Morgunblaðið - 17.10.2019, Page 63

MENNING 63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 2019
Sýningin Ocean Dwellers. Art,
Science and Science Fiction verður
opnuð í dag í tilefni af tuttugu ára af-
mæli norrænu sendiráðsbygginganna
í Berlín. Sýningin er haldin í Felles-
hus sem er sýningarrými norrænu
sendiráðanna við Tiergarten og
stendur yfir til 30. janúar á næsta ári.
Rúrí og Hulda Rós Guðnadóttir
eru fulltrúar Íslands á sýningunni
og frá öðrum löndum eru það Elsa
Salonen og Tellervo Kalleinen/
Oliver Kochta Kalleinen frá Fin-
mlandi, Johannes Heldén, Andrew
Merrie og Simon Stålenhag (Radical
Ocean Futures) frá Svíþjóð, Labora-
tory for Aesthetics and Ecology, Ja-
cob Remin og Kirstine Roepstorff
frá Danmörku og Sissel Tolaas og
Jana Winderen frá Noregi. Rúrí
sýnir nýja innsetningu í listrann-
sóknarverkefninu Future Cartog-
raphy þar sem könnuð eru áhrif
bráðnunar jökla á yfirborð hafsins,
að því er fram kemur í tilkynningu.
„Verkið snertir strendur landa við
Bengalflóa, suðurströnd Miðjarð-
arhafs og við Kattegat/Eystrasalt,“
segir þar. Hulda Rós sýnir í fyrsta
sinn verk úr nýju listrannsókn-
arverkefni, S-I-L-I-C-A, sem teygir
anga sína til Íslands, Ástralíu,
Þýskalands og hafsins þar á milli,
eins og því er lýst. Verkin eru fimm
stór ljósmyndaprent og verða einnig
sýnd efni sem notuð eru við fram-
leiðslu kísilmálms í kísilverksmiðj-
unni á Bakka við Húsavík.
Sýningarstjóri er Solvej Helweg
Ovesen og er haft eftir henni að sýn-
ingin leggi fram spurningar um sam-
band okkar við hafið og gefi færi á sjá
hlutina út frá sjónarhóli Sjávar-
búanna. „Á sýningunni má sjá úrval
innsetninga- og rannsóknarlistar frá
Danmörku, Finnlandi, Íslandi, Nor-
egi og Svíþjóð þar sem list, vísindi og
vísindaskáldskapur koma saman.
Sýningarstaðurinn umbreytist í sjáv-
arrými og lögð er fram spurningin:
Hvaða merkingu hefði það að tileinka
sér heimsmynd hafsins? Hvernig fást
listamenn, sjávarlíffræðingar, kaf-
arar, hugsuðir og mannfræðingar við
sjóinn sem búseturými, í sögulegu og
í ímynduðu samhengi? Hvernig geta
stjórnmál og lagasetningar komið að
gagni við að takast á við afleiðingar
vistfræðilegra breytinga í hinu dýr-
mæta rými sem hafið er,“ segir í til-
kynningu.
Rúrí og Hulda Rós sýna
í Felleshus í Berlín
Rúrí Hulda Rós
Andri Snær Magnason ersnjall og hugmyndaríkurrithöfundur. Hann lætursig málefni líðandi stund-
ar varða og leitast við að færa þau í
búning skemmtilegrar sögu – jafnvel
þótt leiddar séu líkur að endalokum
heimsins.
Vegna bókar sinnar Drauma-
landið flutti Andri Snær fyrirlestur á
ráðstefnu í München og tók þátt í
pallborðsumræðum með ónafn-
greindum yfirmanni Loftslagsrann-
sóknastofnunarinnar í Potsdam í
Þýskalandi. Hann
spurði Andra
Snæ af hverju
hann skrifaði ekki
um loftslags-
málin, „mikilvæg-
asta málefni sam-
tímans“, heldur
um „landslag,
fossa og leynidali
á fjöllum“.
Andri Snær
sagði loftslagsmálin flókin og vís-
indaleg, betra væri að láta sérfræð-
inga um þau. Þjóðverjinn gaf sig
ekki og sagði sérfræðingana ófæra
um þetta, þeir kynnu ekki að miðla
upplýsingum og töluðu því fyrir
daufum eyrum. „Ef þú ert rithöf-
undur og finnur enga þörf hjá þér til
að skrifa um þessi mál þá skilur þú
ekki vísindin eða alvöru málsins. Sá
sem skilur hvað er í húfi setur ekki
annað í forgang.“
Andri Snær segist eiga til að brosa
þegar eitthvað alvarlegt sé á seyði
og maðurinn segir: „Ég er ekki að
grínast, maðurinn skilur ekki tölur
og línurit en hann skilur sögur. Þú
kannt að segja sögur og þú verður að
segja sögur.“
Síðar segir Andri Snær þetta: „Ég
hlustaði á hann og fann hvað honum
var mikið niðri fyrir. Það er eitt að
hafa áhyggjur af stíflu á hálendi Ís-
lands en er eitthvert vit í því að hafa
áhyggjur af öllum heiminum?
Hverslags Pandórubox gæti það ver-
ið að setja sig inn í þessi mál og kasta
lífshamingjunni ofan í óendanlega
hít?“ (Bls. 64-66.)
Þarna mótaðist rammi bókarinnar
Um tímann og vatnið. Eitt enn má
nefna sem verður þráður í bókinni.
Þjóðverjinn telur stjórnmálamenn
ekki átta sig á alvöru málsins. Hann
segir: „Ef þeir skildu þetta af djúpri
alvöru myndu þeir hrinda af stað
Manhattan-áætlun. Þar voru tíu þús-
und manns sendir út í eyðimörkina
til að vinna fram á nótt, sleppa sum-
arfríum, jólafríum þar til þeir næðu
markmiðinu að búa til kjarnorku-
sprengju. Jafnvel milljón manns er
ekki mikið þegar framtíð jarðar er í
húfi!“
Andri Snær tengir sig og þar með
lesandann Manhattan-áætluninni
vegna þess að skurðlæknirinn Björn
Þorbjarnarson, afi hans, gerði að-
gerð á Robert Oppenheimer, stjórn-
anda Manhattan-verkefnisins. Hon-
um er lýst á þann veg í bókinni að
hann hafi á 20. öldinni líklega verið
sú manneskja sem „kemst næst því
að hafa goðsögulega stöðu“. Oppen-
heimer er líkt við gríska guðinn
Prómeþeif sem færði mannkyni eld-
inn. Oppenheimer „færði leiðtogum
heimsins kjarnorkusprengjuna“ og
þar með „guðlegt vald“.
Guðirnir refsuðu Prómeþeifi með
því að binda hann við klett þar sem
örn nagaði úr honum lifrina. Andri
Snær spurði Björn, afa sinn, hvað
hann hefði gert við Oppenheimer.
Hvort það hefði nokkuð verið lifrin?
Afinn vísaði til þagnareiðs síns sem
læknis en svaraði: „Segðu bara að
það hafi verið gyllinæð.“ (Bls. 124-
125.)
Aðeins góður, agaður sögumaður
og rithöfundur hefur á valdi sínu að
tengja persónur og staði á þann listi-
lega hátt sem Andri Snær gerir í
þessari bók. Sem prentgripur er hún
vel úr garði gerð. Sagan birtist ekki
aðeins í textanum heldur einnig í
ljósmyndum. Það hefði auðveldað
lesandanum að efnisyfirlit og nafna-
skrá hefðu fylgt. Aftast í bókinni er
tilvísanaskrá og myndatextar.
Kýrin Auðhumla úr norrænni
goðafræði Snorra Sturlusonar er
meðal leiðarstefja í bókinni. Andri
Snær vekur máls á Auðhumlu í sam-
tali við Dalai Lama af því að hann
sér líkindi með henni og Kailash-
fjalli í Himalaja sem hann kallar „al-
heimskú“. Viðbrögðunum lýsir hann
með þessum orðum: „Hans heilag-
leiki horfir á mig. Hann hvíslar að
túlkinum sínum spyrjandi og horfir
svo aftur á mig og fer að skelli-
hlæja.“
Þetta var hér á landi í júní 2009.
Enginn æðstu manna þjóðarinnar
treysti sér til að hitta Dalai Lama.
Líklega af hræðslu við reiði Kínverja
sem óttast andlegan leiðtoga Tíbeta
þótt hann segi aldrei styggðaryrði
um kúgara þjóðar sinnar. Þegar
Andri Snær gekk á fund hans heil-
agleika á Indlandi í júní 2010 man
gestgjafinn auðvitað eftir „The Mag-
ic Cow“ – töfrakúnni Auðhumlu.
Aðeins hugmenn taka sér fyrir
hendur að lýsa á 300 bls. áhrifum
loftslagsbreytinganna til að almenn-
ur lesandi skilji hvað er í húfi. Sögu-
maðurinn Andri Snær leitast við að
gera þetta með dæmum sem tengj-
ast einstaklingum og stöðum – allt
frá Melrakkasléttu til kóralrifja í
Karabíska hafinu. Stórt sögusviðið
og skírskotun til staða, manna og
málefna um heim allan gera verkið
alþjóðlegt á íslenskum grunni.
Forfeður hans og frændur koma
við sögu og lýsingar á framtaki og af-
rekum þeirra eru til þess fallnar að
auðvelda skilning á heimssögulegum
breytingum. Tímaásinn myndar
hann með aldri forfeðra sinna og hve
langt fram í tímann hann sér nán-
ustu afkomendur sína lifa.
Allt í framtíðinni er óþekkt og
breytingar gera ekki boð á undan
sér, ekki einu sinni þegar um
ákvarðanir manna eða stjórnvalda er
að ræða. Nægir þar að nefna að 9.
nóvember 2019 verða 30 ár frá því að
Berlínarmúrinn hrundi og þar með
járntjaldið milli austurs og vesturs.
Fram til þess tíma töldu margir
sögulega óhjákvæmilegt ef ekki
náttúrulögmál að kommúnisminn
sigraði auðvaldið.
Undir lok bókarinnar segir Andri
Snær:
„Jarðarbúar standa frammi fyrir
áskorun sem á sér aðeins fordæmi í
vísindaskáldsögum, að ná tökum á
og stýra hlutfalli gastegundar í loft-
hjúpi hnattarins. Þetta markmið
þarf að hafa náðst þegar börn í efstu
bekkjum grunnskóla hafa náð mín-
um aldri [46 ára] og mín kynslóð fer
á eftirlaun. Verkefnið snýst um að
bjarga jörðinni og það verður ekki
umflúið.“
Þegar Oppenheimer fékk tíu þús-
und manns til að smíða kjarnorku-
sprengjuna var hættan af aðgerð-
arleysi öllum ljós. Skynjum við
hættuna núna á sama hátt? Andri
Snær leggur fyrir okkur verkefni.
Hann bendir á leiðir til að leysa það
af hendi. Aðrir kynna önnur sjón-
armið og aðrar leiðir. Andri Snær
hafði kjark til að leggja til atlögu
gegn vágestinum og gerir það á
glæsilegan hátt.
Andri Snær leggur til atlögu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Verkefni „Andri Snær leggur fyrir okkur verkefni. Hann bendir á leiðir til að leysa það af hendi. Aðrir kynna önnur
sjónarmið og aðrar leiðir,“ skrifar gagnrýandi meðal annars um bók Andra Snæs Magnússonar.
Loftslagsmál
Um tímann og vatnið bbbbb
Eftir Andra Snæ Magnason.
Mál og menning, 320 bls.
BJÖRN
BJARNASON
BÆKUR