Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Blaðsíða 65

Fjölskyldur og börn
63
4. Fjölskyldur og börn
Families and children
4.1. Útgjöld til fjölskyldna og barna
Tafla 4.1.1. sýnir þróun útgjalda vegna fjölskyldna og
bama á Islandi á árunum 1991-2000 og jafnframt sýnir
taflan útgjaldaliðina sem teljast til verkefnasviðsins.
Útgjöldin mæld á föstu verðlagi lækka milli áranna 1991 og
1993, en fara vaxandi árlega eftir það. Mest er aukningin
milli áranna 1995 og 1996 meðal annars samfara því að það
tekst að leggja mat á greiðslur launa í fæðingarorlofi1.
Meðal peningagreiðslna eru bamabætur og bamabótaauki
stærstu liðimir, en útgjöld til þeirra dragast saman m.a.
samfara vaxandi tekjutengingu þeirra. Fram til 1995 er
rúmlega sjötti hluti útgjalda til peningagreiðslna vegna
fæðingarorlofs. Þá er einungis um að ræða greiðslur vegna
fæðingarorlofs sem greitt er af Tryggingastofnun ríkisins,
og vantar þar útgjöld vegna greiðslna launa í fæðingarorlofi
sem opinberir starfsmenn eiga rétt á og bankamenn að hluta.
Frá árinu 1996 hefur tekist að leggja mat á þau útgjöld og
hækkar þá hlutur fæðingarorlofs um rúmar 600 milljónir og
verður tæplega þriðjungur útgjalda til peningagreiðslna.
Loks er vert að benda á að liðurinn meðlög er nettókostnaður,
þ.e. útgjöld að frádregnum greiðslum meðlagsskyldra.
Útgjöld til þjónustu á þessu sviði vaxa á tímabilinu öfugt
við útgjöld vegna peningagreiðslna. Er það ekki síst vegna
vaxandi útgjalda til leikskóla, sem er stærsti liður þjónust-
unnar, en útgjöld til bamavemdar vaxa einnig. Aukning
útgjalda til þessara liða valda því að hlutur sveitarfélaga í
fjármögnun vex verulega á tímabilinu eða úr tæpu 31% í
rúm 52%, en hlutur ríkissjóðs lækkar á móti úr tæpum 59%
í rúm 34% útgjaldanna.
4.2. Samanburður niilli Norðurlanda
Á Norðurlöndum eru útgjöld til fjölskyldna og barna hæst
á íbúa í Danmörku en lægst á íslandi árið 2000. Ef útgjöld
á íslandi eru sett í 100 þá era útgjöld í Danmörku 175. Á
sviði peningagreiðslna er munurinn mestur á útgjöldum
milli Noregs og íslands. í þjónustuþættinum báru Danir
höfuð og herðar yfir hin löndin í útgjöldum vegna dagvistar
bama og bamavemdar.
Við samanburð á þessu verkefnasviði verður að hafa í
huga að hlutfall barna af heildaríbúafjölda er hærra á íslandi
en í hinum löndunum. Þannig voru tæp 28% íbúa á aldrinum
0-17 ára á íslandi árið 2000, en 22% íbúa í Danmörku,
Finnlandi og Svíþjóð og 24% íbúa í Noregi. Til að leiðrétta
fyrir þessum mun eru í töflu 4.2.2. sýnd útgjöld í jafnvirðis-
gildum árið 2000 á íbúa 17 ára og yngri á Norðurlöndum.
Eins og taflan sýnir eykst munur milli Islands og allra hinna
landanna við þessa leiðréttingu. Ef útgjöld á Islandi eru sett
í 100 þá eru útgjöld í Danmörku 224, en frá 144 til 198 í
hinum löndunum þremur.
Skýringar á lægri útgjöldum á Islandi felast einkum í
minni útgjöldum vegna fæðingarorlofs. Hér á landi er ekki
um að ræða greiðslur til foreldra í foreldraorlofi, barnabætur
eru tekjutengdar á Islandi og að síðustu eru útgjöld til
dagvistar bama lægri. Það síðasta á sennilega ekki síst við
vegna hærri hlutar þjónustugjalda í rekstri leikskóla. Þannig
námu þau tæplega 32% rekstrarkostnaðar leikskóla
sveitarfélaga á Islandi 2000, en sambærilegar tölur voru 15
til 16% rekstrarútgjalda í Finnlandi og Svíþjóð, 19% í
Danmörku en 30% í Noregi. Utgjöld til barnavemdar eru
hærri á Islandi en í Noregi og Finnlandi, en lægri en í
Svíþjóð og mun lægri en í Danmörku þar sem þessi útgjöld
eru mest á íbúa 17 ára og yngri.
4.3. Upplýsingar um peningagreiðslur og þjónustu
I töflum í þessum kafla koma fram ýmsar upplýsingar um
viðtakendur peningagreiðslna og þjónustu á verksviðinu
fjölskyldur og börn. Upplýsingar um bótafjárhæðir og fjölda
bótaþega fæðingarorlofs lífeyristrygginga, mæðra- og
feðralauna og meðlaga byggja á upplýsingum frá Trygginga-
stofnun ríkisins. Upplýsingar fyrir árin 1996-1998 um
fjölda fæðinga eftir greiðslutilhögun fæðingarorlofs er by ggt
á mati vegna ársins 1997 sem unnið var af aðilum vinnu-
markaðarins. Upplýsingar um viðtakendur bamabóta og
fjárhæðir bóta byggja á upplýsingum frá Ríkisskattstjóra.
Upplýsingar um þjónustu leikskóla, dagmæðra og félags-
lega heimaþjónustu við bamafjölskyldur byggja á upplýsing-
um sem Hagstofa Islands safnar frá sveitarfélögum. Og loks
eru upplýsingar um barnaverndarstarfsemi sem fengnar eru
frá Bamavemdarstofu.
Byggt á skýrslu Alþýðusambands íslands og Samtaka Atvinnulífsins
vegna ársins 1997, „Fæðingar- og fæðingarorlof. Mat á kostnaði við
aukin rétt foreldra“ (febr. 2000).