Skessuhorn - 26.10.2005, Side 12

12
MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 2005

Með grallarablóð í æðum
Rætt við Herdísi Guðmundsdóttur á Þverfelli í Lundarreykjadal
Bjöm á Þverfelli skilar hér mjólk viS mjólkurhílinn og tekur á móti gestum. A sama
tíma er komiS meS mjólk frá Gilsstreymi.
Þverfell er innsti bær í Lundar-
reykjadal, kúrir þar í friðsæld undir
samnefndu felli. Þessi bær hefur í
gegnum árin verið viðkorrmstaður
ríðandi ferðamanna sem leggja á
Uxahryggjaleið suðuryfir eða þeirra
sem koma ffá Þingvöllum á leið yfir
í Borgarfjörð. Þá er gjaman komið
við á Þverfelli að vetrarlagi þegar
ferðalangar á snjósleðum æda inn á
hálendið en fjölfarin leið er ffá Þver-
felli að Hveravöllum. Þá er steinsnar
þaðan upp að Reyðarvatni en þar er
stunduð silvmgsveiði sumar og vetur.
Litið heim að Þverfelli af þjóðvegin-
um, blasir við lágreist íbúðarhús
skammt ffá þjóðveginum og þar til
vinstri myndarleg útihús. Enn ofar
og til hægri á háum lækjarbakka
stendur hvítt háreyst íbúðarhús.
Ræður þar ríkjum Herdís Guð-
mundsdóttir með grallarablóð í
æðum að eigin sögn.
Frá Hæli í Flókadal
„Pabbi var ákaflega ffjálslyndur og
fyrst þegar ég fór á jólaball var ég
aðeins sjö ára, þá sá ég pabba leika í
fyrsta skipti. Hann var mikill félags-
málamaður, söng lengi bassa í
kirkjukómum í Reykholtskirkju og
var virkur ungmennafélagi. Hann
lék í flestum þeim leikþáttum sem
ungmennafélagið setti upp á
skemmtunum sínum sem fjöl-
mennastar vora á þeim árum; jóla-
skemmtunin og sumardagsins fyrsta.
Að vera með sprell og grallaraskap
kemur öragglega frá henni
langömmu minni Helgu Böðvars-
dóttur. Þessi eiginleild sprettur svo
öðru hvoru upp í afkomendunum,“
segir Herdís þegar hún byrjar að lýsa
fyrir viðmælanda sínum minningar-
brotum úr bemsku sinni.
Faðir Herdísar, Guðmundur
Bjamason bóndi á Hæli í Flókadal
fluttist þangað með Ingibjörgu
móðir sinni þegar hún varð ekkja. Þá
bjó á Hæli Þórður, föðurbróðir
Guðmundar. Bræður Guðmundar
Bjamasonar voru Júlíus á Leirá sem
var yngstur, Sigurður á Oddsstöðum
faðir Ástu sem giftist Kristjáni Dav-
íðssyni frá Þverfelli og Hönnu sem
gifrist Ragnari Olgeirssyni. Tvíbura-
bróðir Sigurðar var Oddur, skó-
smiður í Reykjavík sem var m.a. afi
Flosa Ólafssonar leikara. Helga var
elst, giftist á Akranesi Bjarna Gísla-
syni og þeirra sonur var Bjami sem
lengi var organisti við Akranes-
kirkju. Guðmundur á Hæli kvæntist
Helgu Jakobsdóttur ffá Varmalæk í
Bæjarsveit, systur Jóns Jakobssonar
sem var faðir Jakobs Jónssonar
bónda þar og faðir núverandi bónda
á Varmalæk sem er Sigurður Jakobs-
son. „Hún móðir mín lést ung en
átti þá þessi böm; Jakob sem er ný-
lega látinn 92 ára, Ingibjörgu sem er
88 ára og býr syðra en hún giftist
Ingimundi Ásgeirssyni ffá Reykjum
hér í Lundarreykjadal. Sjálf er ég að-
eins yngst, fædd á Hæli 7. júlí 1918.
Pabbi giftist aftur, Stefaníu Arnórs-
dóttur og áttu þau saman eina dótt-
ir, Margréti fædda 1933. Hún var nú
á dögunum að missa manninn sín,
Bessa Bjarnason, leikara."
Lífið í dalnum
Það kemur ffam hjá Dísu á Þver-
felli að á þessum ámm var enginn
vegur ffam í Flókadal, aðeins slóð
meðffam Geirsánni sem var fær með
hestakerm. Þá var ferðast gangandi
eða ríðandi. Ferðin ffá Hæli, yfir
hálsinn til Reykholts tók um tvo
tíma gangandi en rúman klukkutíma
ríðandi. „Svipaðan tíma tók að fara
ffá Hæli yfir í Húsið sem var félags-
heimili þar sem nú er Logaland. Þar
vom flestar samkomur haldnar,
reyndar var Húsið seinna kallað
Sjoppan en það var svo á virðulegum
fúndi hjá Ungmennafélagi Reykdæla
að félagsheimihð var formlega skýrt
Logaland sem hefur haldið síðan. Eg
var fermd á undanþágu 13 ára í
Reykholti en t.d. Imba á Steindórs-
stöðum, sem fædd var síðar á árinu,
beið til næsta árs. Þetta var mjög
strangt í þá daga hjá blessuðum
prestunum. Það þótti ekki tiltöku-
mál að senda mig eina í Reykholt til
spurninga það vorið og sama var um
skólagöngu mína en farskólinn var
til skiptis heima á Hæh eða í Geirs-
hlíð. Einnig var kennt í Reykholts-
dal. Þá sótti ég skólavist að Odds-
stöðvim í hálfan mánuð. Þar sá ég
fyrst verðandi eiginmann minn,
Björn Davíðsson frá Þverfelli. Hann
var fæddur á Litiu Þúfú í Miklholts-
hreppi 20. desember 1917. Hann
fluttist þaðan trngur með foreldrum
sínum að Þverfelh. Eftir slitróttan
barnaskólann var ég tvo vetur í
Reykholtsskóla. Þar lék ég fyrst í
leikþætti, strákgutta nokkurn, ég
man nú ekki nánar affekið það.“
Spurð nánar um hvort hún hafi
ekki fetað í fótspor föður síns varð-
andi leiklistina, vill Dísa ekki gera
mikið úr því en viðurkennir þó að
hafa stigið á fjahrnar öðm hvora.
,JÚ, ég lék í nokkmm leikþáttum,
stórum og smáum, aðallega smáum.
Eg man að við lékum einu sinni
Húrra krakki". Það var sýnt hér
heima, við sýndum líka á Hvann-
eyri.“
Lífið heima á Hæh var afar hefð-
bundið að þeirra tíma hætti. „Pabbi
bjó með kýr og fé. Fyrsta heyskapar-
tækið heima var tréýta sem nomð
var til að draga saman hey með hest-
um og fyrsta vélin var sláttuvél sem
tveir hestar vom látnir draga. Við
þurffum að flytja mjólkina á kerra
eða klakk til Deildartungu á þessum
ámm. Þar var kominn vegur og ffam
í Reykholt.“
Kúskur við vegagerð
,A þessum ámm heima á Hæh var
lagður fyrsti vegurinn ffam Flóka-
dal. Hann var lagður ffá bænum
Steðja sem stendur á melbrúninni
ofan við Flókadalsá og ffam ásana
heim að Hæli og niður og yfir að
Geirshlíð. Eg var kúskur við þessa
vegagerð, pjakkaði burt þúfur og
börð, bar til grjót í fyrirhugað vegar-
stæði og mokaði möl á kermrnar. Þá
fylgdi maður kerrunni til losunar og
fékk svo far á henni til að moka aft-
ur í. Einu verkfærin sem notuð vom
við þessa vegagerð vom skófla og
haki. Þetta var strembið en tilbreyt-
ing. Þetta var nú eiginlega það eina
sem ég vann utan heimilisins fyrir
utan einn vetur í Reykjavík þar sem
ég vann við Heymleysingjaskólann."
Flutt að Þverfelli
„Við Björn hittumst öðm hvom á
ýmsum samkomum og við önnur
tækifæri. Samband okkar styrktist og
á endanum settumst við að á Þver-
felli í september 1943, þá um haust-
ið 8. nóvember fæddist sonur okkar,
Kristján. Sumarið eftir þegar við
vildum skíra Kristján var enginn
prestur nærtækur. Eg fékk því far um
Uxahryggjaleið til Reykjavíkur og
þar var hann skírður 10 mánaða
gamall. Við hófum búskap með for-
eldrum Björns fyrstu árin eða til árs-
ins 1946, þegar við tókum við bú-
skapnum að fullu. Það er svo 14.
desember 1951 að dóttir okkar Inga
Helga fæðist. Hún var skírð hér
heima á Þverfelli, ásamt fjórum
börnum þeirra Ingibjargar systur og
Ingimundar. Einnig var þá skírður
hér heima Freysteinn ffá Reykjum.
Þetta var 19. október 1952. Það var
messa á Lundi þennan dag og séra
Guðmundur Sveinsson taldi ekki
eftir sér að skjótast hingað ffameftir
og skíra hópinn. Reyndar var þetta
talsvert ferðalag því ástand vega í
Lundareykjadal var lítið betra en í
Flókadal á þessum áram. Þegar ég
fór í mína fyrstu heimsókn að Þver-
felli í maí 1943, fengum við far með
vömbíl ffam dalinn. Hann festist
neðan við Brennu og þaðan máttum
við ganga ffam að Þverfelli og sel-
flytja ffá Brennu fóður og fleira sem
á bílnum var.“
Aðspurð um það þegar hún flutti
ffam að Þverfelli, ffemsta bæ í þess-
um langa dal, hvort einangrunin hafi
ekki verið meiri en ffam á Hæli?
„Nei, aldeihs ekki. Hér var mikil
umferð fólks á leið suður eða hingað
upp effir í Borgarfjörðinn eða
lengra."
Annasamt - ekki síst
vegna ferðafólksins
„Þverfell var á þessum tíma áning-
arstaður ríðandi ferðamanna og því
mjög gestkvæmt. Eg man að eitt
sumarið, ffá sauðburði og fram að
göngum vora aðeins sex næmr sem
enginn var í gistingu," segir Dísa og
kímir yfir minningunum ffá liðnum
árum á Þverfelli. Það hljóta þá að
hafa verið drjúgar tekjur sem þessi
þjónusta hefúr skilað, bæði í fæðis-
sölu, gistingu, aðstöðu og beit fyrir
hrossin? Nú slær Dísa sér á lær og
svarar brosandi: „A þessum ámm var
þetta eingöngu gestrisni, það var al-
veg undantekning ef boðin var
greiðsla fyrir veitta aðstoð, þá stund-
um brennivínsflaska en það vom nú
lítil not fyrir svoleiðis á þessum bæ.“
Um þessar mundir vom að hefjast
ferðalög á bifreiðum um Uxa-
hryggjaleið. Bjöm á Þverfelh eignast
Ford herjeppa 1946 og 1947 nýjan
Willys landbúnaðarjeppa. Hann var
notaður bæði til mjólkurflutninga,
þá þurfti að flytja mjólkina í veg fyr-
ir mjólkurbflinn niður að Snarta-
staðamelum, og fyrir aðrar þarfir
heimilisins. En þá hefst einnig nýr
kafli í tengslum við ferðafólk. O-
talsinnum þurfti að hjálpa ferðafólki
sem lent hafði í einhverju basli, fest-
um eða bilunum. „Hann Björn og
nágrannamir, vom eiginlega hálf-
gerð björgunarsveit, alltaf reiðubún-
ir að hjálpa ef eitthvað bar út af.
Þetta var nú stundum hálf spaugi-
legt. Eg man t.d. eftir einu sinni að
hjón komu gangandi hér heim. Frú-
in var í skóm af bónda sínum alltof
stómm, búin að ganga ofan af Uxa-
hryggjum þar sem bfllinn hafði öxul-
brotnað að sögn eiginmannsins.
Frúin var á hælaháum skóm og því
nauðbeygð að fara í stóm skóna af
bónda sínum. Síðar kom svo í Ijós að
öxull bílsins hafði ekki brotnað held-
ur losnað ró sem skrölti laus í hjól-
koppnum.“
Dísa dregur fram möppu og sýnir
viðmælanda ýmsar ffásagnir af við-
skiptum við ferðafólk sem hún hefúr
safnað saman í gegnum árin. Við-
mælandi rekst á ljóð á einu blaðinu,
hlýlegt og bjart um fossinn. Því vill
Dísa ekki flíka og ekkert má um það
fjalla meir og því síður birta. Við-
mælandi hefur hinsvegar komist að
því að leyndarmáli Dísu að hún er
hagyrðingur í betri kantinum og það
alls ekki langsótt, því þekktur hag-
yrðingur er í ættinni, Jakob heitinn á
Varmalæk sem margir þekkm, gerði
t.d. margar góðar vísur og ljóð.
Búskapur og félagsmál
„Hér á Þverfelli er afar staðviðra-
samt, nema í suðaustanáttinni. O-
kosturinn við hægviðrið á surnrin er
mýbitið sem er talsvert óþægilegt,
bæði mönnum og skepnum. Bú-
skapurinn okkar Bjöms var ósköp
hefðbundinn, kýr og kindur en fá
hross. Við fengum fyrsm dráttarvél-
ina 1955, Ferguson sem stendur hér
inni í geymslu. Við voram bæði í
kirkjukómum. Eg söng alt röddina,
það hefur trúlega þótt eðhlegast, því
pabbi var jú bassi og Björn var tenór,
fallegur tenór. Eg gekk aldrei í kven-
félagið, sennilega ekki nógu
þroskuð. Kirkjukórinn hélt fyrstu
þorrablótin hér áður fyrr. Þá þurft-
um við í kómum að semja, leika og
syngja, elda og bera fram matinn.
Þetta var skemmtileg töm. Á þorra-
blótum þurftu margir að koma ffarn
og stundum alhr fúllorðnir á bæjtm-
um. Það varð því að taka bömin með
á blótin, kynslóðabil var því ekkert.
Ef um hvítvoðunga var að ræða var
LeikiS án gleraugna á stofuorgeliS.
Fjölskyldan á Þverfelli. F.v Kristján, Herdís, Björn og Inga Helga.