Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Qupperneq 18

18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.4. 2019
LÍFSSTÍLL
Herskipið Vasa sem átti aðvera flaggskip sænska flot-ans lagði upp í jómfrúferð
sína síðdegis á fögrum sunnudegi, 10.
ágúst 1628. Eftir 1300 metra siglingu
sökk skipið á örfáum mínútum um
120 metra frá landi, rétt suður af
Djurgården. Flestir björguðust, en
um 30-40 manns fórust.
Skipasmíðar á Blasieholmen
Í janúar 1625 gerði Gustav Adolf II.
Svíakonungur samkomulag við Hen-
rik Hybertsson, skipasmið frá Hol-
landi, um smíði fjögurra herskipa. Á
þeim tíma tíðkaðist ekki að gera
teikningar að skipum áður en smíði
hófst, heldur var treyst á reynslu og
þekkingu skipasmíðameistarans.
Fyrsta skipið átti að heita Vasa til
heiðurs Gustav Vasa konungi sem
ríkti yfir Svíþjóð 1523-1560. Vasa átti
að verða flaggskip sænska flotans.
Hafist var handa að fella eikartré í
nágrenni Stokkhólms. Ekki dugði
minna en rúmlega eitt þúsund eikur
fyrir glæsiskipið. Skógarhöggið
þurfti helst að fara fram að vetri svo
hægt væri að flytja trén á sleðum til
skipasmíðastöðvarinnar sem var á
Blasieholmen, skammt frá þar sem
hið fræga Grand Hotel stendur nú.
Um 400 manns af ýmsum þjóðernum
störfuðu þar, margir smiðanna hol-
lenskir. Þegar smíði Vasa var hálfnuð
lést yfirsmiðurinn Henrik Hyberts-
son og kom það í hlut Margrétar
ekkju hans að hafa umsjón með að
ljúka verkinu. Eftir að Vasa var sjó-
sett var sjóhæfnin prófuð með því að
láta 30 manns hlaupa samtímis á þil-
farinu milli borðstokka. Eftir að
mennirnir höfðu hlaupið þrjár ferðir í
hvora átt var tilraunin stöðvuð.
Vaggaði skipið svo að viðstöddum
leist ekki á blikuna. Augljóst var að
stöðugleikanum var verulega ábóta-
vant. Enginn þorði þó að nefna þetta
við konung né hans nánustu hirð-
menn.
Flaggskip sænska flotans
Á þessum tíma var Svíþjóð orðin
helsta stórveldið við Eystrasalt.
Gústav Adolf II. konungi þótti við
hæfi að sýna veldi sitt með hinu
glæsilega og ógnvekjandi nýja flagg-
skipi Vasa. Það var með stærstu her-
skipum á sinni tíð, tæpir 70 metrar að
lengd, þriggja mastra. Tvö fall-
byssuþilför voru á skipinu. Vopna-
búnaður samtals 64 fallbyssur og
vógu flestar þeirra um hálft annað
tonn. Fengnir voru margir af færustu
tréskurðarmeisturum frá Þýskalandi
til að skreyta skipið. Á skipinu voru
um sjö hundruð styttur af listilega
máluðum ljónum, hafmeyjum, engl-
um og þekktum einstaklingum úr
grísku goðafræðinni. Hinu nýja
flaggskipi flotans var ætlað að leika
stórt hlutverk í styrjöldinni við Pól-
verja, en einnig hugði konungur á
þátttöku í þrjátíu ára stríðinu. Í þeim
hildarleik mætti hann örlögum sínum
í orrustunni við Lützen árið 1632.
Slysið
Eftir guðsþjónustu sunnudaginn 10.
ágúst þustu allir sem vettlingi gátu
valdið niður á hafnarsvæðið til að
fylgjast með stolti sænska flotans
leggja úr höfn í jómfrúferðina.
Nokkrir fengu að taka með eigin-
konur og börn í tilefni dagsins. Veður
var svo stillt að skipverjar urðu að
draga skipið á akkerunum út í sundin
þar sem von var á gjólu. Fallbyssu-
hlerarnir voru opnir og skotið nokkr-
um heiðursskotum. Upp voru dregin
fjögur segl af tíu þegar smá gustur
kom af suðri. Skipið vaggaði í gol-
unni. Þegar annar heldur hraustlegri
gustur kom skipti engum togum að
Vasa hallaði svo mjög að sjór fossaði
inn um fallbyssulúgurnar á bak-
borðshliðinni. Skipun var gefin um að
Aftur á voru káetur skipstjóra og næstu
yfirmanna hans. Hermönnum og al-
mennum skipverjum var ætlað að sofa
og hafast við á fallbyssuþilförunum.
Morgunblaðið/Ómar
Vasa-safnið í Stokkhólmi er með stórfenglegri
söfnum Evrópu. Það hefur að geyma eina stóra
sautjándu aldar herskipið sem varðveist hefur.
Texti og myndir: Ómar Óskarsson omarscz@simnet.is
Líkanið af Vasa, 1:10, sýnir vel liti og skreytingar á degi jómfrúarferðarinnar.
Líkan af Vasa-skjaldarmerkinu sem var fyrir miðjum skut skipsins.
Áhrifaríkt og heillandi