Morgunblaðið - 30.05.2019, Síða 66

66 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 2019
Ragnheiður Birgisdóttir
ragnheidurb@mbl.is
„Ég nota svarthvítar myndir úr
gömlu fjölskyldualbúmi af formæðr-
um mínum og ættkonum. Ég er með
þær sem útgangspunkt fyrir frekar
stór portrett-
málverk,“ segir
Erla S. Haralds-
dóttir um sýningu
sína Fjölskyldu-
mynstur sem
opnuð verður á
morgun, föstu-
dag, í Listasafni
Reykjanes-
bæjar. Þar má
sjá fimmtán
verk byggð á
uppruna Erlu og kynnum hennar af
handverki Ndbele-ættbálksins.
Þannig mætast ólíkir menningar-
heimar í verkum myndlistarkon-
unnar. „Ég leik mér með suðurafrísk
mynstur sem koma frá Ndbele-
ættbálknum. Maðurinn minn er að
skrifa doktorsritgerð um þetta
mynstur og ég hef lesið mér mikið til
um það.“ Hjónin dvöldu í Jóhann-
esarborg og var Erla með vinnustofu
þar í þrjá mánuði. „Við tókum viðtöl
við konur sem eru að mála mynstur í
þessum stíl. Þetta eru gamlar konur
sem hafa lært af mæðrum sínum og
þannig hefur það verið í margar kyn-
slóðir.“ Konurnar mála geómetrísk
abstraktmynstur í sterkum litum.
Afrísku mynstrin eru pólitísk
Erla segir frá því að þrátt fyrir að
hún hafi verið búin að rannsaka þessi
mynstur hafi verið allt annað að hitta
konurnar í eigin persónu. „Við fyrstu
sýn virðast mynstrin öll vera svo lík
en svo þegar maður fer virkilega að
skoða þau sér maður mun og getur
áttað sig á því hvaða kona hefur gert
hvaða verk,“ segir myndlistarkonan
og bætir við: „Mér fannst áhugavert
að þessi list hefur svolítið með sjálfs-
mynd þeirra og menningararf að
gera.“ Erla líkir því við það þegar ís-
lenskar konur voru í þjóðbúningum
hér áður fyrr. „Það virtist styrkja
sjálfsvitund þeirra og samkennd.“
Erla segir mynstur Ndbele-
ættbálskins vera fremur pólitísk.
„Það er eins og mynstrin hafi orðið
stærri og meira áberandi á tímum
Sjálfsvitund
og samkennd
 Sýningin Fjölskyldumynstur opnuð
Erla S.
Haraldsdóttir
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Þetta er alveg eins og ég vonaði að
þetta myndi verða,“ segir Ragnar
Kjartansson glaður þegar ég hitti á
hann í Metropolitan-safninu stóra
fyrr í vikunni. Ég hafði verið leiddur
áleiðis til hans gegnum marga sali
þessa stórkostlega safns, sem geymir
afreksverk manna í listum og hönnun
frá fornöld til dagsins í dag, og þegar
við nálgumst torg sem verk hol-
lenskra endurreisnarmálara hanga
kringum í hringlaga gangi, þá smá-
hækkar tónlist. Það er leikið á tvo
gítara og kvenraddir syngja trega-
fullan en ljúfan söng. Byggt hefur
verið yfir torgið og það myrkvað; þar
inni kringum rómverskan marmara-
skúlptúr á miðju gólfi eru komnir sjö
stórir myndbandsskjáir og þar er
Ragnar ásamt tæknimönnum sem
eru að leggja lokahönd á stillingu
hjóðs og myndar í þessu nýja, fallega
og áhrifamikla verki hans sem verður
frumsýnt í Metropolitan-safninu í
kvöld.
Þetta nýja verk nefnist Death is
Elsewhere – Dauðinn er annars stað-
ar. Það er 77 mínútna langt og kvik-
myndað í einni töku; tvennir tvíbur-
ar, tónlistarkonurnar Kristín Anna
og Gyða Valtýsdætur og Aaron og
Bryce Dessner, þekktir sem með-
limir bandarísku hljómsveitarinnar
The National, sem Ragnar hefur
unnið talsvert með, ganga þar hring
eftir hring kringum áhorfendur og
leika og syngja sama lagið. Verkið
var kvikmyndað á grænu túni í
Skaftártungu um miðnætti um mitt
sumar í hittifyrra, Eldhraun er nærri
og fallegur fjallahringur umlykur
sviðið.
Frumsýning verks Ragnars mark-
ar upphaf aukinnar áherslu í aðal-
byggingu Metropolitan á samtíma-
list, sem á að fella inn í safneignina á
áhrifaríkan hátt, eins og segir í til-
kynningu. Og þar er sagt að pörin tvö
syngi og flytji ástarballöðu í þessu
ægifagra landslagi sem leiði hugann
að ýmiskonar rómantískum klisjum,
en við bætist viss írónía, níhilismi og
fáránleiki. Ragnar er kynntur fyrir
gestum safnsins sem einn áhrifa-
mesti gjörninga- og vídeólistamaður
samtímans og segir forstöðumað-
urinn Max Hollein að í verkinu hafi
Ragnar skapað hrífandi umhverfi og
„ofið saman tónlist, ljóðlist og hið
dramatíska íslenska landslag til að
skapa alltumlykjandi og nána upp-
lifun. Það eru forréttindi að frum-
sýna verk eftir þennan einstaka lista-
mann“.
Áhugaverðar klisjur
Aðstoðarmenn Ragnars og tækni-
menn safnsins hafa þegar lokið upp-
setningu verksins þegar Ragnar
kemur í hús rétt á undan mér, hann
var að koma frá Los Angeles þar sem
hinn kunni gjörningur hans Bliss frá
2011 var endurtekinn í Walt Disney-
tónleikahöllinni á laugardaginn var.
Kristján Jóhannsson, Ragnar, fleiri
söngvarar og hljómsveit fluttu þá
lokaaríuna úr Brúðkaupi Fígarós eft-
ir Mozart látlaust í tólf tíma og var
flutningurinn kvikmyndaður í mestu
mögulegu gæðum. Það væri ekki
skrýtið ef Ragnar væri þreyttur eftir
það ævintýri en hann aftekur að svo
sé og er hæstánægður með það
hvernig Dauðinn er annars staðar
kemur út í Metropolitan-safninu.
„Hérna er þessi hljóðskúlptúrs-
spenna sem mér finnst áhugaverð,“
segir hann og segist líta á þessi víd-
eóverk sín sem einhvers konar út-
leggingar á nálgun bandaríska lista-
mannsins Bruce Naumanns, en
viðurkennir að sín aðferð sé mildari.
„Mér finnst áhugavert að vinna með
þá fortíð; ég er „kominn af“ listafólki
eins og Naumann, Carolee Schnee-
mann, Marinu Abramovic, Mike
Kelly, Paul McCarthy og slíku „hard-
core“-liði í myndlistinni og mér finnst
sá bakgrunnur alltaf vera í verkun-
um mínum. Mér finnst áhugavert að
vinna með aðferðir eins og þau en á
normal hátt, því mér finnst það sem
má kalla normal og yndislegt alltaf
vera ógeðslega skrýtið. Í rauninni er
það pervertískt,“ segir hann og bros-
ir.
„Allar klisjurnar í menningunni
okkar geta verið svo áhugaverðar,
fallegar og yndislegar; ef maður ger-
ir klisju fallega, eins og hér í þessu
verki þar sem yndislegt hvítt hetró-
sexúal fólk labbar í hringi, þá er eitt-
hvert ofbeldi í því.
Verkið stendur fyrir fegurðina en
samt finnst manni það óþægilegt í
þessum nútíma – og það finnst mér
áhugavert.“
Lautarferð á Suðurlandi
Ragnar segir lagið sem listamenn-
irnir flytja þar sem þeir ganga hring
eftir hring í kringum okkur sprottið
úr lagasmíðatörn sem þau áttu sam-
an heima hjá Ragnari og voru að
semja fyrir tónlistarhátíð sem þeir
Dessner-bræður standa fyrir. Titill
verksins og textinn kemur úr bókum
sem þau drógu fram úr bókahillum
Ragnars, meðal annars eftir Saffó í
þýðingu Anne Carson, ljóðum Ro-
berts Lax og skrifum Alexanders
Dumbadzes um líf og dauða lista-
mannins Bas Jans Aders.
„Þetta er svo áhugavert landslag,“
segir Ragnar þar sem við horfum á
verkið meðan tæknimenn fínstilla
mynd og hljóð. Hann hafði áður unn-
ið með sviðsverk þar sem áhorfendur
eru beittir skynblekkingum fyrir til-
stilli eineggja tvíbura og hafði það í
huga þegar hann var að móta þetta
vídeóverk. „Svo fór ég líka að hugsa
um fræga málverkið eftir Jón Stef-
ánsson á Hótel Holti, af fólki í laut-
arferð á Suðurlandi. Þá langaði mig
að gera verk með fólki á túni á Suð-
urlandi – og hér er það komið! Eins
og þú sérð er þetta innblásið af Jóni
Stefánssyni.“
Og hann segist hafa unnið mikið
áður með þessum tvennu tvíburum,
sem eru sem fæddir í þessi hlutverk.
„Ég hef unnið með þeim öllum í
fjölmörgum verkefnum og svo erum
við miklir vinir svo þetta lá beint við.“
„En dauðinn er ekki hér“
 Nýtt og viðamikið myndbandsverk Ragnars Kjartanssonar verður frumsýnt í Metropolitan-safn-
inu í New York í dag  Markar upphaf aukinnar áherslu á samtímalist í gömlu safnbyggingunni
Morgunblaðið/Einar Falur
Ástarljóð „Þetta er alveg eins og ég vonaði að þetta myndi verða,“ segir Ragnar Kjartansson um uppsetningu
verksins í Metropolitan. Tvennir tvíburar eru í því, Kristín Anna og Gyða Valtýsdætur og Aron og Bryan Dessner.