Skessuhorn - 03.02.2016, Blaðsíða 14

MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 201614
Samtök umgengnisforeldra, sem
áður hétu Samtök meðlagsgreið-
enda, vilja koma því á framfæri í
fjölmiðlum að Evrópuráðið sam-
þykkti í október síðastliðnum álykt-
un um hvaða úrbóta þyrfti í mál-
efnum foreldrajafnréttis hjá aðild-
arríkjum sínum. Líta samtökin svo
á að íslensk stjórnvöld og Alþingi
séu skuldbundin til að bregðast
við ályktun Evrópuráðsins og gera
nauðsynlegar breytingar á lögum til
að tryggja foreldrajafnrétti er varð-
ar umgengni, forsjá og félagsleg-
ar bætur til handa umgengnisfor-
eldrum. „Ljóst má vera að Ísland er
eftirbátur annarra ríkja þegar kem-
ur að réttindum feðra, hvað varð-
ar umgengi, búsetu og opinberan
stuðning í formi félagslegra bóta.
Einu virku úrræðin sem stjórnvöld
hafa lögum samkvæmt til að stemma
stigu við umgengnistálmunum eru
dagsektir sem eru mjög sjaldan not-
aðar, og eru mjög seinvirkar,“ segir í
tilkynningu frá samtökunum.
„Mörg dæmi eru um að tálmun-
arforeldrar hafi leikið á kerfið og
tálmað umgengni sem árum skiptir
án þess að greiða krónu í dagsektir.
Dæmi eru um að stálpuð börn tálm-
unarforeldra þekki ekki feður sína í
sjón eða aðra fjölskyldumeðlimi
föðurfjölskyldunar. Hefur það kom-
ið fyrir þótt allir hlutaðeigandi aðil-
ar hjá hinu opinbera, t.a.m. barna-
verndaryfirvöld hafi álitið föður
hæft og gott foreldri og sýslumað-
ur úrskurðað rúma umgengni. Telja
samtökin mikilvægt að tálmanir séu
skilgreindar í lögum sem ofbeldi
gagnvart barni, þannig að kvört-
un um umgengnistálmanir verði að
barnaverndarmáli um leið og hún
ratar á borð sýslumanns.“
Þá segir í ályktun félagsins að um
helmingur umgengnisforeldra sé á
vanskilaskrá og er ástæðan fyrir því
að umgengnisforeldrar fá ekki að-
gang að velferðarkerfinu né velferð-
arbótum sem foreldrar, heldur sem
barnslausir einstæðingar. Að auki
eru umgengnisforeldrar ekki auð-
kenndir við almannaskráningu sem
foreldrar og haldið utan við hag-
skýrslugerð og rannsóknir sem lagð-
ar eru til grundvallar við stefnumót-
un stjórnvalda í velferðarmálum. Að
auki hefur sýslumaður lögum sam-
kvæmt heimild til að úrskurða að
umgengni skuli vera lágmarksum-
gengni, þ.e. 4 dagar í mánuði eða
fella niður umgengnisrétt. „Gengur
það að mati samtakanna gegn sjón-
armiðum um málefnaleg valdmörk
stjórnvalda, og ættu slíkar ákvarðan-
ir að vera eingöngu á hendi barna-
verndaryfirvalda og dómstóla, eins
og segir í ályktun Evrópuráðs.“
mm
Samtök umgengnisforeldra telja umbóta þörf í foreldrajafnrétti
Í þessari viku fer fram fyrsta stóra
slátrunin á eldislaxi hjá vestfirska
fyrirtækinu Arnarlaxi í Arnarfirði.
Áætlað er að rúmlega þrjú þúsund
tonnum af laxi verði slátrað hjá fyr-
irtækinu á þessu ári. Við slátrunina
er laxinn slægður áður en hann er ís-
aður og sendur til kaupenda. Mikið
af innvolsi verður til við slæginguna.
Nýtt fyrirtæki í Borgarnesi, Arctic
Protein, mun nú taka við þessu og
framleiða úr því hágæða prótein og
lýsi í lítilli verksmiðju. Hún hefur
verið sett upp í húsi sem upphaflega
var byggt fyrir kjötvinnslu. Tækja-
búnaðurinn við þessa nýju vinnslu
er nýmæli og hefur þegar vakið at-
hygli erlendis. Búnaðurinn er hann-
aður og smíðaður hér á landi.
Framleiðsla á eldisfiski
að komast á fullt
Laxeldi á Vestfjörðum vex stöð-
ugt fiskur um hrygg. „Innan nokk-
urra ára verður framleiðsla á eldis-
laxi á Vestfjörðum komin í 30 til 40
þúsund tonn á ári. Nú í vikunni er
þetta loks að komast á fullt í Arn-
arfirði með fyrstu stóru slátruninni
hjá Arnarlaxi. Að baki liggur margra
ára vinna en fyrirtækið var stofnað
af hópi Bílddælinga árið 2008. Nú
um sjö árum síðar starfa rúmlega
í 30 manns hjá Arnarlaxi. Þetta er
búin að vera ævintýraleg þróun og
nú sjáum við árangur erfiðisins. Á
þessu ári áætlar fyrirtækið að fram-
leiða rúmlega þrjú þúsund tonn af
eldislaxi. Meðal annars vegna lax-
eldisins er nú mikill uppgangur á
Bíldudal sem meðal annars kemur
fram í skorti á íbúðarhúsnæði,“ seg-
ir Jens H. Valdimarsson. Hann er
einn stofnendum Arnarlax.
Jens er síðan einn af eigendum
hins nýstofnaða Arctic Protein í
Borgarnesi. Hann útskýrir að menn
hafi staðið frammi fyrir því vanda-
máli hvað gera ætti við slógið af lax-
inum. Engin fiskimölsverksmiðja er
á Vestfjörðum. Því er fátt annað til
ráða að óbreyttu en að urða það sem
hvern annan úrgang. Slíku fylgir
bæði beinn kostnaður en líka sóun
á verðmætum því ef rétt er á málum
haldið má vinna verðmætar afurð-
ir úr slóginu. Arctic Protein var því
stofnað til að vinna að lausn þessa
máls með hagkvæmum hætti.
Hágæða mjöl og lýsi
Arctic Protein hóf samstarf við vél-
smiðjuna Héðinn en þar á bæ er
fyrir hendi mikil þekking á bún-
aði verksmiðja sem framleiða fiski-
mjöl og -lýsi. Héðinn hannaði og
framleiddi vélbúnað fyrir litla verk-
smiðju sem getur unnið slíkar af-
urðir úr fiskslógi. „Þetta er alveg
lokað gufuþurrkunarkerfi sem get-
ur unnið fimm til sjö tonn af hráefni
daglega. Verksmiðja Arctic Protein
hér í Borgarnesi mun þannig taka
við slógi sem kemur með bílum frá
Arnarlaxi á Bíldudal,“ segir Jens.
Sigurður Guðmundsson frá
Hvanneyri verður framkvæmda-
stjóri nýju verksmiðjunnar í Borg-
arnesi og fyrst um sinn eini starfs-
maðurinn. „Það er mjög hátt hlut-
fall próteina eða eggjahvítuefna í
mjölinu sem framleitt er úr þessu
laxaslógi, eða um 70 prósent. Þetta
er ástæðan fyrir því að við köllum
þetta próteinverksmiðju. Verðmæt-
in eru mjög mikil sem hægt er að
skapa úr þessu. Við höfum líka tekið
við prufum frá Eðalfiski hér í Borg-
arnesi, það er afskurð og hausa úr
þeirra vinnslu á afurðum úr laxi.
Það er að koma vel út. Svo horfum
við til þess að taka við slógi frá fleiri
fiskeldisfyrirtækjum. Við höfum
verið í samvinnu við Fiskeldi Aust-
urlands og Silfurstjörnuna á Norð-
urlandi,“ segir Sigurður og bæt-
ir svo við: „Það er líka spennandi
að horfa til möguleika á þróun vör-
unnar, svo sem að nýta afurðirnar til
manneldis. Það er margt sem á eft-
ir að koma í framhaldinu af þessu í
tengslum við þróunarvinnu.“
Til að byrja með verður laxaolí-
an nýtt til matvælaframleiðslu en
próteinmjölið fer í gæludýrafóður.
Ekki skemmir fyrir að heimsmark-
aðsverð á fiskimöli og -lýsi eru mjög
há nú um stundir.

Vel heppnuð
tilraunavinnsla
Jens H. Valdimarsson bætir því við
að það sem Arctic Protein fari nú
af stað með í Borgarnesi sé örugg-
lega upphafið af mjög jákvæðri
þróun sem geti skilað miklu bæði
fyrir fiskeldið en líka í tæknigeiran-
um. „Tilraunavinnsla sem við höf-
um prófað hér hefur gengið vel.
Það er mjög ánægjulegt að Íslend-
ingar skuli hafa náð tökum á þessu.
Vélsmiðjan Héðinn hefur unnið
margra ára þróunarstarf í þessu og
er þegar búin að selja fjórar svona
samstæður. Eftirspurnin er ótví-
rætt til staðar. Ein tækjasamstæða
er seld til Noregs og síðan er ver-
ið að selja þennan búnað um borð
í þrjá nýja frystitogara af fullkomn-
ustu gerð sem íslenskar útgerðir
eru með í smíðum erlendis. Hug-
myndin er þá að þessi búnaður
framleiði mjöl og lýsi úr slógi sem
til fellur við aðgerð um borð í skip-
unum.“
Fiskeldisfyrirtæki í nágranna-
löndunum svo sem í Noregi, Fær-
eyjum og Skotlandi gætu einnig
haft mikinn áhuga á þessum bún-
aði. Norska fiskeldið hefur til að
mynda lengi átt í vandræðum með
hvað gera ætti við slíkt og það verið
notað í loðdýrafóður og jafnvel til
áburðar, en með þessum nýja bún-
aði frá Héðni opnast möguleikar til
að ná úr því miklu meiri verðmæt-
um.“
Borgarnes
vel í sveit sett
Það er engin tilviljun að verk-
smiðju Arctic Protein var valinn
staður einmitt í Borgarnesi. Jens
Valdmarsson útskýrir hvers vegna
Borgarnes hafi orðið fyrir valinu:
„Fyrst hugðumst við setja þessa
vinnslu upp á Bíldudal þar sem
slátrunin á laxinum fer fram. Það
kom þó í ljós að hráefnismagn-
ið sem Arnarlax býður upp á einn
og sér er of lítið fyrir þessa vinnslu.
Þess vegna urðum við að staðsetja
okkur einhvers staðar sem væri
meira í alfaraleið þannig að hægt
yrði að fá hráefni frá fleiri aðilum.
Við fréttum af þessu frábæra hús-
næði hér í Borgarnesi. Við erum
hér í mjög fullkomnu húsi til mat-
vælavinnslu. Húsið var hannað til
slíkrar starfsemi á sínum tíma og
hefur allar viðurkenningar. Hér er
toppaðstaða með tilliti til umhverf-
ismála. Fitugildrur og annað tengt
frárennsli er í mjög góðu lagi, og
augljóst að mikið hefur verið lagt í
bygginguna á sínum tíma. Síðan er
Borgarnes mjög vel í sveit sett því
um bæinn liggja allar flutningaleið-
ir að norðan og frá Vestfjörðum og
til og frá höfuðborgarsvæðinu. Það
hentar mjög vel að bílar komi með
nýslátraðan lax að vestan, kannski
til vinnslu hjá Eðalfiski og skili í
leiðinni af sér slógi hér í Borgar-
nesi. Hið sama er að segja um aðra
landshluta.“
Sigurður Guðmundsson bend-
ir að lokum á að haldi menn vöku
sinni þá ætti atvinnulífið á Vestur-
landi að geta átt sín sóknarfæri í
tengslum við fiskeldið á Vestfjörð-
um. „Hér má nefna bæði fyrirtæki
á Akranesi, í Borgarnesi og Stykk-
ishólmi. Fiskeldinu fylgja ýms-
ar hliðargreinar í ýmissi þjónustu,
tæknigreinum og afurðavinnslu.
Arctic Protein er skýrt dæmi um
þetta. Svo má ekki gleyma Eðal-
fiski hér í Borgarnesi og Norðan-
fiski á Akranesi sem eru stórir mat-
vælaframleiðendur sem stunda um-
fangsmikla úrvinnslu á eldislaxi.
Það eru spennandi tímar framund-
an.“ mþh
Laxeldisævintýrið á Vestfjörðum skilar nýrri vinnslu á Vesturlandi
Jens H. Valdimarsson og Sigurður Guðmundsson kampakátir í nýrri verksmiðju Arctic Protein sem hefur vinnslu í vikunni í
kjölfar þess að fyrsta stóra slátrunin fer fram á eldislaxi hjá Arnarlaxi á Bíldudal. Á milli þeirra má sjá hluta af vel heppnaðri
tilraunaframleiðslu Arctic Protein á laxalýsi.
Horft yfir vinnslusal og búnað verksmiðju Arctic Protein. Vélbúnaðurinn er
hannaður og smíðaður af vélsmiðjunni Héðni og hefur þegar vakið athygli bæði á
Íslandi og erlendis.