Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Síða 23

íbúar og lífskjör
21
2. íbúar og lífskjör
Population and living conditions
I þessum kafla koma fram vísbendingar um lífskjör og
lífshætti á íslandi á sfðustu árum og breytingar á þeim.
Jafnframt eru þær bornar saman við slíkar vísbendingar frá
öðrum Evrópulöndum. Hér er litið til manntjölda og búsetu.
frjósemi, fjölskyldna og heimila, menntunar og atvinnu-
þátttöku.
2.1.1. Mannfjöldi og búseta
Ibúum landsins fjölgaði um 9% eða rúm 23 þúsund á
árunum 1991 til 2000, en frá árinu 1985 til 2000 fjölgaði um
tæp 41 þúsund eða tæp 17% (tafla 2.1.1.). Allur vöxtur
mannfjöldans á þessu tímabili var á höfuðborgarsvæðinu
og frá árinu 1991 til 2000 fækkaði um 2.265 íbúa í sveitar-
félögum utan þess eða um 2,1%. Frá árinu 1985 til ársins
1998 fækkaði sveitarfélögum um99eðaúr223íl24, þaraf
fækkaði þeim um 77 á áranum 1991-1998. Meðalstærð
sveitarfélaga á landinu árið 1985 var 1.086 íbúar, árið 1991
var meðalíbúafjöldi 1.291 en árið 2000 var hann orðinn
2.281 íbúi. Nær öll fækkun sveitarfélaga er utan höfuð-
borgarsvæðisins þar sem meðalfjöldi íbúa á sveitarfélag óx
úr 511 íbúum árið 1985 í 571 íbúa árið 1991 og í 923 íbúa
árið 2000.
Samkvæmt mannfjöldaspá (tafla 2.1.2.) er áætlað að
íbúafjöldi landsins vaxi um 66 þúsund manns frá 2000 til
2030 eða um rúm 23%. Spáin gerir ráð fyrir breytingum á
aldurssamsetningu mannfjöldans. Þannig eru rúm 38%
landsmanna yngri en 25 ára og tæp 12% eldri en 64 ára árið
2000, en árið 2030 er áætlað að yngri en 25 ára verði 32%
mannfjölda og 65 ára og eldri verði orðnir rúm 19%.
Samkvæmt þessu fækkar hlutfallslega í hópi yngri en vex í
hópi aldraðra. Hlutfall 25-64 ára stendur nánast í stað, er
50% íbúa bæði árin 2000 og 2030.
Mynd 2.1. sýnir tvær mismunandi mælingar á fram-
færslubyrði fólks á vinnualdri þ.e. 20-65 ára, deilt í fjölda
annarra íbúa 1991-2000 og spá fyrir árin 2005 til 2030.
Fyrri mælingin sýnir hlutfall íbúa 0-19 ára og 65 ára og
eldri af íbúum 20-64 ára. Þetta hlutfall fer örlítið lækkandi
eða úr0,78 árið 1991 í0,70árið 2010. Árið 2020tekurþað
að vaxa að nýju og nær 2025 sama hlutfalli og árið 1998.
Skýring þess er, að samhliða sem hlutur 0-19 ára af
mannfjölda lækkar vegur vaxandi hlutur 65 ára og eldri þá
breytingu upp. I síðari mælingunni er eingöngu litið til
aldraðra, þ.e. athugað er hlutfall 65 ára og eldri af 20-64
ára. Á árunum frá 1991 til 2010 er hlutfallið nær óbreytt í
kringum 0,20, en vex hratt eftir það eða um 75% og er orðið
0,35 árið 2030 samkvæmt mannfjöldaspá.
Tafla 2.1.3. sýnir hlutfallslega skiptingu 16 ára og eldri
eftir kyni, aldri og borgaralegri stöðu árið 2000. Af öllum
sem eru annað hvort í hjónabandi eða skráðri sambúð er
fimmtungur í sambúð. Það hlutfall er hærra meðal yngra
fólks en eldra. Athyglisvert er að á aldursbilinu 65-79 ára
eru 30% kvenna ekkjur, en 9% karla á þeim aldri eru ekklar.
I hópi 80 ára og eldri eru 63% kvenna ekkjur en 29% karla
ekklar. Þessi munur kynjanna endurspeglar mismunandi
ævilengd þeirra. Árin 1999-2000 er meðalævilengd kvenna
við fæðingu 81,4 ár en karla er 3,8 árum skemmri eða 77,6
ár (tafla 2.1.4.). Á áratugnum 1961-70 var meðalævilengd
kvenna 5,5 áram lengri en karla. Hefur meðalævilengd
karia aukist um 6,8 ár en kvenna um 5,2 ár á tímabilinu
1961-2000.
Árið 1980 voru erlendir ríkisborgarar búsettir á Islandi
3.240 eða 1,4% íbúa, árið 1991 voru þeir 5.395 eða 2,1%
íbúa en árið 2000 voru þeir orðnir 8.824 sem er 3,1% íbúa
landsins (Tafla 2.1.5.). Árið 1980 voru rúm 0,9% íbúa
ríkisborgarar í löndum Evrópska efnahagssvæðisins en
0,5% frá öðrum löndum. Árið 2000 er hlutfall erlendra
ríkisborgara frá EES af mannfjölda lítið breytt eða 1,1 %, en
erlendir ríkisborgarar frá öðrum löndum orðnir 2% íbúa.
Árið 2000 voru 17.629 eða 6,2% íbúa landsins fæddir
erlendis og/eða erlendir ríkisborgarar (tafla 2.1.6.). Þar af
var helmingur þess hóps sem fæddur er erlendis með íslenskt
ríkisfang (bæði þeir sem hafa haft íslenskt ríkisfang frá
fæðingu og þeir sem hafa öðlast það síðar). Stærstur hluti
þeirra eða 6.781 einstaklingur er fæddur í löndum Evrópska
efnahagssvæðisins eða Bandaríkjunum.
Tafla 2.1.7. sýnir hlutfall erlendra ríkisborgara af mann-
fjölda árið 2000 skipt eftir kyni og aldri. Hlutfall erlendra
ríkisborgara er hærra meðal fólks á vinnualdri (20-64 ára)
en annarra og hærra meðal kvenna á þessum aldri en karla.
2.1.2. Mannfjöldi á Norðurlöndum
Island sker sig úr frá grannlöndunum með hátt hlutfall yngri
og lágt hlutfall eldri íbúa (tafla 2.1.8.). Árið 2000 voru tæp
39% landsmanna yngri en 25 ára en í hinum löndunum var
þetta hlutfall frá 30 til 32% íbúa. Eldri en 64 ára eru tæp
12% þeirra en frá 15 til 17% íbúa annarra Norðurlanda.
Á mynd 2.3. er sýndur fjöldi yngri en 20 ára og eldri en
64 ára á móti fjölda 20-64 ára á Norðurlöndunum frá 1991
til 2030 (spá fyrir árin 2010-2030). Myndin endurspeglar
mismunandi aldursskiptingu landanna og sýnir að fram-
færslubyrði mæld á þennan hátt vex hægar á Islandi en í
hinum löndunum.
Tafla 2.1.9. sýnir meðalævilengd við fæðingu eftir kyni
í löndum OECD árið 1999. Löndunum er raðað eftir meðal-
ævilengd kvenna og er Island í 7. til 8. sæti í þeirri röð.
ísland er í öðru sæti í meðalævilengd karla við fæðingu á
eftir Japan. Minnstur munur á ævilengd karla og kvenna er
hér á landi.
Árið 2000 var hlutfall erlendra ríkisborgara af mannfjölda
á Norðurlöndum hæst í Svíþjóð eða 5,4% (tafla 2.1.10.),
sem nálgast að vera helmingi hærra hlutfall en á Islandi.
2.2.1. Frjósemi
Árin 1961-2000 hefur dregið verulega úr bæði burðarmáls-
og ungbarnadauða (tafla 2.2.1.). Athyglisvert er að fjöldi
fæddra lækkar um tæp 10% frámeðaltali áranna 1961-65 til