Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.10.2019, Blaðsíða 10

Joshua Bell er staddur í Sviss þegarég slæ á þráðinn til hans í upphafivikunnar, þar sem hann átti að
koma fram á tónleikum áður en hann
lagði leið sína til Íslands síðdegis á
föstudaginn. Ég byrja á því að óska
honum til hamingju en þegar ég var
að undirbúa viðtalið rakst ég á frétt í
breska tónlistarblaðinu The Strad
þess efnis að hann hefði gengið að eiga
unnustu sína, óperusöngkonuna Lar-
isu Martinez, í byrjun mánaðarins.
„Almáttugur,“ segir hann og skellir
upp úr. „Það stóð alls ekki til að gera
mikið úr brúðkaupinu en þetta spurð-
ist út. Og jú, kærar þakkir!“
Talið berst því næst að tónleikunum
hér heima í kvöld, sunnudagskvöld, og
Bell kveðst hlakka til þeirra. „Ég hef
komið til Íslands fimm eða sex sinn-
um, fyrst 1987 eða 1988 til að spila
með sinfóníuhljómsveitinni ykkar, og
hef alltaf haft mikla ánægju af þeim
heimsóknum. Tónleikarnir sem ég
hélt fyrir tveimur árum með kamm-
ersveitinni minni, Academy of St.
Martin in the Fields, eru sérstaklega
eftirminnilegir. Það var lokahnykk-
urinn á tónleikaferð okkar um Evrópu
og við stungum við stafni í mörgum af
bestu tónleikahöllum álfunnar en
Harpa bar af þeim öllum. Við nutum
þess til hins ýtrasta að leika þar og
þegar ég kom heim til Bandaríkjanna
og var spurður um hápunkta í ferðinni
þá nefndi ég Hörpu. Hljómburðurinn
er frábær og manni líður ótrúlega vel
á sviðinu. Ég get ekki beðið eftir að
standa þar á ný. Mér er ljóst að þið er-
uð fámenn þjóð en þið eigið sann-
arlega eitt besta tónleikahús í Evrópu.
Mjög tilkomumikið.“
Í minningu Ysayes
Á efnisskrá verða verk fyrir fiðlu og
píanó eftir Schubert, Franck, Bach
og Ysaye. Spurður hvort þau séu í
sérstöku uppáhaldi hjá honum svarar
Bell játandi. „Ég setti þessa efnisskrá
raunar saman fyrir tónleika sem ég
var beðinn að halda í Brussel í desem-
ber síðastliðnum í minningu hins
merka fiðlara Eugènes Ysayes. Hann
er mér sérstaklega kær, ekki síst fyr-
ir þær sakir að hann var kennari
kennarans míns, Josefs Gingolds.
Fyrir vikið finnst mér ég tengjast
honum órofa böndum. Ysaye var einn
fremsti konsertfiðlari heims undir lok
nítjándu aldar og í byrjun þeirrar
tuttugustu.“
Um er að ræða einleikssónötu nr. 3
í d-moll, op. 27, „Ballade“, og segir
Bell sónötu í A-dúr fyrir fiðlu og píanó
eftir César Franck fara einstaklega
vel með henni enda hafi hún verið
samin fyrir Ysaye – sem brúðkaups-
gjöf. „Síðan spila ég fiðlusónötu nr. 4 í
c-moll, BWV 1017, eftir Bach en Ysa-
ye var undir miklum áhrifum frá
meistaranum. Efnisskráin byrjar svo
á Rondo Brillante í h-moll, D. 895 eftir
Franz Schubert sem mér finnst alltaf
passa vel með frönsku hefðinni sem
bæði Franck og Ysaye tilheyra, enda
þótt þeir hafi báðir verið belgískir.
Blæbrigðin og flæðið í verkum Schu-
berts hafa í mínum huga alltaf farið
betur við frönsku hefðina en þá
þýsku, sem er formfastari.“
Píanóleikarinn Alessio Bax kemur
fram með Bell á tónleikunum. „Hann
er frábær píanisti, samstarfsmaður
og vinur. Við kynntumst á tónlistar-
hátíð í Sviss fyrir um áratug og byrj-
uðum upp frá því að spila saman.
Hann er líka mjög upptekinn einleik-
ari en okkur hefur eigi að síður tek-
ist að finna tíma til að spila saman
annað slagið. Fyrir utan tónlistina er
frábært að ferðast með Alessio; við
erum báðir miklir matgæðingar og
vitum fátt skemmtilegra en að fara
út að borða. Mælirðu með ein-
hverjum góðum stöðum á Íslandi?“
Tja. Hvar á ég að byrja?
Snýst ekki síður um heppni
Bell tók upp sína fyrstu fiðlu fjög-
urra ára gamall og hlaut eldskírn
sína í Carnegie Hall aðeins sautján
ára. Spurður hvort það hafi verið ör-
lög hans í þessu lífi að gerast fiðlari
svarar hann:
„Það má alveg orða það þannig, geri
ég ráð fyrir. Ég veit þó ekki hvort ég
trúi endilega á forlög. Okkur eru
margir vegir færir í þessu lífi og
áhugamál mín voru margvísleg í æsku,
eitt af þeim var tónlist. Í mínum huga
snýst þetta ekki síður um heppni og ég
var svo gæfusamur að fæðast í litlum
bæ í Indiana, þar sem einn fremsti
fiðlukennari heims og nemandi Ysa-
yes, téður Josef Gingold, bjó neðar í
sömu götu. Hvað hefði gerst hefði
hann búið annars staðar? Ég á tón-
elskum foreldrum mínum einnig mikið
að þakka, fyrir að trúa á mig, hvetja
mig og gefa mér tækifæri til að leggja
tónlistina fyrir mig. Þau gáfu mér
fyrstu fiðluna þegar ég var fjögurra
ára en ekki tólf, eins og hjá flestum, og
þá hefði það líklega verið of seint til að
eiga möguleika á að hafa atvinnu af
spilamennskunni síðar. Er þetta
heppni eða örlög? Því verða aðrir að
svara. Kjarni málsins er hins vegar sá
að ég ann tónlist og hún er líklega það
sem ég er bestur í, þannig að ég er
gríðarlega þakklátur fyrir að hafa
fengið tækifæri til að gera hana að lifi-
brauði mínu.“
– Þú varst líka efnilegur tennis-
leikari í æsku.
„Ég var mikill áhugamaður um
íþróttir og er enn. Tíu ára gamall var
ég á kafi í tennis en æfði aldrei nógu
vel til að verða afburðamaður í grein-
inni. Áhuginn hefur þó aldrei horfið og
nýlega festi ég kaup á sveitasetri rétt
fyrir utan New York og þar er tennis-
völlur á landareigninni. Ég er því
byrjaður að spila aftur og kenna börn-
unum mínum tennis.“
Að finna nýjar áskoranir
Bell hefur notið mikillar velgengni á
sínum ferli og óhætt að kalla hann
einn fremsta fiðlara samtímans, sem
er jafnvígur á einleik og kammer-
tónlist. Spurður hvað hvetji hann
áfram eftir alla þessa sigra og allan
þennan tíma svarar hann: „Að finna
nýjar áskoranir og fara út fyrir þæg-
indarammann. Það er lykilatriðið. Ég
tók við sem tónlistarstjórnandi Aca-
demy of St Martin in the Fields árið
2011 og það hefur verið mikil áskorun.
Ég hef líka verið að stjórna í auknum
mæli annars staðar; fyrir tveimur vik-
um stjórnaði ég Dallassinfóníunni án
þess að vera með fiðluna í för. Ég er
farinn að gera svolítið meira af því.
Þetta breikkar sýn mína á tónlistina
og gefur mér heilmikið. Ég gæti auð-
veldlega verið að spila Tjajkovskíj-
konserta í hverri viku, nú eða Brahms
og Beethoven, og haft það notalegt.
En þannig þrífst ég ekki; ég verð allt-
af að teygja mig eftir nýjum áskor-
unum og finna fyrir taugunum. Það
heldur mér við efnið.“
– Þú nefnir taugar. Verðurðu ennþá
taugaóstyrkur áður en þú ferð á svið?
„Heldur betur, í hvert einasta
skipti,“ svarar Bell hlæjandi. „Mis-
mikið að vísu en ég verð alltaf jafn feg-
inn þegar þessi tilfinning hellist yfir
mig; það er nefnilega varla hægt að
hugsa sér neitt betra í þessum heimi
en að verða taugaóstyrkur. Það er
eins og lyf, í vissum skilningi. Ég er
ekki að tala um hræðslu heldur eftir-
væntingu. Og fyrir hana lifi ég. Ég
vona innilega að þessi tilfinning hverfi
aldrei; að stíga á svið má aldrei verða
eins og að ganga inn á skrifstofuna.“
Virkjum andlegu hliðina
Samkeppnin um athygli okkar mann-
anna hefur aldrei verið meiri á
tækniöldinni sem upp er runnin. Það
leiðir hugann að því hvort sígild tón-
list eigi alltaf jafn mikið erindi og
hvort hún sé undir samkeppnina búin.
„Hún á svo sannarlega erindi,“ seg-
ir Bell af miklum þunga. „Ef eitthvað
er þá þurfum við meira á henni að
halda en nokkru sinni. Við lifum á tím-
um þar sem tækni er allt í kringum
okkur. Láttu mig þekkja það, ég á
þrjú börn sem eru háð spjaldtölvunum
sínum. Sjálfur er ég raunar tæknifrík
og hef reynt þetta á eigin skinni. Ein-
mitt þess vegna þurfum við að virkja
hina andlegu hlið okkar og hefja okkur
upp yfir hversdaginn og hvað er betur
til þess fallið en góð tónlist? Þetta á
ekki síst við um lifandi tónlistarflutn-
ing; við þurfum á þessu að halda og
ekki síður börnin okkar. Það hjálpar
þeim að einbeita sér og tengjast hvert
öðru sem er mjög mikilvægt á tímum
þar sem allir eru meira og minna í sín-
um sýndarheimi. Einmitt þess vegna
ætti skólakerfið að leggja enn meiri
áherslu á tónlist og listir almennt en
gert hefur verið í stað þess að skera
þetta námsefni fyrst niður, eins og því
miður er alltof oft gert í Bandaríkj-
unum, þegar harðnar á dalnum.“
Að því sögðu segir Bell tækni og
tónlist geta unnið vel saman, ekki síst
við miðlun tónlistar og annað slíkt.
Þannig geti móðir hans fylgst með tón-
leikum hans um heim allan, í Þýska-
landi, Kína og á Íslandi. Þá noti hann
veitur eins og YouTube mikið sjálfur
til að kynna sér efni af ýmsum toga.
Bell hefur komið víða við á ferl-
inum, meðal annars unnið með popp-
listamönnum á borð við Josh Groban
og Sting. Hann kveðst hafa haft mikið
yndi af því samstarfi en það sé þó alls
ekki gert til að klæða sígilda tónlist í
leður og spandex eða popptónlist í
kjólföt. Hvort um sig standi vel fyrir
sínu á eigin forsendum. En verði þetta
til þess að laða nýja hlustendur að
hvoru um sig sé það ánægjulegt.
Þekkir Björk og Sigrúnu
Talið berst að íslenskum tónlistar-
mönnum og tónskáldum og Bell viður-
kennir að hann þekki fáa. „Ég þekki
Björk að sjálfsögðu og hún er frábær.
Ég á líka íslenska vini sem eru tónlist-
armenn. Við Sigrún [Eðvaldsdóttir],
konsertmeistari Sinfóníuhljómsveitar
Íslands, vorum saman í sumarbúðum í
gamla daga. Hún er æðisleg. Ég þekki
á hinn bóginn lítið til íslenskra tón-
skálda; maður getur ekki sett sig inn í
allt. Það eru til dæmis mörg nútíma-
tónskáld í Bandaríkjunum sem ég hef
aldrei heyrt um. Ég játa mig sekan!“
Hann hlær.
Ekki er hægt að sleppa Joshua Bell
án þess að spyrja út í hljóðfærið hans,
svokallaðan Huberman Stradivarius,
sem hann eignaðist í upphafi aldar-
innar en gripurinn er frá gullöld Ant-
onios Stradivaris, smíðaður 1713. Fiðl-
unni var stolið í tvígang frá fyrri
eiganda og í annað skiptið gekkst þjóf-
urinn við glæpnum á dánarbeðinum.
Um þetta er meðal annars fjallað í
heimildarmyndinni The Return of the
Violin frá árinu 2013. Spurður hvernig
tilfinning það sé að vera bókstaflega
með söguna í lúkunum svarar Bell:
„Sem klassískur tónlistarmaður er
ég stöðugt með söguna í fanginu og
ber ábyrgð á því að kynna hana fyrir
heiminum. Burtséð frá því þá er
magnað að halda á þessari einstöku
fiðlu, 300 ára gamalli. Það eru mikil
forréttindi að eiga og spila á hana og
það hefur blásið mér í brjóst; bæði
hvetur það mig til að æfa meira og
spenna bogann hærra.“
Það var og.
Lifi fyrir eftirvæntinguna
Einn fremsti fiðlari
heims, Bandaríkjamað-
urinn Joshua Bell, kem-
ur fram á tónleikum í
Hörpu í kvöld, sunnu-
dagskvöld, ásamt pí-
anóleikaranum Alessio
Bax. Hann hlakkar til
tónleikanna enda segir
hann Hörpu eitt besta
tónleikahús álfunnar.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Joshua Bell með Stradi-
varius-fiðluna góðu sem smíð-
uð var á því herrans ári 1713.
Ljósmynd/Marc Hom
VIÐTAL
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.10. 2019