Fréttablaðið - 01.08.2019, Blaðsíða 20

Áhrifamaður í skipulagi höfuð-borgarsvæðisins á síðustu áratugum skrifaði grein í
Kjarnann á dögunum þar sem hann
lýsti efasemdum um áhrif fyrir-
hugaðrar Borgarlínu á umferðar-
mál í Reykjavík. Í niðurlagi greinar-
innar leggur höfundur til að betra
sé að halda áfram á sömu braut í
umferðarmálum og áður og byggja
upp þjóðvegi í borginni „samhliða
hæfilegum endurbótum á almenn-
ingssamgöngum“. Degi áður birtist
á forsíðu Morgunblaðsins gagnrýni
á gatnamót í miðborg Reykjavíkur
þar sem þeim er lýst sem mistökum
vegna þess hve illa þau anna bílaum-
ferð.
Í umræðu um skipulagsmál snú-
ast rökræður oft um samanburð
á ólíkum borgum og kostnað við
mismunandi skipulagsáætlanir.
Vandinn við þessa umræðu er að
hlutaðeigandi nálgast hana gjarnan
á gjörólíkum forsendum. Það er ljóst
að hluta borgarbúa finnst eftirsókn-
arvert búa í umhverfi sem er skipu-
lagt út frá einkabílnum og nálgast
því umræðu um skipulagsmál út
frá þeirri afstöðu. Svo eru það hinir
sem sjá borgina í öðru samhengi og
líta á gatnakerfið sem einn þátt í
flóknu samspili margra þátta borg-
arumhverfisins sem hefur afgerandi
áhrif á líf og heilsu meirihluta lands-
manna. Fyrir þeim eru miðborgar-
gatnamót sem voru hönnuð með
forgang gangandi vegfarenda í huga
ekki mistök heldur jákvætt púsl í
stærri jöfnu. Hið sama gildir um
Borgarlínuna og væntan kostnað við
hana. Fyrir þessu fólki snúast sam-
göngur um miklu meira en gatna-
kerfið og mismunandi ferðamáta.
Allt er þetta afstætt en það er
óþarfi að leita lengra en á Siglu-
fjörð til að finna dæmi um hvernig
margir ólíkir en samstilltir þættir
geta gerbreytt samfélögum. Eflaust
hafa margir hrist hausinn þegar einn
athafnamaður fjárfesti milljarða
í uppbyggingu á gisti-, veitinga-
og af þreyingaraðstöðu samhliða
fjárfestingu í líftæknifyrirtæki í
rétt rúmlega þúsund manna bæ. Í
gegnum 68 herbergja hótel, kaffihús,
skíðasvæði og golfvöll á landsbyggð-
inni er erfitt að ná til baka milljarða
fjárfestingum en það var ekki það
sem vakti fyrir fjárfestinum. Sýn
hans var mun stærri. Að skapa sam-
keppnishæft umhverfi í gegnum
mörg ólík verkefni var markmiðið
og árangurinn er einstakur. Nú
örfáum árum síðar berast fréttir
af hámenntuðu og reynslumiklu
fólki sem flyst til Siglufjarðar til að
starfa við hátæknistörf í umhverfi
sem býður upp á mikil lífsgæði og
fjölbreytt tækifæri. Í kjölfarið sækir
líftæknifyrirtækið nú fram á alþjóð-
legum mörkuðum af miklum krafti
með tilheyrandi verðmætaaukningu
fyrir þjóðarbúið.
Líkt og Siglufjörður er orðinn sam-
keppnishæft samfélag við Reykja-
vík getur höfuðborgarsvæðið orðið
samkeppnishæft á alþjóðavísu ef
við lítum á fjárfestingar í þágu lýð-
heilsu og loftslagsmála sem hluta af
stærra samhengi í stað þess að horfa
á borgarsamfélagið í gegnum rörsýn
gatnakerfisins.
1 + 1 = 3
Fjá r fest ar fa ra mik inn á Íslandi um þessar mundir og hver áætlunin á fætur ann-
arri skýtur upp kollinum um vind-
myllugarða eða smávirkjanir þar
sem beisla á sem mest af þeirri orku
sem landið okkar fagra hefur upp
á að bjóða. Nú síðast voru það 27
vindmyllur sem setja á upp í landi
Sólheima í Laxárdal og eiga lægstu
myllurnar að tróna í 150 metra
hæð eða rúmlega á við tvöfalda
Hallgrímskirkju. Þær vindmyllur
bætast þá við þær 59 vindmyllur
sem fyrirhugað er að rísi á Garps-
dal og Hróðnýjarstöðum.
Íslendingar eru óvanir vindmyll-
um nema þá frá útlöndum enda
hefur ekki mikið farið fyrir þeim á
Íslandi nema sem hluti af tilrauna-
verkefnum. Sú staðreynd að nú séu
86 vindmyllur í pípunum kann því
að vekja furðu og margur veltir því
ef laust fyrir sér hvers vegna þessi
mikli áhugi hefur nú vaknað sem
aldrei hefur verið fyrr. Þar kemur
hinn snjalli fjárfestir við sögu og
hvernig hann tengir saman pólitík-
ina á Íslandi og fjárfestingarmögu-
leika og fær út mikinn hagnað.
Markmiðið með fjárfestingum
er að þær séu arðbærar og skili sem
mestum hagnaði til fjármagnseig-
enda. Það eru vissulega margar
leiðir til að ná því markmiði, veita
örugg lán, kaupa frambærileg fyrir-
tæki eða fjárfesta í innviðum landa
eins og orkuauðlindum. Kosturinn
við orkuauðlindirnar er hins vegar
að þær eru örugg fjárfesting þar
sem erfitt getur reynst fyrir heimil-
in að búa við orkuskort. Ekki kom-
umst við hjá því að elda eða þvo
þvott til lengri tíma og f lest okkar
myndu f ljótt sjá eftir aðgangi að
tölvu, interneti, farsíma og jafnvel
rafmagnsbíl.
Það sem taka verður þó inn í
reikninginn er að á Íslandi hefur
orkuverð alla tíð verið nokkuð lágt
í samanburði við önnur lönd. Það
hefur því ekki reynst ábatasamt
að fjárfesta í orkuframleiðslu hér
á landi þar sem virkjanir og vind-
myllur eru dýrar og því hefur það
tekið langan tíma að greiða upp
þann kostnað áður en fjárfestar
fara að sjá hagnað. En nú hefur
orðið breyting á og skyndilega
vilja fjárfestar meina að nú sé lag
að setja háar upphæðir í virkj-
anir og vindmyllur. Meira að segja
norsku sveitarfélögin hafa í hyggju
að eyða, að þeirra sögn, verulegum
fjármunum til rannsókna á vind-
aðstæðum á Íslandi. En hvers vegna
núna?
Þær breytingar sem eru fyrir-
sjáanlegar og nýtilkomnar hvað
orkumálin varðar eru jú þriðji
orkupakkinn og því er eðlilegt
að velta fyrir sér hvort hann hafi
eitthvað með málið að gera. Með
þriðja orkupakkanum er auðvelt
að sjá fyrir sér að orkuverð muni
hækka því leiða má líkur að því að
sæstrengur sé á döfinni, sérstak-
lega ef tekið er tillit til þess að hinn
breski f járfestir Edmund Truell
segist vera tilbúinn með fjármagn
til að leggja sæstreng og Lands-
virkjun sjálf hefur sýnt mikinn
áhuga á sæstreng.
Með þriðja orkupakkanum verð-
ur áhugaverðara fyrir fjárfesta að
leggja sæstreng þar sem orkupakk-
inn stækkar orkumarkaðinn sem
verið er að tengja Ísland við, nánast
öll Evrópa, og eftir orkupakkann
gildir samevrópsk löggjöf í stað
þeirrar íslensku í orkumálum.
Þetta tvennt gildir hins vegar ekki
fyrir samþykki þriðja orkupakkans
og því er eðlilegt að hvorki áhugi á
virkjunum eða sæstreng hafi verið
jafn mikill fyrr og hann er nú.
Það eru nefnilega ýmsar hliðar á
orkupakkanum sem vert er að velta
upp. Hliðar sem hafa ef til vill ekki
verið nógu mikið í umræðunni.
Þriðji orkupakkinn hvetur til
frekari virkjana og við getum vel
búist við að ef orkupakkinn verður
samþykktur og fyrirætlanir um
sæstreng verða að raunveruleika,
aukist áhuginn á því að virkja
sprænur og setja upp vindmyllur
enn frekar. Viljum við að auðmenn
nýti sér landið okkar til að græða
á orkunni? Viljum við hærra raf-
magnsverð?
Heimilin í landinu nota ekki
nema um 5% af þeirri orku sem
Landsvirkjun framleiðir. Við verð-
um því að spyrja okkur, fyrir hvern
er verið að virkja? Hver vindmylla
veldur sjónmengun upp á tugi kíló-
metra. Þessa umræðu þarf að taka.
Við þurfum að bregðast við áður en
það er orðið of seint.
Allt að 86 vindmyllur í pípunum
Spurningaleikur í 4 liðum (svör-in við spurningunum má finna hér neðst).
1. Má sá sem kaupir af la af sjálfum
sér ákvarða vigt af lans?
2. Má sá sem kaupir af la af öðrum
ákvarða vigt af lans?
3. Þegar upp kemst um ólöglegt
brottkast, hverjum er þá refsað?
4. Er hugsanlegt að 2-5 aðilar gætu
eignast allar veiðiheimildir á
Íslandi eða að einn aðili eigi nú
þegar 20-30% kvótans?
Þessar spurningar byggja á nýrri
stjór nsýsluúttekt R ík isendur-
skoðanda sem unnin var að beiðni
A lþing is. Helstu niðurstöður
hennar má finna í meðfylgjandi
samantekt:
„Á grundvelli þeirra gagna sem
Ríkisendurskoðun af laði við gerð
úttektarinnar er ljóst að eftirlit
Fiskistofu með vigtun sjávaraf la
er takmarkað og efast má um að
það skili tilætluðum árangri. Ríkis-
endurskoðandi leggur til að gerðar
verði skýrar kröfur um aðstöðu
til vigtunar og eftirlit hafnaryfir-
valda. Kanna þarf hvort færa eigi
vigtun á hafnarvog undir forræði
Fiskistofu og f jölga yfirstöðum
eftirlitsmanna hjá vigtunarleyfis-
höfum.
Eftirlit með brottkasti er veik-
burða og ómarkvisst. Hvorki liggja
fyrir skýr árangursmarkmið né
árangursmælingar. Ríkisendur-
skoðandi mælist til að kannað verði
hvort auka megi samstarf Fiskistofu
og Landhelgisgæslu við eftirlit með
brottkasti. Þá þurfi að auka við-
veru eftirlitsmanna um borð í fiski-
skipum og horfa til tækninýjunga
við eftirlit.
Ekki verður séð að Fiskistofa
kanni hvort yfirráð tengdra aðila í
sjávarútvegi yfir af lahlutdeildum
sé í samræmi við það hámark sem
er skilgreint í lögum nr. 116/2006 um
stjórn fiskveiða. Ráðast þarf í endur-
skoðun á 13. og 14. gr. laganna hvað
snýr að ákvæðum um bæði yfirráð
og tengsl aðila svo tryggja megi
markvisst eftirlit með samþjöppun
aflaheimilda.
Ríkisendurskoðandi vekur athygli
á mikilvægi þess að Fiskistofa hafi
nauðsynleg úrræði og aðföng til að
sinna eftirliti með skilvirkum og
árangursríkum hætti með tilætluð-
um fælingar- og varnaðaráhrifum.
Skilgreina þarf skýr árangursmark-
mið um eftirlitshlutverk Fiskistofu
og grípa til nauðsynlegra ráðstafana
til að þeim verði náð.“
1. Kaupandi fiskaf la sem jafnframt
er útgerðarmaður getur fengið
heimild til endanlegrar vigtunar
af lans í viðskiptum við sjálfan
sig. Sú vigt gildir við nýtingu
veiðiheimilda, greiðslu launa
sjómanna og útreikning hafnar-
gjalda.
2. Kaupandi fiskaf la getur fengið
heimild til endanlegrar vigt-
unar aflans í viðskiptum. Sú vigt
gildir við nýtingu veiðiheimilda,
greiðslu launa sjómanna og
útreikning hafnargjalda.
3. Hefðbundin refsing við brott-
kasti er veiðileyfissvipting í til-
tekinn tíma, í sumum tilfellum
hlýtur skipstjóri og/eða útgerð
jafnframt sekt. Í engum til-
fellum eru veiðiheimildir gerðar
upptækar og því f lyst tekjuöf lun
útgerðar einungis til en fellur
ekki niður.
4. Í lögum um stjórn f iskveiða
er tilgreint hámark sem hver
útgerð má eiga af af laheimild-
um tegunda. Ríkisendurskoðun
bendir á að ekkert eftirlit sé með
eignarhaldi í gegnum dóttur- og
systurfélög. Því er ekki hægt að
fullyrða hvort einhver aðili eigi
orðið 20-30% veiðiheimilda á
þann hátt.
Freistnivandi sjávarútvegsins
Ekki verður séð að Fiski-
stofa kanni hvort yfirráð
tengdra aðila í sjávarútvegi
yfir aflahlutdeildum sé í
samræmi við það hámark
sem er skilgreint í lögum
nr. 116/2006 um stjórn
fiskveiða. Ráðast þarf í
endurskoðun á 13. og 14.
gr. laganna hvað snýr að
ákvæðum um bæði yfirráð
og tengsl aðila svo tryggja
megi markvisst eftirlit með
samþjöppun aflaheimilda.
Guðmundur
Kristján Jónsson
skipulags­
fræðingur
Arnar Atlason
formaður
Samtaka fisk­
framleiðenda
og útflytjenda
(SFÚ), fram­
kvæmdastjóri
Tor ehf. og situr
í samráðshópi
um bætt eftirlit
með fiskveiði­
auðlindinni
Sigurður Páll
Jónsson
þingmaður
Miðflokksins
í Norðvestur­
kjördæmi
Við verðum því að spyrja
okkur, fyrir hvern er verið
að virkja?
FRÉTTABLAÐIÐ/ANDRI MARINÓ
1 . Á G Ú S T 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R20 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
1
-0
8
-2
0
1
9

0
5
:0
1
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
8
6
-3
1
F
4
2
3
8
6
-3
0
B
8
2
3
8
6
-2
F
7
C
2
3
8
6
-2
E
4
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
4
8
s
_
3
1
_
7
_
2
0
1
9
C
M
Y
K