Dagblaðið Vísir - DV - 26.04.2019, Side 41

TÍMAVÉLIN 4126. apríl 2019
U
ndir lok 19. aldar voru
feðgin í Eyjafirði dregin
fyrir rétt, sökuð um blóð-
skömm eftir að barn kom
undir. Bæði höfðu verið yfirheyrð
og í grófum dráttum voru þau
sammála um að faðirinn hefði
nauðgað dótturinni. Bæði vitnuðu
þau einnig um að hún hefði barist
gegn ódæðinu. Í augum ákæru-
valdsins voru þau hins vegar bæði
sek um glæp.
Nauðgað við smölun
Þann 20. maí árið 1892 fæddi hin
nítján ára gamla Þórunn Guð-
mundsdóttir meybarn. Þórunn
var ógift vinnustúlka á Saurbæ í
Eyjafirði þar sem hin þekkta kirkja
stendur enn í dag. Lýsti hún föður
sinn, Andrés Guðmund Jóhannes-
son, sem föður stúlkunnar. Hann
var 47 ára vinnumaður á Úlfá, sem
var bær skammt frá Saurbæ.
Í yfirheyrslu stendur:
„Í rannsókn þeirri, er hafin var
út af þessu, hefur hin ákærða stöð-
ugt borið það, að barn þetta sé svo
undir komið, að faðir hennar hafi
kvöld eitt í 17. viku sumars fyrir ári
tekið hana með valdi úti við stekkj-
arhólana í Árgerði, þar sem hún
var að reka fé saman, og haft sam-
ræði við hana nauðuga, og hefði
hún þó veitt honum alla þá mót-
stöðu, sem hún gat.“
Einnig kemur fram í vitnisburði
Þórunnar að þetta hafi verið í eina
skiptið sem Andrés hafði samræði
við hana. Enn fremur að hún hafi
aldrei verið við karlmann kennd
„eða haft óorð á sér í þá átt.“
Ekki ein heldur þrjár nauðganir
Andrés gekkst við að vera faðir
stúlkunnar og einnig við að hafa
nauðgað dóttur sinni. Hann sagði
hins vegar í skýrslutöku að sam-
ræðið hefði átt sér stað í þrígang, og
aldrei með hennar vilja.
Fyrsta skiptið var eins og Þór-
unn vitnaði um, en fyrr um sumar-
ið. Þórunn hafi verið úti við stekk-
inn í Árgerði og hann nauðgað
henni þar.
Tíu vikum síðar, eða 17. viku
sumars, hafi hann nauðgað henni í
baðstofunni í Árgerði þar sem þau
bjuggu á þeim tíma ásamt eigin-
konu Andrésar og tveimur öðrum
börnum hans. Þar segir:
„Hann (Andrés) og ákærða
(Þórunn) dóttir hans sváfu tilfæt-
is í sama rúmi ásamt 2 börnum
ákærða öðrum, og fór ákærði um
nóttina yfir í rúmendann til ákærðu
og hafði samræði við hana, reynd-
ar ekki með hennar fúsa vilja, en án
nokkurrar verulegrar mótspyrnu
frá hennar hálfu, sem ekki þurfti
annað en að hljóða til að vekja fólk,
sem svaf í baðstofunni.“
Andrés viðurkenndi einnig
þriðju nauðgunina. Átti hún sér
stað um haustið frammi í búri á
Árgerði. Sagði Andrés að hún hafi
þá veitt honum alla þá mótspyrnu
sem hún gat.
Í gegnum allt dómskerfið
Andrés var ákærður fyrir blóð-
skömm og nauðgun og Þórunn
sömuleiðis ákærð fyrir sifjaspell.
Stóðu þau bæði við sína sögu fyrir
dómi og lágu þær því til grundvall-
ar úrskurði. Óumdeilt var að Andr-
és hefði nauðgað dóttur sinni, þó
að hann hefði sagt skiptin fleiri en
hún. Óumdeilt var einnig að hann
væri faðir stúlkunnar.
Var Andrés dæmdur til tíu ára
fangelsis og til að greiða allan
kostnað af málinu. Þórunn var
sýknuð af ákærunni. Málinu var
áfrýjað til Landsyfirréttar og síðan
Hæstaréttar og refsing Andrésar
loks milduð um eitt ár.
Lítið er vitað um Andrés eftir
þetta en hann lifði tugthúsvistina af.
Árið 1901 var hann orðinn vinnu-
maður á bænum Þórustöðum,
austan við Eyjafjarðará. Ekki er vit-
að hvenær hann lést.
Ævi Þórunnar tók betri beygju.
Hún flutti að Grímsstöðum í Mý-
vatnssveit árið 1894 og gerðist þar
húsfreyja. Hún giftist Sigfinni Sig-
urjónssyni en hann var bróðir Guð-
mundar Hofdal, glímukappans og
stríðshetjunnar, sem var eini Ís-
lendingurinn til að vera dæmdur
fyrir samkynhneigð. Eignuðust
Þórunn og Sigfinnur saman tvö
börn, Kristjönu og Jóhannes, sem
var merkur listamaður, náttúru-
lífsunnandi og fréttaritari Morgun-
blaðsins. Þórunn lést tæplega ní-
ræð að aldri árið 1962.
Blóðskömm glæpur gegn guði
Mál feðginanna Andrésar og Þór-
unnar er borðleggjandi. Barn
kemur undir, móðirin feðrar
það föður sínum og heldur fram
nauðgun. Faðirinn viðurkenn-
ir ekki aðeins nauðgunina held-
ur tvær til viðbótar. Engu að síður
var Þórunn ákærð fyrir sifjaspell
og þrælað í gegnum öll dómstig-
in, allt til Hæstaréttar í Danmörku.
Henni voru ekki dæmdar nein-
ar bætur heldur var hún „sýkn“ af
ákærunni og átti auðsjáanlega að
standa í þakkarskuld fyrir það.
Þetta mál verður að setja í sögu-
legt samhengi því að ekki voru
nema rúmlega 20 ár síðan Stóri-
dómur var afnuminn úr lögum.
Það gerðist árið 1870 þó að fram-
kvæmd hans hefði reyndar mild-
ast töluvert á 18. öld og fyrri hluta
19. aldar. Hugarfarið var þó það
sama og blóðskömm sterklega for-
boðin í trúarlegum skilningi. Blóð-
skömm var glæpur gegn guði og á
ábyrgð beggja aðila. Nauðgun gat
vissulega orðið til þess að refsing
væri milduð og lífi kvenna þyrmt.
En hana var erfitt að sanna og jafn-
vel þótt hún væri sönnuð gátu þær
misst lífið.
Stóridómur var lögfestur árið
1565 og á þeim tíma voru 50 Ís-
lendingar teknir af lífi fyrir sifja-
spell. Jafnmargar konur og karl-
ar, 25. Karlar voru hálshöggnir,
stundum með bitlausri öxi eins
og dæmin sanna, og konum var
drekkt í köldum hyl. Allt var þetta
framkvæmt á þingum fyrir framan
fjölda fólks og enginn mátti und-
an líta.
Það var vegna þessara harka-
legu refsinga sem fjöldi barna var
borinn út, dulsmál. Á þeim tíma
sem Þórunn ól sitt barn voru duls-
mál enn algeng. Á árunum 1874 til
1913 komu upp að minnsta kosti
sex dulsmál á Íslandi, sum þeirra
eftir sifjaspell. Þetta hefði hæglega
getað orðið raunin í máli Þórunnar
því að ef Andrés hefði ekki viður-
kennt brot sitt hefði hún einnig
verið dæmd. Orð gegn orði. n
Ákærð fyrir sifjaspell þó að faðirinn
hefði viðurkennt nauðgaun
n Til Hæstaréttar í Danmörku n Stóridómur orsök dulsmála
Saurbær í Eyjafirði Jörðin
þar sem Þórunn var í vist.