Morgunblaðið - 30.01.2019, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2019
Varúðarráðstöfun Þegar hitastigið flöktir undir frostmarki, eins og títt er
á suðvesturhorni landsins, geta myndast allhvöss grýlukerti. Miðborgar-
búar ráðast þá sumir hverjir gegn íshrönglinu í öryggisskyni.
Kristinn
Samfélagið í Vene-
súela er komið að hruni
eftir áralanga óstjórn
og spillingu sósíalista.
Efnahagslífið er í rúst.
Landsframleiðslan hef-
ur dregist saman um
nær helming frá 2013.
Verðbólga er yfir millj-
ón prósent, skortur er
á flestum nauðsynjum;
mat, neysluvatni, lyfj-
um og rafmagni. Einn
af hverjum tíu íbúum landsins hefur
flúið til annarra landa. Þrátt fyrir
rjúkandi rústirnar ætlar Nicolás
Maduro, forseti landsins, að halda
áfram og mætir andstöðu af hörku.
Sósíalistar náðu völdum í Vene-
súela þegar Hugo Chavez var kjör-
inn forseti árið 1998 með ágætum
meirihluta atkvæða. Hann var í upp-
hafi vinsæll. Lofaði nýjum og betri
tímum. Chavez var byltingarmaður
sem barðist fyrir lýðræðislegum
sósíalisma 21. aldarinnar. Venesúela
býr yfir gríðarlegum olíuauðlindum
– þeim mestu í heiminum. Í upphafi
nutu Chavez og ríkisstjórn hans
þess að olíuverð var hátt og tekj-
urnar streymdu inn í landið.
Til að koma á sósíalísku skipulagi
21. aldarinnar taldi forsetinn nauð-
synlegt að hafa alla þræði í sinni
hendi; löggjafann, dómstólana og
framkvæmdavaldið að ógleymdum
hernum. Í reynd var þrískiptingu
ríkisvaldsins hent út í hafsauga.
Dómstólar voru hreinsaðir og hæsti-
réttur skipaður þeim sem eru
stjórnvöldum þóknanlegir og þjóð-
þingið gert valdalítið. Komið var á
sérstöku stjórnlagaþingi sem af-
greiddi nýja stjórnar-
skrá sem Chavez var
sérlega stoltur af.
Lagt var til atlögu
við einkafyrirtæki.
Þúsundir fyrirtækja
voru þjóðnýttar í nafni
lýðræðislegs sósíal-
isma. Eignarrétturinn
var virtur að engu.
Þannig var hægt og
bítandi grafið undan
stoðum efnahagslífsins.
Nú er svo komið að
efnahagslegt frelsi í
Venesúela er minna en
í nokkru öðru ríki Suður-Ameríku.
Frelsið er minna en á Kúbu og litlu
meira en í Norður-Kóreu samkvæmt
árlegri úttekt Heritage-stofnunar-
innar.
Eitt ríkasta land heims
Um 1950, þegar flest lönd heims-
ins voru að jafna sig eftir hrylling
seinni heimsstyrjaldarinnar, var
Venesúela meðal ríkustu landanna.
Landsframleiðsla á mann var sú
fjórða mesta í heiminum. Landið var
tvisvar sinnum auðugra en Síle, fjór-
um sinnum ríkara en Japan og 12
sinnum auðugra en Kína. Árið 1982
var Venesúela enn auðugasta land
Suður-Ameríku, en síðan hefur hall-
að undan fæti.
Á hverju einasta ári frá 2014 hef-
ur efnahagur Venesúela dregist
saman og á síðasta ári um liðlega
16%. Og á þessu ári reikna sérfræð-
ingar með enn meiri samdrætti.
Verðbólga er fyrir löngu komin úr
böndunum. Undir lok síðasta árs
tvöfaldaðist verðlag á 19 daga fresti.
Alþjóðastofnanir áætla að raunverð-
bólga sé um og yfir milljón prósent á
ári. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
telur að verðbólga geti farið yfir 10
milljónir prósenta á næstu mán-
uðum. Í ágúst á liðnu ári ákvað ríkis-
stjórn sósíalista að klippa fimm núll
aftan af gjaldmiðlinum.
Samkvæmt rannsókn þriggja há-
skóla í Venesúela berjast 80% heim-
ila við daglegt mataróöryggi – árið
2017 léttust landsmenn að meðaltali
um 11 kíló. Um 17% barna eru van-
nærð. Háskólarnir hafa unnið að
lífskjararannsóknum frá 2014 undir
heitinu Encovi (Encuesta de Condi-
ciones de Vida) og ná til um 6.200
einstaklinga um land allt. Sex af
hverjum tíu hafa farið hungraðir að
sofa þar sem þeir hafa ekki haft efni
á mat.
Alvarlegt bakslag hefur orðið í
heilbrigðismálum. Staðan hefur ekki
verið verri í áratugi. Nú er að nýju
barist við malaríu, berkla, mislinga
og barnaveiki.
Ólíkt nágrannaríkjunum hefur
malaríutilfellum fjölgað verulega í
Venesúela. Það er af sem áður var
þegar landið var í fararbroddi í bar-
áttunni við malaríu en árið 1961
tókst að útrýma sjúkdómnum.
Ástandið versnar stöðugt þar sem
skortur er á lyfjum. Jose Felix
Oletta, fyrrverandi heilbrigðis-
ráðherra, hefur spáð því að ástandið
eigi enn eftir að versna og segir það
orðið svipað því sem það var í upp-
hafi 20. aldarinnar.
Tekið til fótanna
Nicolás Maduro tók við forseta-
embættinu árið 2013, eftir að Cha-
vez féll frá. Hann hélt embættinu
eftir sýndarkosningar á síðasta ári. Í
skjóli hæstaréttar og hersins stjórn-
ar Maduro landinu með forseta-
tilskipunum. Spilling er landlæg á
öllum stigum stjórnkerfisins.
Frá 2014 hafa yfir 13 þúsund
manns verið handtekin í mótmælum
gegn stjórnvöldum. Um 7.500 hafa
verið leyst úr haldi en eiga enn yfir
höfði sér saksókn. Þvert á alþjóðalög
hafa 800 óbreyttir borgarar verið
dregnir fyrir herdómstól frá 2017. Í
liðinni viku féllu 26 manns í mót-
mælum og Sameinuðu þjóðirnar
vara við því að ástandið verði stjórn-
laust.
Eins og oft áður hafa óbreyttir
borgarar tekið til fótanna til að kom-
ast burt úr draumaríki sósíalismans
sem einkennist af hungri, lyfja-
skorti, atvinnuleysi og vaxandi of-
beldi. Á fjórðu milljón íbúa hafa flúið
land á síðustu árum.
Meirihluti þeirra sem hafa flúið
land hafa leitað til Kólumbíu, en
einnig hafa margir farið til Ekvador,
Perú og Síle. Í könnun sem gerð var
í lok árs 2017 sagðist um helmingur
íbúa á aldrinum 18 til 29 ára vilja
yfirgefa landið og 55% millistéttar-
innar áttu sér þann draum að kom-
ast í burtu.
Enn eitt draumaríkið fallið
Juan Guaidó, leiðtogi stjórnarand-
stöðunnar, hefur lýst því yfir að
hann hafi tekið tímabundið við emb-
ætti forseta af Nicolás Maduro.
Hann nýtur stuðnings þjóðþingsins.
Bandaríkin, fleiri en 12 ríki
Suður-Ameríku og Kanada hafa
þegar lýst yfir stuðningi við Guaidó.
Um helgina lýstu ríkisstjórnir Spán-
ar, Þýskalands, Frakklands og Bret-
lands því yfir að þau myndu viður-
kennda Guaidó sem forseta ef ekki
yrði boðað til nýrra forsetakosninga
innan átta daga.
Boðað hefur verið til allsherjar-
verkfalls í Venesúela í dag. Með því
ætla Guaidó og fylgismenn hans að
auka þrýstinginn á herinn. Stuðn-
ingur hersins er forsenda þess að
Maduro geti setið áfram í embætti
en herinn hefur stutt stjórn sósíal-
ista allt frá því að Hugo Chavez
komst til valda.
Enn eitt draumaríki sósíalismans
hefur breyst í martröð – auðlegð
hefur orðið að örbirgð alþýðunnar.
Margir vinstri menn á Vestur-
löndum létu glepjast, ekki síst
stjórnmálamenn og menntamenn.
Noam Chomsky, Jeremy Corbyn og
Jesse Jackson voru í hópi aðdáenda.
Í borg kvikmyndanna, Hollywood,
var Chavez hafinn upp til skýjanna.
Sean Penn, Oliver Stone, Michael
Moore og Danny Glover létu blekkj-
ast. Nú er þögn þeirra æpandi.
Hrun samfélagsins í Venesúela
mun að líkindum ekki sannfæra hina
heittrúuðu um að sósíalisminn sé
vegurinn til glötunar. Að tilraunin í
Venesúela hafi mistekist er ekki
sósíalismanum að kenna, heldur
kom alþjóðlegt samsæri (undir for-
ystu Bandaríkjanna) í veg fyrir að
draumaríkið fengi að lifa og dafna.
Og þess vegna verður enn ein til-
raunin gerð.
Hvaða land verður fyrir valinu?
Eftir Óla Björn
Kárason » Á hverju einasta ári
frá 2014 hefur efna-
hagur Venesúela dreg-
ist saman. Verðbólga er
komin úr böndunum og
verðlag tvöfaldast á 19
daga fresti.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er alþingismaður Sjálf-
stæðisflokksins.
Venesúela: Frá auðlegð til örbirgðar
Ég átti fyrir
skemmstu ánægju-
legan fund með
fulltrúum fjögurra
sveitarfélaga í
Austur-Húnavatns-
sýslu sem ræða nú
sameiningu sveitar-
félaganna. Þar var ég
upplýstur um stöðu
viðræðna og þá vinnu
sem er í gangi við að
greina áhrifin ef af
sameiningu yrði og þær áskoranir
sem takast þyrfti á við í náinni
framtíð. Íbúum sveitarfélaganna
hefur fækkað á umliðnum árum,
hefðbundinn landbúnaður dregist
saman og atvinnulíf er fremur ein-
hæft í samburði við aðra lands-
hluta. Þá þarf að bæta samgöngur
innan héraðs, en almennt má
segja að staða annarra innviða er
góð.
Á fundinum var einnig rætt um
þau fjölmörgu tækifæri sem eru
til staðar í héraðinu og að með
samstilltu átaki heimamanna og
stjórnvalda væri hægt að snúa
þessari þróun við. Uppbygging
gagnavers á Blönduósi er nærtæk-
asta dæmið um það auk margvís-
legrar uppbyggingar sem átt hef-
ur sér stað í tengslum við
ferðaþjónustu.
Styrkur kemur með stærð
Það verður að sjálfsögðu íbú-
anna sjálfra að ákveða hvort af
sameiningu sveitarfélaganna fjög-
urra verður eða ekki. Það er sjálf-
sagt að sveitarfélögin taki sér góð-
an tíma til undirbúnings og
kynningar meðal íbúa.
Ég hef þá bjargföstu skoðun að
almennt hafi stærri sveitarfélög
meiri burði til að sinna lögbund-
inni þjónustu við íbúana. Þau eru
betur í stakk búin til að takast á
við hvers konar breytingar í um-
hverfi sínu, svo sem á
sviði tækni og til að
berjast fyrir mikil-
vægum hagsmuna-
málum sveitarfélags-
ins. Mörg sveitarfélög
hér á landi eru ansi
fámenn og það er um-
hugsunarefni. Verk-
efnisstjórn um stöðu
og framtíð íslenskra
sveitarfélaga, sem
skilaði áliti sínu og til-
lögum árið 2017, taldi
að of mikill tími og
fjármunir færu í
rekstur sveitarfélaga og of lítið
væri aflögu til stefnumótunar og
til að móta framtíðarsýn fyrir
sveitarfélögin. Núverandi sveitar-
stjórnarskipan væri að hluta til
haldið við með samstarfi á milli
sveitarfélaga og byggðasamlögum.
Stefnumótun fyrir sveitar-
stjórnarstigið
Ég hef nýlega skipað starfshóp
sem hefur það hlutverk að vinna
stefnumótandi áætlun um málefni
sveitarfélaga, sem meðal annars
er ætlað að samræma stefnu-
mótun ríkis og sveitarfélaga með
heildarhagsmuni sveitarstjórn-
arstigsins að leiðarljósi. Stefnu-
mótun ríkisins á þessu sviði er ný-
mæli og felur í sér gerð langtíma-
áætlunar í takt við aðra
stefnumótun og áætlanagerð á
verksviði samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðuneytis, þ.e. sam-
gönguáætlun, fjarskiptaáætlun og
byggðaáætlun og sóknaráætlanir.
Vinnan hefst formlega í þessari
viku þegar starfshópurinn kemur
saman í fyrsta skipti. Meðal þátta
sem stefnumótunin mun taka til er
stærð og geta sveitarfélaganna til
að rísa undir lögbundinni þjónustu
og vera öflugur málsvari íbúa
sinna. Þá hef ég áður lýst yfir að
stórauka þurfi fjárhagslegan
stuðning Jöfnunarsjóðs sveitar-
félaga við sameiningar. Mikilvægt
er að nýsameinuð sveitarfélög hafi
gott fjárhagslegt svigrúm til að
vinna að nauðsynlegri endur-
skipulagningu á stjórnsýslu og
þjónustu í samræmi við forsendur
sameiningar og hafi svigrúm til að
styðja við nýsköpun. Þá er mikil-
vægt að svigrúm sé til lækkunar
skulda í kjölfar sameiningar, þar
sem það á við.
Samstaða um framtíðina
Ég bind miklar vonir við starfs-
hópinn og þá vinnu sem fram-
undan er, sem meðal annars felur
í sér víðtækt og gott samráð um
allt land. Það er mín von og trú að
afurðin verði áætlun sem sam-
staða er um og stuðli markvisst að
eflingu sveitarfélaganna á Íslandi
til hagsbóta fyrir íbúa þeirra og
landið allt.
Þar sem tilefni greinarinnar var
ánægjuleg heimsókn sveitar-
stjórnarmanna úr Austur-
Húnavatnssýslu er að lokum gam-
an að segja frá því að formaður
starfshópsins er Austur-Húnvetn-
ingurinn Valgarður Hilmarsson,
fyrrverandi oddviti og sveitar-
stjórnarmaður á Blönduósi til
langs tíma og nú síðast bæjar-
stjóri á Blönduósi.
Efling sveitarstjórnarstigsins
Eftir Sigurð Inga
Jóhannsson
Sigurður Ingi
Jóhannsson
»Ég hef þá bjargföstu
skoðun að almennt
hafi stærri sveitarfélög
meiri burði til að sinna
lögbundinni þjónustu
við íbúana. Þau eru bet-
ur í stakk búin til að tak-
ast á við hvers konar
breytingar í umhverfi
sínu.
Höfundur er samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðherra.