Morgunblaðið - 17.10.2019, Side 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 2019
 Hjartastopp utan spítala er þriðja
algengasta dánarorsökin í hinum
vestræna heimi, á eftir krabbameini
og hjarta- og æðasjúkdómum.
 Sjö af hverjum 10 hjartastoppum
eiga sér stað í heimahúsi og í 74% til-
vika eru vitni til staðar.
 Það tekur sjúkrabíl 5-10 mínútur
að koma á vettvang á höfuðborgar-
svæðinu, en það getur hins vegar
tekið aðeins 3-5 mínútur fyrir heil-
ann að verða fyrir óafturkræfum
skaða af súrefnisskorti. Snör við-
brögð viðstaddra skipta því lykil-
máli.
 Innan við helmingur viðstaddra
hefst handa og reynir endurlífgun. Í
Þýskalandi aðeins 11%, um 22% í
Bandaríkjunum en hér á Íslandi
talsvert fleiri eða í kringum 45%,
sem samt sem áður er innan við
helmingur viðstaddra! Hin 55 pró-
sentin treysta sér ekki til þess; bera
t.d. fyrir sig kunnáttuleysi eða ótta
við að gera eitthvað rangt. Það eina
sem mögulega er hægt að gera
rangt í stöðu sem þessari er þó ein-
mitt að gera ekki neitt.
 Lífslíkur þeirra sem lifa af hjarta-
stopp utan spítala eru þar af leiðandi
frekar litlar, eða um 10-15% í hinum
vestræna heimi. Hérlendis, á lands-
byggðinni utan þéttbýlis, eru lífs-
líkur um 7% en talsvert hærri á höf-
uðborgarsvæðinu eða í kringum 22%
– allt upp í 30% í einstaka rannsókn.
Samanborið við á heimsvísu verður
það að teljast góður árangur, en eins
og alltaf þegar um fólk ræðir getum
við sagt að betur megi ef duga skal.
Þetta er jú líf ansi margra sem hægt
er að bjarga með einföldum hætti.
Raunar bara með höndunum einum
saman.
Markviss endurlífgunarkennsla
Árið 2015 hóf Endurlífgunarráð
Evrópu (ERC), með stuðningi Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar
(WHO), átak nefnt Kids save lives, í
þeim tilgangi að hvetja allar þjóðir
heims til þess að innleiða markvissa
endurlífgunarkennslu meðal grunn-
skólabarna. Það hafði þá sýnt sig að
þrátt fyrir mikla framþróun innan
heilbrigðisgeirans, aukna vitundar-
vakningu og styttri boðleiðir gekk
illa að auka lífslíkur þeirra sem
fengu hjartastopp utan spítala. Þjóð-
ir á borð við Dani, sem höfðu hins
vegar tekið upp markvissa endur-
lífgunarkennslu meðal grunnskóla-
barna, náðu á aðeins tíu árum að
þrefalda þátttöku vitna í endurlífgun
og tvöfalda lifun í slíkum tilfellum.
Fyrir alla í 6.-10. bekk
Nú hefur Þróunarmiðstöð ís-
lenskrar heilsugæslu (ÞÍH) ákveðið
að svara þessu kalli og innleiða sam-
bærilegt verklag hérlendis undir ís-
lenska heitinu Börnin bjarga og var
það meðal annars gert í samráði við
Endurlífgunarráð Íslands og Rauða
krossinn.
Verkefninu var formlega hrint úr
vör í gær, hinn 16. október – á sjálf-
an Alþjóðlega endurlífgunardaginn,
sem þýðir að framvegis verður
kennsla í endurlífgun hluti af
skyldufræðslu skólahjúkrunarfræð-
inga heilt yfir landið. Til stendur að
veita öllum nemendum frá 6. til 10.
bekkjar árlega þjálfun og kennslu í
endurlífgun, með áherslu á hjarta-
hnoð samkvæmt leiðbeiningum frá
Endurlífgunarráði Evrópu. Fyrsta
skólaárið verður lögð áhersla á
yngsta og elsta árganginn og á
næsta ári bætast hinir við.
H-in þrjú
Megináhersla er lögð á verklega
kennslu sem byggð er á bóklegri
fræðslu. Stuðst er við H-in þrjú;
HORFA – HRINGJA – HNOÐA.
Það er, að ef fólk kemur að meðvit-
undarlausum einstaklingi skal fyrst
kannað hvort hann svari áreiti og ef
ekki, kalla þá
strax á hjálp með
því að hringja í
112. Því næst er
öndunarvegur
opnaður og at-
hugað með önd-
un. Það er gert
með því að leggja
viðkomandi á
bakið, önnur
höndin sett á enn-
ið, höfðinu ýtt aftur á sama tíma og
lyft er undir hökuna með hinni hend-
inni svo höfuðið sveigist aftur. Því
næst er vanginn lagður við andlit
viðkomandi og fylgst með því hvort
brjóstkassinn hreyfist og hlustað
hvort öndunarhljóð heyrist eða önd-
un finnst. Ekki skal gera ráð fyrir
nema um 10 sekúndum í þetta. Ef
engin eða óeðlileg öndun er til staðar
er STRAX hafist handa við endur-
lífgun.
Eins og áður sagði er áhersla lögð
á verklega þjálfun, þ.e. að nemendur
tileinki sér gott, rétt og öflugt
hjartahnoð, en þeir sem kunna og
treysta sér til eru vitanlega hvattir
til þess að framkvæma einnig blást-
ursmeðferð, í hlutföllunum 30:2, það
er 30 hnoð til skiptis við að blása
tvisvar sinnum.
Miðað við taktinn
Þegar hjartahnoð er framkvæmt
skiptir máli að undirlagið sé hart svo
viðkomandi skoppi ekki bara upp og
niður samanber ef hnoðið færi fram í
rúmi. Önnur þykkhöndin er því næst
lögð á mitt bringubeinið, fingrum
hinnar handar læst yfir þá neðri og
olnbogar hafðir beinir og læstir.
Miðað er við að axlir séu beint yfir
höndunum og brjóstkassanum þrýst
niður um 5-6 cm. Þetta kallast
hjartahnoð og er það framkvæmt
100-120 sinnum á mínútu, allt þar til
hjálp berst eða öndun verður eðlileg.
Ef takturinn vefst fyrir fólki er gott
að miða við taktinn í laginu Stayin’
alive, Öxar við ána eða Piparköku-
sönginn. Öll þessi lög hafa takt sem
samsvarar umræddum hnoðtakti,
þ.e. 100-120 slög á mínútu.
Mikilvægt er að landsmenn allir,
ungir sem aldnir, tileinki sér þessa
þekkingu, þjálfi hana og rifji upp
reglulega, að minnsta kosti á tveggja
ára fresti. Frekari upplýsingar má
finna á vef Rauða kross Íslands:
www.skyndihjálp.is. Þar er einnig
hægt að taka tveggja klukkustunda
vefnámskeið í almennri skyndihjálp
sem lýkur með könnun og jafnvel
hægt að prenta út þar til gert viður-
kenningaskjal standist maður próf-
ið. Best er þó auðvitað að fara á
námskeið þar sem áhersla er lögð á
verklega þætti endurlífgunar í bland
við fræðin, því við vitum aldrei hvað
framtíðin ber í skauti sér og hvenær
við gætum þurft á þessari þekkingu
að halda.
Allir fá þjálfun í endurlífgun
Morgunblaðið/Eggert
Æfing Hildur Harpa Arnarsdóttir og Kamil Michal Konieczny í Víðistaðaskóla í Hafnarfirði læra hjartahnoð. Nú
verður þessi fræðsla í efstu bekkjum grunnskóla og sinnt af skólahjúkrunarfræðingum, eins og vera ber.
Ilmur Dögg
Níelsdóttir
Heilsuráð
Ilmur Dögg Níelsdóttir, skólahjúkr-
unarfræðingur Heilsugæslunni Firði
Höfundur greinar er Ilmur Dögg
Níelsdóttir, skólahjúkrunarfræð-
ingur Heilsugæslunni Firði. Innleið-
ing verkefnisins Börnin bjarga var
hluti af sérnámi hennar í heilsu-
gæsluhjúkrun og byggist greinin
m.a. á heimildum þeirrar vinnu.
Ef fólk kemur að með-
vitundarlausum ein-
staklingi skal fyrst
kannað hvort hann svari
áreiti og ef ekki, kalla
þá strax á hjálp með því
að hringja í 112.
Heimsmarkmið í HÍ
Fyrirlesararnir Unnur Valdimars-
dóttir og Magnús Karl Magnússon.
Í dag efnir Háskóli Íslands til fyrir-
lestrar sem er sá fyrsti í viðburðaröð
um heimsmarkmið Sameinuðu þjóð-
anna og helstu áskoranir þeim tengd-
ar sem þjóðir heims standa and-
spænis. Á fyrsta fundinum, sem er í
dag, 17. október, kl. 12 í hátíðarsal að-
albyggingar Háskóla Íslands, munu
Unnur Anna Valdimarsdóttir, prófess-
or í lýðheilsuvísindum, og Magnús
Karl Magnússon, prófessor við lækna-
deild, beina sjónum að heilsu og vel-
líðan sem eru ein af sautján heims-
markmiðum Sameinuðu þjóðanna.
Viðburðaröðin er unnin í samvinnu
við Stjórnarráð Íslands, en á fund-
inum mun Katrín Jakobsdóttir for-
sætisráðherra jafnframt fjalla um
mikilvægi heimsmarkmiðanna fyrir
íslenskt og alþjóðlegt samfélag. Þá
segir Jón Atli Benediktsson, rektor
Háskóla Íslands, enn fremur frá því
hvernig skólinn hyggst nýta heims-
markmiðin í starfi sínu og stefnu-
mótun.
Ræða heilsu og
vellíðan í dag
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Annað kvöld, föstudagskvöld, halda
söngvarinn Gissur Páll Gissurarson
og Árni Heiðar Karlsson píanóleikari
tónleika í Salnum í Kópavogi sem
bera yfirskriftina Við nyrstu voga.
Nýr geisladiskur þeirra félaga ber
þessa sömu yfirskrift, en á honum er
að finna íslensk sönglög. Eru þau lög
brot af því besta sem þessir góðu
tónlistarmenn hafa æft og flutt í
góðu samstarfi sín í millum síðasta
áratuginn. Tónleikarnir í Salnum hefj-
ast kl. 20.
Geisladiskur Gissurar Páls og Árna
Heiðars kemur út í þessari viku og
þar er að finna ýmsar þekktar söng-
perlur sem Íslendingar þekkja vel. Má
nefna lögin Sjá dagar koma, Rósina,
Draumalandið og Hamraborgina.
Við nyrstu voga
Söngur í Salnum
Árni Heiðar
Karlsson
Gissur Páll
Gissurarson