Skírnir - 01.10.2009, Blaðsíða 32

286
ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
SKÍRNIR
mun, að lögin séu sett til almannaheillar en ekki til að skapa og
vernda sérhagsmuni einstakra hópa, og að framkvæmdavaldið
haldi sig innan þeirra valdmarka sem stjórnskipanin markar því.
Sá kraftur og einhugur sem einkenndi búsáhaldabyltinguna
stafaði e.t.v. af því að fólk vaknaði upp við þann vonda draum að
samfélaginu var ógnað — að það sem kallað hafði verið mesta
góðæri sögunnar var tímabil þar sem nánast skipulega hafði verið
grafið undan íslensku samfélagi með því að tiltölulega fáir auð-
menn og stjórnmálamenn höfðu af skammsýni sópað að sér auði
og vegtyllum sem venjulegt fólk mátti nú borga fyrir. Krafturinn
og einhugurinn sýndi þá að íslenskur almenningur var staðráðinn
í að standa vörð um samfélagið og að endurreisa Island sem
lýðræðislegt réttarríki.
Hrunið haustið 2008 var ekki bara efnahagslegt hrun heldur
líka félagslegt og pólitískt, það var ekki bara fjármálakerfi sem
hrundi, það komu einnig brestir í ísland sem samfélag. Sú endur-
reisn sem er framundan verður því að snúa að hinu félagslega og
pólitíska ekki síður en hinu efnahagslega.6 Eiginlegt samfélag
verður ekki til við það eitt að fólk lifi saman, deili stund og stað og
búi við gagnkvæm hagsmunatengsl. Einfalt dæmi varpar ljósi á
þetta. í þrælahaldsþjóðfélagi Bandaríkjanna deildu hinir hvítu
húsbændur og hinir svörtu þrælar stund og stað, og á milli þeirra
ríktu margvísleg hagsmunatengsl. En þetta þrælahaldsþjóðfélag
var ekki samfélag húsbænda og þræla. Frá sjónarhóli húsbænd-
anna voru þrælarnir framandi einstaklingar — þeir voru ekki per-
sónur heldur vinnuafl. Þrælarnir höfðu kannski með sér samfélag
en húsbændurnir voru ekki hluti af því. Réttindabarátta þrælanna
snerist ekki um að hagsmunir þeirra yrðu teknir með í reikning-
inn, því það var örugglega víða gert. Ætli það hafi ekki getað
heitið mannúðlegt þrælahald.7 Réttindabarátta þrælanna snerist
6 Þetta er inntakið í áskorun sem fjórtán heimspekingar sendu frá sér í lok októ-
ber 2008 (http://this.is/nei/?p=685 sótt 16.12.2008)
7 Hugmyndin um velferðarríki sem einhverskonar ríki aumingjagæsku er sam-
bærileg hugmynd um mannúðlegt þrælahald. En mannúðin er ekki önnur en sú,
að fólki er forðað frá bana með því að gera það að einberum þiggjendum en með
því er fólk í raun rænt mennskunni.