Skessuhorn - 21.12.2000, Page 46

46
FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 2000
^niaaunui.
Þú verður einhvemtínian góður!
Benedikt Sveinbjöm Betiediktsson kaupmaður á Hellissandi var síðasti faktor Dana á Islandi.
Hellissandur er talið elsta þétt-
býli á Islandi og er talið að þar
hafí þéttbýlismyndun hafist
strax á 11 .öld. Þetta byggðarlag,
sem í dag er ysta hverfi Snæ-
fellsbæjar, á sér því langa sögu.
Hér verður ekki farið langt aft-
ur í tímann en þó litið til baka
með kaupmanninum Ottari
Sveinbjömssyni á Blómsturvöll-
um. Afi Óttars, Benedikt Svein-
bjöm Benidiktsson, var síðasti
danski faktorinn á íslandi.
Benedikt réðst til Tang og Riis á
Hellissandi 1926 og rak verslun
þeirra þar þangað til fyrirtækið
varð gjaldþrota 1932. Eftir það
rak hann eigin verslun fyrst í
húsi Tang og Riis og síðan í
húsinu Bjargi sem áður var
verslun Sæmundar Halldórsson-
ar.
Ur æskuminninguni
Benedikt var fæddur í Steinshús-
um við Patreksfjörð 26. nóvember
1890. Þaðan fluttu foreldrar hans í
Litlu Klappenborg á Vatneyri og
síðan í nýtt hús á landamerkjum
Vatneyrar og Geirseyrar. Benedikt
hélt dagbækur alla sína æfi og er
þar margt fróðlegt að finna um líf
hans og lifnaðarhætti Islendinga.
“Um aldamótin var ég kúa- og kví-
arollusmali í Bröttuhlíð á Rauða-
sandi. Næstu sumur var ég notaður
til að skera úr kúfskeljum og beita
lóðir og róa í góðu á árabát, þar af
tvö sumur í Hlíðardal á Patreks-
firði. Síðasta sumarið fyrir ferm-
ingu var ég á m/b Hegra við fisk-
og vöruflutninga til Tálknafjarðar
og í Utvíkur að Látrum. Fór dag-
inn eftir fermingu til sjós á færa-
skipið Pollux litla, var ég tvö sum-
ur á honum 1905 og 1906. Næstu
tvö sumur 1907 og 1908 á Admiral
Ship í eigu Björns Olsen, en á
sumrin við snúninga og afgreiðslu
við verslun hans og í kvöldskóla
séra Magnúsar Þorsteinssonar”.
Eftir það gerðist Benedikt verslun-
armaður og verkstjóri við fiskverk-
un hjá nokkrum aðilum á Patreks-
firði en settist í Verslunarskóla Is-
lands 1911 og útskrifaðist þaðan í
maí 1913.
Snæfellsnesið
Eftir útskrift úr Verslunarskól-
anum vann Benedikt ýmis störf
þangað til hann réðst þann 25. á-
gúst 1915 til Péturs A Ólafssonar
konsúls og kaupmanns á Geirs-
eyri. Pétur A Ólafsson hafði þá
eignast verslunarréttindi á ungum
verslunarstað í Grafarnesi. Þessi
verslunarstaður varð til með skip-
un konungs um 20 árum áður eft-
ir að hinn forni Grundarfjarðar-
kaupstaður var endanlega úr sög-
unni. I Grafarnesi varð það hlut-
verk Benedikts að stofna verslun
og vélbátaútgerð. Þar kynntist
hann konu sinni og þar fæddust
synir þeirra tveir. Arið 1920 seldi
Pétur verslun sína í Grafarnesi og
leið Benedikts lá þá aftur til Pat-
reksfjarðar þar sem hann var bók-
haldari hjá Pétri, eða þar til hann
réð sig aftur suður á Snæfellsnes,
nú til Tang og Riis eins og fyrr er
að vikið.
Skipaafgreiðsla
Við eldhúsborðið hjá Óttari
Sveinbjörnssyni kaupmanni á
Blómsturvöllum veltum við upp
spurningunni hver hafi nú verið
munurinn á aðföngum og aðstöðu
hans sjálfs og afa hans. “Þegar afi
byrjaði sinn verslunarrekstur var
hér til kaupfélag sem verslaði í
Bjargi. Kaupfélagið kaupir svo
eignir Tang. og Riis en karlinn
náði að kaupa húsið sem kaupélag-
ið verslaði í og hóf þar verslun á
efri hæðinni því neðri hæðin var
enn í leigu kaupfélagsins og varð
að standa auð þangað til leigu-
samningurinn rann út. Nú, að-
flutningar voru allir af sjó því eng-
inn akvegur lá þá til Hellissands. A
þessum tírna var hafnaraðstaða hér
ákaflega bágborin. Afi hafði um-
boð fyrir þau skip sem gengu
hingað, Eimskip og fleiri. Hann
átti tvö bringingaskip sem notuð
voru til að flytja vörur milli skip-
anna og lands. Öllum freðfiski og
saltfiski var skipað um borð í þessa
báta og svo voru þeir dregnir af
mótorbátum milli skips og lands.
Eins var með vöruna sem kom
með skipunum. Vörurnar voru
hífðar úr flutningaskipunum í
bringingaskipin við skipshlið í
svokölluðu heisum síðan var varan
borin úr fjörunni.
Jólaávextir farast
Eg man eftir óhappi sem varð
þegar verið var að skipa upp vör-
um á jólaföstunni. Eg hef líklega
verið um 10 ára aldur. Þá slitnaði
niður eitt heisið og megnið af á-
vöxtunum sem borða átti um jólin
fóru í sjóinn. Á þeini tíma fékk
maður ávexti aðeins um jól, utan
þess tíma var sá varningur ófáan-
legur. Það vildi nú svo vel til að
það var norðanátt svo ávextirnir
ráku á land og við krakkarnir vor-
um út um allar fjörur að tína þetta
góðgæti upp. Það var slæglega
mætt í skóla þá dagana! Við vorum
leitandi undir þaranum næstu
daga og auðvitað átum við þetta
allt jafn óðum. Þetta varð að vísu
til þess að minna var til af þessum
sjaldséða varningi á sjálfum jólun-
um.
Snúningapiltur
Eg er elsta barnabarn karlsins og
var mikið heima hjá þeim. Þegar
ég var 11 eða 12 ára var ég farinn
að snúast fýrir hann og aðstoða í
búðinni. Fyrstu verkin voru að
vikta í poka vöru, því þá kom öll
vara sekkjuð eða í kössurn. Þá kom
brjóstsykurinn í háum boxum.
Haframjöl, rúsínur og hvaðeina
var viktað úr kössum eða sekkjum
og ég man sérstaklega eftir því er
molasykurinn kom. A þeim tíma
var þetta fremur sjaldgæf vara að
það varð að skipta þessu niður svo
föstu viskiptavinirnir fengju það
sem þeir þyrftu. Þetta var 1957. Þá
komu 12 kassar af molasykri og
karlinn hann afi var í Reykjavík og
ég sá um búðina fyrir hann á með-
an. Þar sem ég er nú latur maður
að eðlisfari hraus mér hugur við að
fara að vigta þetta allt og skipta því
niður. En búðin var full af körlum
sem voru þar að hangsa því á þess-
um tíma voru búðirnar einskonar
samkomustaðir. Eg gerðist því
klókur og gat doblað karlana til að
kaupa helminginn af kössunum,
þeir gætu svo skipt honum sjálfir.
Þar með slapp ég við að vigta upp-
úr þeim kassanum. Þegar karlinn
kom og frétti þetta varð hann alveg
trítilóður því svona gekk verslun
þá ekki fyrir sig. Undir niðri hafði
hann þó lúmskt gaman af og sagði
við mig; “þú verður einhvern tím-
an góður”.
Engir peningar
“Á þessum tíma átti varla nokkur
maður peninga og var megnið af
viskiptunum í formi vöruskipta.
Menn lögðu inn afurðir og tóku út
vörur, allt út í reikning. Um öll
þessi viskipti var haldið sérstakt
bókhald og þannig áttu menn ým-
ist inni eða skulduðu. Eg komst
svolítið í þetta þegar karlinn var
um tíma á sjúkrahúsi og lengi eftir
það og jafnvel enn þann dag í dag
er ég að finna miðasnepla þar sem
Óttar kaiipmaður með sonarson sinn og nafim Óttar Asbjömsson.