Morgunblaðið - 27.05.2019, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. MAÍ 2019
Hafnarfjörður Timburbyggingin nýja, sem kemur til með að hýsa Hafrannsóknastofnun, setur mikinn svip á hafnarsvæði bæjarins. Unnið er að endurskipulagningu og fegrun alls svæðisins.
Árni Sæberg
Ekki er ætlun mín
að rifja upp um-
ræðuna um þriðja
orkupakkann eða
ræða þann fjórða.
Margir vilja fylgja
Evrópu, aðrir vilja
ríghalda í sem sjálf-
stæðasta stöðu lands-
ins. EES hefur verið
meðalvegur sem flest-
ir hafa unað við. Við-
skiptakjör landsins bötnuðu með
EES, en skuggahliðin er sívaxandi
fákeppni sem evrópskar reglur um
stóra virka markaði virðast ekki
hemja. Í Evrópu er nú stöðnun, en
mikill vöxtur í Asíu. Útflutningur
þangað mun vaxa, en dvína til
Evrópu á næstu árum og áratug-
um. EES verður þó áfram um
sinn rétta lausnin fyrir okkur.
Lærdómurinn af Brexit er sem
fyrr að „konungsgarður er rúmur
inngangs en þröngur brottfarar“.
Yfirburðir og óhagræði
Hlutfallslegir yfirburðir okkar
hafa lengi verið í fiskveiðum,
hreinni, ódýrri orku og háu
menntunarstigi. Breytingar og
sveiflur hafa lengi verið í lífríkinu.
Fiskistofnar koma (makríll) og
fara (loðna). Ferðaþjónustan var
„hvalreki“. Landkostir munu
breytast í hlýnandi veðráttu, við
vitum ekki hvernig en varla alltaf
okkur í hag. Fram-
undan eru reglur um
að opinberum orku-
fyrirtækjum beri að
taka markaðsverð fyr-
ir orku. Ef það gerist
hér hverfur sá liður í
hlutfallslegum yfir-
burðum landsins og
ekkert kemur í stað-
inn. Sagt er að hér
séu 42% af ósnortnum
víðernum Evrópu. Við
sjáum útlendinga
kaupa dýrmæt nátt-
úrugæði fyrir sig og vini sína. Ef
svo fer fram sem horfir kann að-
gengi afkomenda okkar að nátt-
úrunni að skerðast.
Virkjanir og stóriðja
Í hálfa öld höfum við verið full-
vissuð um að þjóðin muni njóta
ódýrrar hreinnar raforku, þegar
stóriðjan hafi greitt virkjanirnar
niður. Þessi loforð hafa verið
marg ítrekuð. Fyrir nokkrum ár-
um tók Landsvirkjun að segja
okkur frá því að nú mætti vænta
uppskerunnar. Fram kom hug-
mynd um „þjóðarsjóð“ í stíl við
norska olíusjóðinn. Tveir ráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins hafa
sett fram hugmyndir um að selja
Landsvirkjun að hluta. Fjárfestar
vilja fá sína ávöxtun, hún yrði tek-
in af kaupendum orkunnar. Einka-
væðing, sæstrengur, vindmyllu-
garðar og markaðsverð eru orð
sem dynja á fólki. Orkupakkarnir
eru vörður á vegferð til Evrópu-
sambandsins, sem engin samstaða
er um.
Málamiðlun
Engin samstaða er heldur um
að við göngum úr EES. Finna
verður leið sem gerir okkur kleift
að efna gömlu loforðin, en halda
áfram þessu evrópska samstarfi á
meðan það er okkur hagfellt. Það
þýðir að við búum svo um hnútana
að við getum lifað með orkupökk-
unum. Sú leið sem ég sé er að
skilja eldri niðurgreiddar virkj-
anir, ekki aðeins allar þær sem
gerðar voru fyrir almennan mark-
að heimila og smáfyrirtækja held-
ur líka stórar niðurgreiddar virkj-
anir, frá rekstri þeirra sem yngri
eru og þjóna orkufrekum iðnaði.
Samrekstur í eigu notenda, sem í
felst í raun „sjálfsþurftarbúskap-
ur“ og kostnaðarskipting getur
samræmst EES-reglum. Einhvers
konar sameignarform yrði valið,
e.t.v. framleiðslusamvinnufélag
eða samlagshlutafélag.
Landsvirkjun hefur tekið háar
fjárhæðir að láni erlendis á grund-
velli síns rekstrar. Óvæntar vend-
ingar sem raska honum gætu orð-
ið gjaldfellingarástæða. Lausnin
þarf að gæta hags LV. Sé þetta
gert kemur um leið í ljós hvort
þessar virkjanir eru að niður-
greiða orku til stóriðju. Ef svo
reynist vera hefur eitthvað farið
úrskeiðis, því stóru virkjanirnar
voru tengdar samningum um
orkusölu. Þó svo reynist ekki vera
færa þessar virkjanir LV styrk,
förum því varlega, en við eigum
rétt á að vita hið sanna. Endan-
lega markmiðið hlýtur að vera að
standa við margítrekuð loforð um
að almenningur muni njóta lágs
orkuverðs í fyllingu tímans, eftir
því sem þjôðin eignast skuldlausar
virkjanir.
Nýja félagið á að vera til fyrir
alla eigendur sína og afhenda
þeim rafmagn á einu meðaltals
framleiðslukostnaðarverði um land
allt, etv. með hóflegri álagningu
vegna viðhalds og endurnýjunar
tækjabúnaðarins. Þetta samræm-
ist ESB-reglum af því að notend-
urnir eru eigendur þess. Umfram-
orku sína á félagið að selja LV,
sem nú yrði eftir þetta með yngri,
skuldsettar virkjanir. Verðið yrði í
upphafi kostnaðarverð, en gerð
yrði áætlun um hvernig það yrði
látið hækka í árlegum þrepum,
þar til það nær meðalverði til
stóriðju. Þetta yrði að gera með
vitund og samþykki lánveitenda,
en með ríkisábyrgð ef ekki næst
samkomulag um annað. Þannig
mundu heimilin ekki niðurgreiða
neina orku til stóriðju til fram-
búðar og njóta lágs orkuverðs,
eins og ítrekað hefur verið lofað.
Þetta er kjarni málsins.
Sporin hræða
Fólk vill ekki missa einn mik-
ilvægasta kostinn við búsetu hér,
án þess að eitthvað komi á móti.
Leggjum hugmyndina um þjóð-
arsjóð til hliðar í bili. Við getum
tekið þá umræðu aftur þegar um-
ræddum aðskilnaði hefur verið
komið í kring.
Aðdragandi „hrunsins“ er fólki í
fersku minni. Sparisjóðir og
tryggingafélög voru étin innan frá
af eigendum sínum. Fjárfestar
komust yfir banka og tóku sparifé
almennings traustataki fyrir sig
og vini sína. Engin fyrirstaða hélt
aftur af ásókn nokkurra einka-
framtaksmanna í annarra manna
fé. Ég gef mér að málið yrði hnýtt
vel upp og svo um hnútana búið
að slíkir atburðir endurtaki sig
ekki.
Fólk mun vilja gulltryggja sam-
eiginlegt eignarhald á orkunni,
sem er ein verðmætasta og stöð-
ugasta eign íbúa landsins. Fjöl-
mörg atriði þarf að ræða í
tengslum við málið. Það sem þarf
hins vegar ekki að gera er að
þrasa til eilífðarnóns. Það er kom-
ið nóg.
Eftir Ragnar
Önundarson » Þannig mundu heim-
ilin ekki niðurgreiða
neina orku til stóriðju til
frambúðar og njóta lágs
orkuverðs, eins og ítrek-
að hefur verið lofað.
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og fyrrverandi bankastjóri.
Leysum ágreininginn