaðið - 03.01.2019, Side 17

Erlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. JANÚAR 2019
Bogi Þór Arason
bogi@mbl.is
Kínverjar urðu í gær fyrstir til að
koma geimfari á fjærhlið tunglsins
og er leiðangurinn álitinn mikilvægt
skref í metnaðarfullri geimferða-
áætlun þeirra. Kínverjar stefna
meðal annars að því að koma sér upp
mannaðri bækistöð á tunglinu ekki
síðar en árið 2030.
Geimfarið Chang’e-4, nefnt eftir
tunglgyðju í kínverskri goðafræði,
lenti á fjærhlið tunglsins í gær og
byrjaði að senda fyrstu myndirnar
þaðan til jarðar. Þetta er annað
geimfarið sem Kínverjar senda til
tunglsins, á eftir geimvagninum
Yutu sem lenti á nærhlið þess árið
2013.
Ókannaðar slóðir rannsakaðar
Tunglið snýr alltaf sömu hliðinni
að jörðinni vegna þess að það snýst
og möndulsnúningur þess er jafn
langur umferðartímanum um jörð-
ina. Á sama tíma og tunglið snýst
einn hring um sjálft sig snýst það
einn hring umhverfis jörðina. Þetta
kallast bundinn möndulsnúningur
og er afleiðing flóðkrafta milli jarðar
og tunglsins, að því er fram kemur í
grein á stjörnufræðivefnum,
stjornufraedi.is.
Þetta er í fyrsta skipti sem geim-
fari er komið á fjærhlið tunglsins.
Hún er að mestu hálendi og yfir-
borðið mjög óslétt þannig að erfið-
ara er að finna heppilega lendingar-
staði þar en á nærhliðinni. Þar sem
fjærhliðin snýr aldrei að jörðinni eru
bein fjarskipti ekki möguleg milli
geimfarsins og stjórnstöðvarinnar á
jörðu. Kínverjar þurftu því að koma
sérstökum gervihnetti á braut um
tunglið til að geta verið í fjarskipta-
sambandi við farið.
Í tunglfarinu var geimvagn sem á
meðal annars að framkvæma rann-
sóknir á sviði útvarpsstjörnufræði,
þeirrar fræðigreinar sem beinist að
því að rannsaka og skýra útvarps-
bylgjur sem berast utan úr geimn-
um. Talið er að fjærhlið tunglsins sé
tilvalinn staður til slíkra rannsókna
vegna þess að þar er skjól fyrir út-
varpsbylgjum frá jörðinni.
Í geimvagninum eru einnig
myndavélar, rófsjá til að leita að
steinefnum og ratsjá til að rannsaka
það sem er undir yfirborði tunglsins,
að því er fram kemur á fréttavef
breska ríkisútvarpsins.
Geimvagninn á m.a. að rannsaka
stað sem nefnist Von Kármán-
gígurinn á Suðurpóls-Aitken dæld-
inni sem er talin hafa myndast í
miklum árekstri snemma í sögu
tunglsins. Þessi dæld er einn stærsti
gígur sólkerfisins, um 2.500 km í
þvermál, eða álíka stór og meginland
Evrópu, og 13 km djúp, að því er
fréttavefur BBC hefur eftir breska
eðlisfræðiprófessornum Andrew
Coates.
Í geimfarinu var einnig þriggja
kílógramma þungur geymir með
kartöfluútsæði, blómafræ og silki-
ormaegg sem nota á til líffræðilegra
rannsókna.
Sigur fyrir Xi
Vel heppnuð lending geimfarsins
er álitin mikill sigur fyrir Xi Jinping,
forseta Kína, að því er The Wall
Street Journal hefur eftir Dean
Cheng, sérfræðingi í geimferða-
áætlun kínverskra stjórnvalda við
hugveituna Heritage Foundation í
Washington. „Þetta er gríðarstórt
og mikilvægt fyrsta skref,“ sagði
Cheng. „Í augum Xi Jinping er þetta
dásamlegt dæmi um hina miklu
endurreisn Kína undir forystu
hans.“
Kínverjar eiga þó langt í land með
að vinna upp forskot Bandaríkja-
manna í geimvísindum, að því er
fréttaveitan AFP hefur eftir kín-
verska sérfræðingnum Shen Dingli.
„Neil Armstrong lenti á tunglinu
fyrir meira en 50 árum – en Kínverj-
ar hafa ekki enn sent mannað geim-
far þangað,“ sagði hann.
Kínverjar ætla að senda annað
ómannað geimfar, Chang’e-5, til
tunglsins í desember nk. til að taka
sýni úr yfirborði þess og flytja þau
til jarðar. Gert er ráð fyrir því að
þeir sendi síðan lendingarfar og
geimvagn til Mars árið 2020 til að
rannsaka lofthjúp reikistjörnunnar
og umhverfi hennar. Sama ár ætla
þeir að skjóta á loft 35. og síðasta
gervihnettinum í BeiDou-leiðsögu-
kerfinu sem þeir eru að byggja upp.
Kínverjar hafa prófað ómannaða
geimflugvél og stefna að því að taka
hana í notkun á næstu árum. Þeir
ætla einnig að koma sér upp mann-
aðri geimstöð á árunum 2020 til
2022.
Þeir stefna síðan að því að nota ró-
bóta til að reisa bækistöð á tunglinu
ekki síðar en árið 2025 og senda
geimfara í hana innan fimm ára eftir
það. Hún gæti orðið fyrsta varan-
lega bækistöð manna á tunglinu
gangi áform kínverskra stjórnvalda
eftir.
Kínverjar stefna ennfremur að því
að senda geimfar til Mars eftir um
það bil tíu ár til að safna sýnum og
flytja þau til jarðar. Þeir ætla síðan
að senda geimfar til Júpíters ekki
síðar en árið 2029.
Stórt skref í metnað-
arfullri geimáætlun
 Kínverjar ætla m.a. að koma sér upp bækistöð á tunglinu
Þetta er annað
geimfarið sem
Kínverjar senda
til tunglsins,
á eftir geim-
vagninumYutu
(árið 2013)
Teikning af geimfarinu
Kínverskt geimfar lenti
á fjærhlið tunglsins
Heimildir: Ríkisfjölmiðlar í Kína.
6 á vegum Kínverja,
4 á vegum annarra landa
Notuð verða tæki til
að rannsaka efni á
yfirborðinu og undir því
Rannsóknaverkefni
M.a. rannsókn á sviði
útvarpsstjörnufræði
Vandkvæði við rannsóknir á fjærhliðinni
Fjærhlið tunglsins er mjög klettótt
og fjöllótt
Bein fjarskipti eru ekki möguleg og
Kínverjar þurftu því að koma fjar-
skiptagervihnetti á braut um tunglið
Þetta er í
fyrsta skipti
sem geimfar
lendir á
þeirri hlið
tunglsins sem
snýr frá
jörðu
Fimm konur og þrír karlmenn biðu
bana í járnbrautarslysinu sem varð á
Stórabeltisbrúnni í Danmörku í
fyrradag, að sögn lögreglunnar á
Fjóni í gær.
Sex lík fundust í ferþegalest á
brúnni í fyrradag og lögreglan sagði
í gærmorgun að tvö lík til viðbótar
hefðu fundist við leit sem stóð alla
nóttina. Hún sagði að aðstæðurnar
hefðu verið mjög erfiðar og leitin
hefði því tekið lengri tíma en búist
var við.
Rannsókninni á orsökum slyssins
er ekki lokið en talið er að tómur
tengivagn hafi fokið af flutningalest
og skollið á farþegalest þegar þær
mættust á Stórabeltisbrúnni, milli
Sjálands og Fjóns.
Farþegarnir sem fórust voru allir í
fremsta vagni farþegalestarinnar.
Margir þeirra hlutu svo mikla
áverka að erfiðlega hefur gengið að
bera kennsl á þá. Lögreglan sagði í
gær að vitað væri með vissu um nöfn
fjögurra þeirra sem fórust og kapp
væri lagt að bera kennsl á hin líkin,
m.a. með DNA-rannsókn, að sögn
fréttavefjar Politiken.
 Erfiðlega hefur
gengið að bera kennsl
á þá sem létu lífið
Átta manns fórust í slysinu
AFP
Rannsókn Báðar lestirnar hafa verið fluttar af Stórabeltisbrúnni til rann-
sóknar. Talið er að tengivagn flutningalestar hafi fokið á farþegalest.